Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
— А што трэба было ім? — з іроніяй пацікавіўся Марцін.— Твой выйгрыш, ці не так?
— Так...— хлопец асалапеў.— А вы адкуль ведаеце?
— Я шмат чаго ведаю. Пайшлі ў машыну, нас чакае Янка. Я — яе брат.
— Але... яна ніколі не казала, што ў яе ёсць брат.
— А ты хочаш ведаць усё адразу, я пагляджу. Ідзем, не бойся.
Косця ўздыхнуў і пайшоў за ім. Янка бегла насустрач. Убачыўшы яе, Косця вінавата апусціў галаву.
— Эх ты! — толькі і сказала яна, але голас яе прагучаў хутчэй радасна, чым абвінаваўча.
— Я выйграў тры тысячы...— паспрабаваў апраўдацца Косця.
— Калі б не Марцін ты атрымліваў бы асалоду ад гэтых грошай у снах на бальнічным ложку. I гэта ў лепшым выпадку.
— Прабач. Дзякуй, Марцін.— Косця падаў яму руку.— А я і не ведаў, што ў цябе ёсць брат.
— Ён вярнуўся, і я вельмі рада гэтаму. Уласна, гэтаму сёння павінен радавацца і ты.
Марцін усміхнуўся:
— Скажы дзякуй Янцы і больш ніколі не спрабуй сыходзіць з другаразраднага казіно з такімі грашыма. А наогул,— падумаўшы, сказаў Марцін,— паслуга за паслугу: наўзамен маіх высілкаў па выратаванні твайго жыцця і грошай паабяцай мне і Янцы, што больш не будзеш іграць у казіно. Ну, давай, скажы гэта!..
Марцін бачыў, як яму цяжка.
— Пакляніся, і я буду спакойны за цябе і Янку.
— Але я не хачу, каб яна жыла ў беднасці.
— Малайчына, гэта правільна,— ухваліў Марцін.— Але з сённяшняга дня Янцы нічога не патрэбна. Яна атрымала спадчыну з-за мяжы.
Янка здзіўлена ўскінула бровы, але Марцін апярэдзіў яе пытанне, хітра падміргнуўшы ёй.
— Ну што, ты стрымаеш абяцанне?
— Так,— прамармытаў Косця, які не чакаў такога павароту падзей.
— Гэта добра, я запомню твае словы. I Янка таксама. He забывай аб гэтым. А цяпер паедзем да нас, піць гарбату,— і Марцін накіраваўся да машыны.
— Але Ніна Міхайлаўна... Яна не любіць позніх гасцей...— разгублена вымавіла Янка.
Марцін нахмурыўся.
— Я ўсё зраблю правільна. Яна будзе рада нам.
I яны паехалі дадому. Усе разам, нібы новая сям’я, створаная з ніадкуль за адзін дзень.
У доме, калі яны прыехалі, было цёмна. Янка дастала ключ і адчыніла дзверы. Яны асцярожна прайшлі на кухню. Але прайсці незаўважанымі ім усё ж не ўдалося.
— Хто тут? — пачуўся раздражнёны жаночы голас.
— Міліцыя,— пажартаваў Марцін, але гэтай жанчыне, мабыць, гумар быў неўласцівы, і яна падазрона спытала:
— Янка нешта нарабіла?
— He, усё добра, я пажартаваў,— супакоіў яе Марцін, запальваючы святло.
Поглядам ён паказаў Янцы і Косці на дзверы кухні, каб яны пачакалі яго там, а сам застаўся ў калідоры, загарадзіўшы сваім целам дарогу гэтай жанчыне.
За АБЛОКАМІ душы
За аблокамі душы
— Няўжо Янка не папярэдзіла вас, што я не люблю позніх гасцей? Павел заўсёды казаў, што гэта няветліва і непрыстойна. А калі Павел памёр, усё ў гэтым доме развалілася,
— А вы любіце гэты дом? — спытаў Марцін, выслухаўшы ўсё гэта.
Жанчына здзіўлена паглядзела на яго і нават забылася, што збіралася заплакаць. Марцін зразумеў, што патрапіў у кропку.
— Вы ненавідзіце гэты дом, вось што я вам скажу. Гэта відавочна. Хочаце, заўтра ў вас будзе вялікая з усімі выгодамі кватэра ў цэнтры горада, і вы пакінеце гэты дом?
— Вы што, спрабуеце выгнаць мяне? — Твар яе пакрыўся чырвонымі плямамі.
— Кіньце гэтыя дурныя славесныя выкрунтасы. Я раблю вам абсалютна сур’ёзную прапанову. Вы згодны?
— Чаму вы хочаце, каб я перасялілася?
— Таму што я тут нарадзіўся і вырас,— адказаў Марцін.— Тут нарадзілася і Янка. Тут жылі наша шчасце і наш боль. Тут наша памяць пра мінулае і наша будучыня. А вам, вам не страшна сілкавацца чужой энергіяй усяго гэтага? Вам не сняцца кашмары, што здані выганяюць вас?
Здавалася, жанчына цяпер страціць прытомнасць. Марцін не хацеў такога эфекту.
— Як вы даведаліся? — ашаломлена спытала яна.
— Вы пра што? — не зразумеў Марцін.
— Аб снах. Аб зданях.
Ён не адказаў ёй, проста вельмі выразна паглядзеў на яе доўгім, знішчальным поглядам. Ён больш не мог выносіць яе. Здавалася, яшчэ адно слова, і ён не стрымаецца, вышпурне гэтую дурную жанчыну прэч. Яна, нібы прачытаўшы яго думкі, хуценька прагаварыла.
— Добра, я згодна. А сёння я, мабыць, пераначую ў сястры. Я баюся зданяў.— I яна зазбіралася сыходзіць, а праз дзесяць хвілін яе ўжо не было.
Марцін уздыхнуў з палёгкай.
Калі ён увайшоў на кухню, Янка глядзела на яго ва ўсе вочы.
— Як у цябе гэта атрымалася?
Марцін махнуў рукой.
— Нешта можна зрабіць, калі ёсць грошы. ІІІкада, што не ўсё...— і, паглядзеўшы на Янку, сказаў: — 3 заўтрашняга дня
гэты дом — наш. А зараз піце гарбату і размяшчайцеся. Косця можа спаць у маім кабінеце. Ты ж не баішся зданяў?
— Пакуль не, да таго ж, здані не адбіраюць грошы.
— Люблю вясёлых людзей,— усміхнуўся Марцін.— Дабранач.
Пакінуўшы Косцю і Янку, Марцін накіраваўся ў Дашын пакой.
Уключыўшы святло, падышоў да стала і, не вытрымаўшы, раптам упаў на калені, прыхінуўся галавой да цвёрдага дрэва, што не ведала сумненняў, і адчуў, як па шчацэ папаўзла сляза, якая нібы апаліла ядам. Упершыню за восем гадоў ён заплакаў.
* * *
Марцін прачнуўся позна. У твар свяціла сонца, і ён заплюшчыў вочы, павольна думаючы, дзе ён. А потым успомніў усё, і неяк хваравіта-безабаронна сціснулася сэрца. Але ён высілкам волі падняўся і падышоў да акна.
Сонца ўпрыгожыла ўсё неба, раствараючы яго ў святле, падкрэсліваючы свежы бляск блакіту, быццам хтосьці чысцютка вымыў блакітнае акно. Нядзіўна, што снегу ў гэтым баку саду ўжо не было, і зямля пасля доўгай зімы здавалася быццам аголенай, непрыкрытай, але гэта не рабіла яе непрывабнай і брыдкай, як нельга назваць брыдкімі аголеных мадоннаў Рафаэля. Хутчэй, усё вакол здзіўляла адмысловым пачуццём навізны: і скінуўшыя з сябе снег дрэвы ў садзе, і чародкі вясёлых вераб’ёў, што абляпілі стары, але цяпер раптам памаладзелы на сонцы куст парэчак; і перад вачыма аголеныя галіны, у якіх, здавалася, трапятала неба ўсёй сваёй жывой блакітнай масай.
Менавіта ў такія дні можна прачнуцца шчаслівым і ніколі не даведацца аб прычыне свайго шчасця.
I ён, Марцін, мог стаць такім назаўжды, калі б цяпер у гэты пакой увайшла Даша.
I, гледзячы на гэтае сонца, на гэтую святочную перамогу вясны, ён раптам падумаў: а ці не прысніўся яму гэты ўчарашні вечар, ці не было гэта проста яшчэ адным сном яго жыцця. Таму што не так, зусім не так ён уяўляў сабе гэтую сустрэчу напярэдадні вялікай вясны.
...Заплюшчыць вочы і ўявіць...
За аблокамі душы
За аблокамі душы
Яна ідзе па калідоры, пастукваюць абцасы, здымае туфлі ў пярэднім пакоі, тонкае імгненне чакання, вось яна ўвойдзе, вось ужо хутка... Дрэнна толькі тое, што чаканне перарастае ў цяжкую нуду, у адчайную праяву голасу прытомнасці — не, яна не прыйдзе ніколі... А можа, гэта няпраўда, не, гэта не можа быць праўдай...
...Заплюшчыць вочы і ўявіць...
Уявіць гэтую лёгкую, цудоўную карціну: крокі ў калідоры, пастукванне туфляў, якія здымаюцца з нагі,— і зноў тонкае, што рвецца на вачах, імгненне чакання...
Вось толькі сонца свяціла так бессаромна ярка, што немагчыма надоўга сысці ва ўспаміны, калі гэтыя незвычайна трапяткія прамяні, гэты рэнтген жыцця ясна паказвае табе тое, што ёсць: частка пыльнага акна пад яркім святлом, састарэлы сад, дом і Янку, якая, мусіць, ужо стамілася яго чакаць.
...Таму што ніколі нічога не бывае страчаным да канца...
He, у гэта нельга верыць!..
He, гэта занадта жорстка!..
Не!..
Ён падбег да стала, тузануў ручку скрыні і ў сярэдзіне яго ўсё нібы абарвалася... Ён ляжаў там, Дашын ліст. Ён быў на тым жа месцы, значыць, усё гэта не прыснілася яму... I гэтыя яе словы: мы будзем разам назаўжды, як пальцы абедзвюх рук, сплеценыя разам...
Марцін раптам адчуў сябе быццам пабітым, здавалася гэты пакой, гэты стол, гэты сшытак пачалі душыць яго. I, не вытрымаўшы, ён выйшаў у калідор.
У доме яго ўразіла цішыня, і Марцін падумаў пра Янку. Дзе яна?
Янку ён знайшоў на кухні. Тут ужо не было паху агідных катлет і гэтай жанчыны. У кухні было чыста прыбрана. 3 форткі плыло свежае вясновае паветра, ціха грала радыё. Янка сядзела за пустым сталом. Яна выглядала стомленай. Убачыўшы яго, яна схамянулася з лёгкім хваляваннем — або гэта здалося яму — зірнула на яго.
— Што з табой? Чаму ты так сядзіш? Дзе Косця? — спытаў Марцін.
— Косця ва ўніверсітэце.
— Гэта добра.
Яна выключыла радыё і паглядзела на яго.
Марцін падышоў і сеў за стол насупраць.
Яна была зараз амаль побач, не зводзіла з яго, Марціна, напружанага чакаючага погляду, але ён маўчаў, і, не вытрымаўшы, яна спытала:
— Ты нічога не хочаш мне сказаць?
— Пра што ты?
— Пра ліст. Пра Дашу.
Марцін, вядома, разумеў, што яна задасць гэтае пытанне, але што ён мог ёй адказаць, ці мог ён распавесці пра сябе так, каб не разбіць яшчэ адно сэрца.
Але Янка моўчкі працягвала глядзець на яго, чакаючы, што ён нешта скажа. У гэтым іх маўчанні чуваць было, як цікае гадзіннік...
Хваравітая ўсмешка з’явілася раптам на твары Янкі, і яна сказала:
— Ты стаў скрытным. Ты ўсё ж змяніўся, Марцін.
— Ведаеш, ранейшым я ніколі не дапамог бы ні табе, ні Косцю, ні дому. Ранейшым я быў бы бескарысны.
— Усё гэта так. Але ранейшым ты быў шчаслівы,— і, памаўчаўшы, дадала: — Зрэшты, я ўсё роўна рада, што ты вярнуўся. Павел казаў, што ты ніколі не вернешся, а я не хачу, каб яго словы вызначалі жыццё.
— Але ён хацеў, каб жыццё было правільным...
— Жыццё заўсёды было такім, як ёсць. Цікава жыць не тады, калі твая будучыня распісана, як па нотах, а тады, калі ты яшчэ сам можаш зрабіць нешта для сябе і іншых.
Чымсьці яе словы нагадалі Таню і ўсё, што Марцін перажыў там, у далечыні ад дома. Гэта ўскалыхнула яго, і ён, паддаўшыся раптоўнаму парыву, спытаў:
— Скажы, а ты асудзіла б мяне, калі я зрабіў бы шмат дрэннага ў жыцці?
Яна здзіўлена зірнула на яго.
— Няма людзей, у якіх атрымліваецца жыць без памылак.
— А Павел?
— Павел зрабіў самую вялікую памылку: ён хацеў, каб усе жылі так, як ён лічыў правільным.
Яна паднялася з-за стала.
— Я прыгатую табе гарбату.
За АБЛОКАМІ душы
За аблокамі душы
Марцін сядзеў і глядзеў, як яна набірае ваду, уключае імбрычак, дастае кубкі і сподкі, бутэрброды з халадзільніка, і адчуў, як цёплая, удзячная хваля ціхай радасці напаўняе яго сэрца. Восем гадоў назад ён ужо развітаўся з ўсім гэтым.
КНІГІ ОНЛАЙН
