Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Над шэрымі дамамі з чырвонымі дахамі ляцела жоўтае лісце. У гэтым не было нічога асаблівага, але мне чамусьці стала раптам і журботна, і светла на сэрцы.
Унізе некуды ішлі людзі. Яны не заўважалі мяне — на вяршыні пагорка, чужога чалавека, які разглядаў іх горад.
Колькі гадоў назад я не магла б і падумаць, што калінебудзь вярнуся сюды. I прыеду не для таго, каб успомніць мінулае, а каб адшукаць адну незнаёмую дзіўную дзяўчыну — чыёсьці каханне.
I, якім бы гэта не здавалася незвычайным, але так яно і ёсць.
А калі так, трэба засяліцца ў якую-небудзь гасцініцу і падумаць, як дзейнічаць далей.
Праз паўгадзіны я ўжо ўваходзіла ў вестыбюль гасцініцы «Караліна». Мой нумар быў на пятым паверсе. Адкрыўшы фіранкі, я зноў убачыла Вільнюс — восеньскае неба над хатамі і — у лёгкай надвячэрняй смузе — востры шпіль тэлевізійнай вежы. Нібы шыя шэрага жорава, яна прабівала прастору над горадам, цягнулася ўвышыню, у далёкія глыбіні, куды не ўваходзіць пах восені — лісця, рудой травы і мокрых ад туману галінак, прапахлых дымам апошніх вогнішчаў...
Тады... Зрэшты, гэтая восень не павінна мець нічога агульнага з той, маёй восенню ў Вільнюсе. Зараз у мяне ёсць проста чужая восень, чужы зялёны нататнік і фотакартка чужой дзіўнаватай дзяўчыны, якую мне трэба знайсці.
— А калі я не змагу яе знайсці? — спытала я тады.
— He, вы яе знойдзеце. Абавязкова знойдзеце,— цвёрда сказаў дзелавы, забяспечаны мужчына.
— Чаму вы так упэўнены ўва мне? — здзівілася я.
Ён нічога не адказаў. Толькі моўчкі глядзеў на мяне — цвёрда і не міргаючы. I я не наважылася ізноў задаць сваё пытанне.
I зараз мне трэба з чагосьці пачынаць.
I толькі я падумала аб гэтым, як раздаўся тэлефонны званок.
— Добры вечар.
Я здрыганулася: гэта быў ён, мой працадаўца.
— Як вы мяне знайшлі?
— He мае значэння. Нататнік пры вас?
— Так... Але ўсё ж, як вы мяне знайшлі?
— He мае значэння. Адкрыйце нататнік. Апошняя старонка. Прачытайце і не сыходзьце з нумара. Я вам хутка патэлефаную. А каб было менш пытанняў, не адключайце свой мабільны.
Такім чынам, ён ізноў не адказаў. Падобна было, што ён рабіў толькі менавіта патрэбнае яму.
Я адкрыла апошнюю старонку.
«Мы мала дзе бывалі з ёй. Часам я запрашаў яе, але яна адмаўлялася. Часам тэлефанавала сама. Часам я проста ішоў туды, дзе яна магла быць. Проста паглядзець на яе. Яна не бачыла мяне, затое я мог ёю любавацца.
...кавярня. Яна бывала там з сяброўкамі — пералётнымі птушкамі, як сама, аматаркамі павесяліцца і забыцца пра гэту сустрэчу на наступны дзень. Момант — не больш. Яна такая — уся з момантаў.
...у старым горадзе ў вежы Гедымінаса. Калі ёй сумна, яна ўзбіраецца туды, на вышыню, адкуль бачны ўвесь горад. Узбіраецца на вежу і паліць, хоць гэта забароненае. Або таму, што гэта забаронена. Яна такая.
...кінатэатр «Forum Coca-cola Plaza». Яна любіць глядзець містычныя або прыгодніцкія фільмы. Мы глядзелі з ёй «Ключ». Яна ўчапілася ў падлакотнік крэсла: ёй было страшна. Але ёй гэта часам таксама трэба — спалохацца, каб лягчэй жыць у рэальнасці. Так яна гаварыла. Яна такая.
...у піцэрыі ў «Forume». Любіла заказваць не піцу, а рассыпісты пірог I кактэйль з малінай. Але піцу яна таксама любіць. I вельмі. Часам днямі толькі ёй і сілкуецца. А ў «Forume» яе не заказвае, хоць там выдатная піца. Чаму не заказвае — не ведаю. Яна мне не адказала. Яна такая.
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
...любіць хадзіць у модныя крамы, любіць выбіраць, хоць і няма грошай. Я хацеў ёй купіць у падарунак, але яна мне гэта забараніла. Вось і такая яна.
...кнігарня. Блукае ля паліц з кнігамі, але купляе толькі вясёлыя паштоўкі. Гаворыць: дома кнігі навяваюць сум, а вось паштоўкі — наадварот. Ад іх сцены становяцца пярэстымі і вясёлымі. Так яна лічыць.
...клуб. Усе імкнуліся зрабіць ёй нешта добрае. Яна ўзнагароджвала іх смешнымі і запальнымі танцамі. Яна любіла танчыць, і ў танцы нібы забывалася на ўсё — сябе, жыццё вакол. Яна апыналася ў свеце рухаў, аддаючы ўсю сябе. Можа, яна любіла танчыць менавіта таму. Таму, што ў танцы ў яе атрымоўвалася ўцячы ад усяго. Мне здаецца, яна свядома спрабавала ўцячы ад чагосьці вельмі скрушнага ўнутры сябе, што не давала ёй супакою...»
Я прачытала і задумалася. Так, яна няпростая, або жыве толькі ёй зразумелым жыццём, і абрала яна гэтае жыццё па толькі ёй вядомых прычынах.
Зазваніў тэлефон.
— Гэта вы? — зрэшты, можна было не ўдакладняць.
— Так. Вы прачыталі?
— Прачытала.
— Добра. Заўтра адпраўляйцеся ў «Forum».
I ён паклаў трубку, нічога не растлумачыў. Падобна, ён памкнуўся мной кіраваць. Зрэшты, мне было ўжо ўсё роўна. Я раптам адчула, што стамілася: ад сваіх успамінаў, ад дарэмных здагадак.
Раніцай я была ў «Forume».
I толькі я ўвайшла туды, як зазваніў мой тэлефон.
— Я на месцы.
— У вас сумны голас.
Я прамаўчала.
— Добра. He буду стамляць непатрэбнымі гутаркамі. Вы ўзялі квіток?
— Так. Да сеансу паўгадзіны.
— Ідзіце ў піцэрыю.
— Я магу пачакаць і на вуліцы.
— He, ідзіце ў піцэрыю.
— Гэта так важна?
— Так, гэта важна. А чаму вы не хочаце ісці туды?
Што я магла яму адказаць? У кожнага свае ўспаміны. Дзіўна толькі тое, што месцы нашых сустрэч супалі. Але не думаю, што пра гэта яму было б цікава даведацца.
...Тады таксама быў дзённы сеанс. I таксама прыйшлося чакаць, калі ён пачнецца. Чакаць у піцэрыі... Вось нават той столік з прыгожымі плюшавымі канапамі вольны.
— Я ўжо ў піцэрыі. Я заказала пірог і кактэйль з малінай. Я адгадала, я зрабіла так, як вы хацелі?
— Так.
Праз пяць хвілін прынеслі мой заказ. Я дастала фотаздымак.
— Гэтая дзяўчына заходзіла да вас?
— He, я яе не бачыла,— адказала маладзенькая афіцыянтка.
— Прабачце, вы не маглі б паказаць гэты здымак іншым супрацоўнікам? Можа, хтосьці пазнае яе? — папрасіла я.
— Вы з паліцыі?
Я ўсміхнулася:
— Няўжо я падобная да паліцыянта? He, я не з паліцыі. Проста гэтую дзяўчыну шукае сябар. Яны доўгі час не бачыліся, але аднойчы абедалі тут.
— Добра.— Афіцыянтка ўзяла фотаздымак і раптам, ужо сыходзячы, яшчэ раз кінуўшы на мяне погляд, сказала: — А вось вас я добра памятаю. Год назад я абслугоўвала столік побач: прынесла піцу і кактэйль аднаму маладому чалавеку, але раптам на яго столік скочыў нечы сабака, перакуліў кактэйль, сапсаваў столік. Вы мне дапамаглі: дазволілі «пацярпеламу» прысесці за ваш стол.
...Так, гэта было. Так мы пазнаёміліся.
Успаміны абрынуліся на мяне і закруцілі, нібы ў восеньскай каруселі, дзе блыталася ўсё — словы і лісце...
...— Дазвольце, я перасяду да вас? Мне ўсяго толькі дзесяць хвілін пачакаць да сеансу.
Жэст прабачэння, трохі дзіцячы. I ўсмешка. Усмешка ўпэўненая. Гэтае разбурэнне гармоніі прыцягнула мяне.
— Мне таксама дзесяць хвілін. Сядайце.
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
— I вы на гэты фільм? — ён назваў яго.
— Так.
Мы разам глядзелі гэты фільм. Потым разам сышлі з залы, потым чакалі таксі...
...bet kuria valanda bet kurioie vietoie bet kas is musu bet kuria kaina...
— Я не ведаю літоўскага, але гучыць хораша. Вашы вершы?
Ён раптам засмяяўся.
— А вы падумалі, гэта вершы па-літоўску? He.
— А што ж гэта?
— Гэта граматыка. Займеннік «любы». I яго формы. Вось як гэта перакладаецца:
...у любую гадзіну у любым месцы любы з нас любой цаною.
Хоць, сапраўды, нават у перакладзе атрымліваюцца нейкія вершы. Незвычайныя вершы... Справа ў тым, што я часам люблю чытаць слоўнікі. I вось, калі няма чаго рабіць, мармычу дзіўныя рэчы адтуль. Гэта мая жудасная звычка. Але вы адзіны чалавек, хто прыняў гэта за вершы.
...Зараз я ўспамінаю гэта ўсё, зноў седзячы тут. Толькі нікога няма за суседнім столікам. Пустыя чырвоныя плюшавыя канапы, а ў шкляной попельніцы самотна адлюстроўваецца рознакаляровая столь...
Ля мяне зноў з’яўляецца фотаздымак. Гэта вярнулася афіцыянтка.
— Дзяўчына бывала ў нас, але вось ужо больш за год ніхто яе тут не бачыў.
— Дзякуй.
Ну вось, першая няўдача... Чаму ж гэта мяне не хвалюе?
Мяне ахапляе нейкае здранцвенне. Быццам у сне, я гляджу на гадзіннік і заўважаю: час ісці, хутка фільм. I гэтак жа сонна
прабіраюся паміж столікамі да выхаду, пакуль адна фраза не трапляе ў маё сэрца, нібыта смяротная страла:
— Я не магу яе пакінуць. Я ведаю, што яна не падыходзіць мне, але я не магу яе пакінуць...
Я абарочваюся і бачу, што праходжу міма століка, дзе сядзяць хлопец і дзяўчына. Ён сказаў гэтую фразу, потым апусціў галаву і амаль прашаптаў:
— Я такі чалавек, што не магу зрабіць балюча... Я не магу яе не кахаць... Чаму — не ведаю. Кажуць, што ёсць каханне на ўсё жыццё: ты можаш быць з кім заўгодна, але разумець, што ў тваім жыцці толькі адно каханне. I толькі яно пройдзе з табой праз гады. Будзе з табой у любы час, дзе і з кім бы ты ні быў... Прабач мяне.— з гэтымі словамі ён падняўся з-за стала і прайшоў міма мяне да выхаду, да дзвярэй, ледзь прыкметных у рознакаляровых сценах. Я паглядзела яму ўслед, і раптам, нібы іронія, разбегліся, разляцеліся на аскепкі ў маіх вачах рознакаляровыя блікі, каб стаць словамі:
...bet kuria valanda bet kurioie vietoie bet kas is musu bet kuria kaina...
Любы з нас... Гэта значыць сёння ты, а заўтра — хтосьці іншы. Вось яна, вечная плынь жыцця. Ёй усё роўна — хто. Любы. Любы працягне яе і атрымае тыя ж сустрэчы, у той жа вечар або дзень, у тым жа горадзе і будзе жыць і любіць па сваіх правілах — светла ці жорстка, выпадкова ці назаўжды. Любы з нас... Можна сумаваць, можна ўсміхнуцца рознакаляровым водбліскам на сценах...
Аб гэтым я думала ў амаль пустой кіназале, калі глядзела фільм. Дакладней, сачыла, як змяняюцца кадры. Я не глядзела фільм — можа, гэта быў мой маленькі знак пратэсту.
Але ён усё роўна патэлефанаваў мне — роўна праз паўтары гадзіны, калі я выходзіла з «Foruma».
— Што яшчэ? — спытала я.
— На сёння ўсё. Да заўтра.
Гэтага я не чакала. Падобна, ён не імкнуўся перагружаць мяне працай.
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
Я азірнулася. Восень ціха плыла над Вільнюсам. А я проста бязмэтна ішла па адной з яго вуліц.
...Будынкі, высокія і шэрыя, сыходзяць у неба, зацяняюць вузкія вулачкі, а ў спалучэнні з вельмі рэдкім золатам восені выглядаюць маркотна і халодна, прапускаючы праз сябе транспарт унізе. Дахі гэтых высокіх старых будынкаў нібы глядзяць на бела-чырвоныя тралейбусы і людзей.
КНІГІ ОНЛАЙН
