Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Праўда пра жыццё не праходзіць бясследна. Але ўсе ж мы горача жадаем хаця б выключэнняў, таму што ведаем: менавіта яны, гэтыя выключэнні, выратуюць свет і не дадуць яму памерці.
Магчыма, са мной здарылася нешта накшталт — нешта з гэтых выключэнняў.
Зрэшты, нішто гэтаму не спрыяла: я нудзіўся, ветліва ківаючы галавой і ўсміхаючыся сваім спадарожнікам, якія намагаліся дагадзіць мне. Толькі мне ўсё гэта было чужым: песні, танцы, гутаркі за спінай на не сваёй мове.
Усё спляталася ў рознакаляровыя яркія малюначкі, і можна было сказаць, што мы проста добра бавілі час. А можа, я тады ўнутры чакаў... He ведаю. Шкада, што я не памятаю да таго моманту, калі да нас прыскокнула гэтая дзіўная кампанія — некалькі дзяўчат і амаль ушчэнт п’яны хлопец.
— Колькі мужчын нудзяцца адны!.. Ай-я-яй! — ігрыва завуркатала пухленькая брунетка.
Самы галоўны з дэлегацыі адразу ж ускочыў.
— Дзяўчаты, пакіньце нас у супакоі! Гэта журналіст з іншай краіны. Ганаровы госць, што ён падумае! — і яшчэ дадаў палітоўску. Нешта не вельмі прыемнае.
Зрэшты, я таксама не прэч быў ад іх адвязацца, але, вядома, больш ветліва. Я азірнуўся і раптам убачыў яе. He ведаю, што на мяне найшло: мы глядзелі адно на аднаго, а можа, гэта толькі я глядзеў...
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
Раптам, нечакана нават для сябе, я падхапіў яе і закружыў у танцы.
— Адпусці мяне! — яна рванулася прэч, але я дужа трымаў яе.— Адпусці мяне! — паўтарыла яна, і голас у яе быў хрыплаваты, з акцэнтам.— Там дзве дзяўчыны, ідзі да іх.
— Я табе не спадабаўся?
— He ведаю.
— Тады чаму?
— А я занятая.
— 3 гэтым п’яным хлопцам? — я пагардліва ўсміхнуўся.— Ён нават не зможа цябе дадому праводзіць, не тое што танчыць. Хутчэй табе прыйдзецца цягнуць яго з рэстарана.
I тут я злавіў яе погляд — цвёрды, моцны, нават фанатычны погляд, і мая ўсмешка чамусьці знікла.
— He турбуйся, ён возьме таксі.
Але я не здаваўся.
— Гэй, ты возьмеш таксі? — крыкнуў я хлопцу.
Ён паглядзеў на мяне п’янымі, нейкімі бездапаможнымі вачыма.
— He, у мяне няма грошай...
— А як жа твая дама? Зараз жа позна.
— Дама?.. Якая дама?.. А... Дабярэцца. На таксі не дам грошай.
— А ты не джэнтльмен! — з’едліва сказаў я і звярнуўся да яе: — Ён не жадае даць табе грошай на таксі. Вось тып!
— Тады ты дасі мне грошай! — упэўнена сказала яна і паглядзела мне ў вочы.— Ты ж дасі мне грошай?
I я пад гэтым поглядам, нібы дрэсіраваны ўдаў, палез у кішэнь і дастаў папернік. Яна не зводзіла з мяне засяроджанага погляду, быццам я сапраўды быў ёй нешта павінен, і яна сачыла, каб я яе не абдурыў.
— Хопіць?..
— Хопіць,— упэўнена сказала яна і нядбайна кінула купюры ў сваю мініяцюрную сумачку.
А потым махнула рукой хлопцу:
— Кяйстус, пайшлі!..
Але ён не рухаўся. Тады яна сама падышла да яго, падцягнула, каб ён стаў на ногі, і так павяла да выхаду. А я назіраў за гэтым усім, як дурань. Ля дзвярэй яна азірнулася:
— Арэвуар, джэнтльмен! — Паслала мне дёгкі паветраны пацалунак і знікла.
He ведаю, што гэта было,— падзяка або насмешка.
Здаецца, у той вечар я моцна напіўся.
А вось раніцай, наглытаўшыся аспірыну, кінуўся тэлефанаваць у агенцтва таксі. Я знайшоў яе, заплаціўшы таксісту кругленькую суму.
Знайшоў і стаў назіраць за ёй. Неўзабаве я вывучыў яе нескладаны распарадак: раней пяці вечара яна не з’яўлялася на вуліцы. Я часам блукаў услед за ёй. Часцяком яна спынялася каля вельмі смешнага дзядка — прадаўца шчасця — і купляла ў яго яркія шары або пра штосьці гаварыла, а часам і смяялася разам з ім.
Нарэшце я наважыўся — спыніў яе недалёка ад парку.
Яна пазнала мяне. Нахмурыла бровы і строга спытала: — Што ты хочаш?
Я збянтэжыўся, не ведаў з чаго пачаць — праўды або хлусні.
— Ну?
Яна не давала мне падумаць.
— Усяго толькі хачу папрасіць у цябе прабачэння, што... — я адчуў: пачынаю мямліць. Раней за мною такога не назіралася.
— Прабачэння... — яна ўсміхнулася.— Ты вельмі ветлівы. Ведаеш, усе ветлівыя такія сумныя.
Я разгубіўся ад гэтых слоў. А вось яна спакойна глядзела на мяне.
Вочы ў яе былі прыгожыя, ясныя і строгія.
— Відаць, ты хацеў папрасіць прабачэння?
— Т-так...
— Тады прасі. Ну што ты стаіш, як балван! Прасі! — яна ўсміхнулася.
— Прабач, што быў няветлівы.
— Усё?
— Я толькі хацеў пазнаёміцца. Як вас завуць?
Яе звалі Эстэль. Бацькі прыдумалі ёй зусім французскае імя. Яна дала мне свой нумар тэлефона — лёгка і проста. Я, акрылены, тэлефанаваў, але вось толькі ніхто не падыходзіў да тэлефона. Без усякай надзеі я патэлефанаваў у апошні
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
раз — перад ад’ездам. I яна падняла трубку. Я сказаў, што з’язджаю, мая камандзіроўка скончылася.
— А калі ты з’язджаеш?
— Праз гадзіну.
— Я прыеду цябе праводзіць,— сур’ёзна заявіла яна.
Гэтага я не чакаў. He схлушу, калі скажу, што мне было прыемна. Слабы агеньчык надзеі загарэўся ў маёй душы.
I яна прыехала на вакзал — за дзесяць хвілін да адпраўлення майго цягніка. Прыехала, як абяцала.
— Цябе не было ў горадзе? — асцярожна спытаў я.— Ніхто не падыходзіў да тэлефона. Мне так хацелася пагаварыць з табой. Мне было вельмі цяжка без цябе.
— Ты думаеш, усім лёгка? Усім цяжка. I мне.— Погляд яе раптам стаў далёкім і бляклым, нібы хтосьці ў цемры загасіў апошнюю лямпу.
— Прабач, я нешта не тое сказаў. Дзякуй, што прыйшла мяне праводзіць.
— Калі ласка.— Яна паціснула плячыма.
Я не ведаў, пра што яшчэ ёй казаць. Бездапаможна аглядаючыся вакол, я ўздыхнуў і сказаў банальнасць:
— Восень прыйшла.
— Так,— яна адкінула светлую пасмачку валос з твару, і ён стаў адкрытым і светлым.— Восень... — чамусьці паўтарыла яна,— Восень у Вільнюсе заўсёды прыгожая...
...Вярнуўшыся дадому, я сустрэў дзяўчыну, з-за якой гэтулькі пакутаваў да гэтай маёй паездкі ў Вільнюс. Яна хацела працягваць нашы адносіны. Раней, мусіць, я быў бы на сёмым небе ад шчасця.
— Ты? — здзіўлена-радасна спытала яна, сустрэўшы мяне.
— Я, як бачыш.
— Ты не адказваў на мае званкі!
— Быў заняты.
— Раней ты ніколі не быў заняты, калі я тэлефанавала,— у яе голасе адчулася крыўда.
— Раней...
Зараз жа яна здавалася мне нейкай безгустоўнай, нібы мяса без солі або кава без цукру.
Проста я яе ўжо не кахаў.
Я, мусіць, вельмі жорсткі, калі вось так мог падумаць пра яе.
Але тады я не думаў аб гэтым. Кожны перапынак я званіў у Вільнюс. Памятаю як цяпер: дождж стукае ў акно кабінкі, а я крычу ў тэлефон:
— Эстэль, ты чуеш мяне? Эстэль!..
Яна павінна быць у гэты час дома. Ну вось, нарэшце!..
— Так. Што ў цябе здарылася, чаму ты тэлефануеш?
— Нічога не здарылася. Проста хацеў пачуць твой голас.
— Пачуў?
— Так.
У яе ледзь хрыплаваты, але па-дзіцячаму чароўны голас. Можа, з-за акцэнту. Я і зараз уздрыгваю, калі чую такі голас.
— Так, яшчэ... Я прыеду ў пачатку кастрычніка ў Вільнюс. — Навошта?
— ГІаглядзець на восень. Яна заўсёды такая прыгожая ў Вільнюсе. Яна там не скончылася?
— He. Лісце падае і падае, падае і падае...— яна ўздыхнула.
I я ізноў прыехаў у Вільнюс. Я прывёз ёй кнігу сваіх нарысаў. Хоць я зараз разумею, што наўрад ці яе маглі цікавіць мае нарысы. Але да самой кнігі ў цвёрдай вокладцы са мноствам старонак яна паставілася паважліва.
— А ты знакаміты,— сказала яна нават з некаторым гонарам.— Ніколі яшчэ не знаёмілася з вядомымі людзьмі.
Гэта былі нашы самыя мірныя дні.
Мы чакалі сеанса ў «Forume». I яна папрасіла пірог з малінай.
Глядзелі фільм «Ключ» — даволі страшны, містычны фільм, таму яна спалохалася і ўчапілася ў падлакотнік крэсла. Але ж менавіта яна абрала гэты фільм.
— Чаму ты глядзіш такія фільмы, калі табе страшна? — спытаў я.
Яна задумалася, потым адказала:
— Лепш спалохацца ў кіно, чым у жыцці. Калі паглядзіш вельмі страшны фільм, не так жудасна тое, што вакол.
— Што цябе палохае?
— Галеча, дрэнныя сны, удары ў дзверы, не тыя словы, развітанне... Няўжо ты гэтага не баішся?
— Чаму ж. Але я не думаю пра гэта. Я забяспечаны, у мяне нядрэнная праца, кватэра, я здаровы нарэшце.
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
— Ты маеш рацыю. А вось я вельмі баюся. У дзяцінстве ў нас была такая гульня: побач маляваліся квадраты: адзін зваўся «шчасце», а другі — «няшчасце». Трэба было падняць руку, заплюшчыць вочы і мякка апусціць кубік зверху на гэтыя квадраты. Куды ён упадзе — значыць, тое і будзе. Я вельмі не хацела гуляць у гэтую гульню, але аднойчы мяне ўгаварылі. I кубік зваліўся проста на рысу. Гэта здаралася так рэдка, што ўсе здзівіліся. А я цешылася, што хоць ўсё гэта скончылася. Бо самае страшнае — калі заплюшчыш вочы і адпускаеш кубік. Сэрца так б’ецца-б’ецца! He моцна, а страшна хутка. Таму што гэтая мяжа паміж квадратамі такая тонкая — усяго адна рысачка мелу... Мяжа паміж шчасцем і няшчасцем...— яна змоўкла і задумалася, міжвольна прыціснуўшы руку да сэрца, нібы толькі цяпер згуляла ў гэтую гульню.— Пра што гэта я?.. Ах да, вось таму я вельмі баюся... усё такое нетрывалае... Нават камень — таму што яго могуць падарваць за секунду...
— Няўжо ўсё так дрэнна? — усміхаючыся, каб падбадзёрыць яе, спытаў я.
— He, я не пра гэта,— яна зірнула на мяне сур’ёзна, неяк засяроджана.— Я аб трываласці. Ты не разумееш.
— Чаму ж — разумею. Але я не лічу, што ўсё вось так проста можна разбурыць. Старыя гарады стаяць стагоддзямі. Самы просты прыклад трываласці...
— Старыя гарады... На самай справе старых гарадоў няма — усё іншае, адны камяні засталіся.
— Значыць ты лічыш, што няма нічога трывалага?
— Можа, толькі сэрца...— Вочы яе глядзелі кудысьці ўдалячынь.— Так, мусіць, толькі сэрца. Страшна падумаць, што яно выносіць...
Мы павольна ішлі па праспекце Гедымінаса. Шарэла. Вецер зрываў жоўтае лісце і кідаў пад ногі. Яно гарэла, нібы ў агні, у водблісках першых ліхтароў. Я не пытаў, куды мы ідзем. Мне было ўсё роўна, абы ісці побач з ёй. Праспект скончыўся, мы выйшлі да вежы.
— Пойдзем уверх?
Я кіўнуў, і мы пачалі ўзбірацца наверх па каменных прыступках.
Адсюль адкрываўся цэнтр Вільнюса — старыя дамы і новыя гмахі. I адсюль зусім не было відаць восені — толькі дахі, бясконцыя дахі, цэрквы, вежы замкаў.
— Я прыходжу сюды, калі мне дрэнна,— раптам сказала яна.— I палю, хоць гэта забаронена.
Мы моўчкі стаялі і глядзелі ўніз. Халадала, і я накінуў ёй на плечы сваю куртку. Яна захуталася ў яе, нібы птушачка ў цёплыя пёры.
КНІГІ ОНЛАЙН
