Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
— Я ж цябе прасіла...— яна ўздыхнула.— Я ж сказала табе дзякуй за ўвагу і клопат, але я не збіраюся сябе прымушаць: спадзяюся, ты зразумееш.
Яна незадаволена павярнулася і пайшла да выхаду.
— Эй! — крыкнуў я наўздагон.
— Чаго яшчэ?
— А «бывай». Ты не сказала «бывай»!
— Дурань...— і яна ляснула дзвярыма.
Услед за ёй выйшаў і гэты хлопец, корпаючыся ў кішэні сваёй выцвілай курткі. Ён упусціў нейкія паперкі, а з імі — фота, але не заўважыў.
Яны пайшлі далей па вуліцы — да прыпынку бела-чырвоных тралейбусаў. Яна ўсміхалася яму. I я зразумеў: яна ўсё яшчэ кахае яго.
Яго, няшчаснага...
Што гэта? Комплекс пакут? Адкупленне віны? Нянавісць да спакою і шчасця? Пошукі прыгод? Выпрабаванне лёсу?
Або проста: заўсёды незразумелае, заўсёды невытлумачальнае, заўсёды няўмольнае, што прыходзіць да ўсіх, як гэтая восень, каханне...
Але ці было маё каханне да яе такім жа, як яе каханне да яго? I тут я ўразіўся супадзенню.
Навошта мы жадаем таго, што нам недадзена ніколі?
НІКОЛІ — гэтае слова можна напісаць вялікімі ці малымі літарамі, усё адно яно будзе самым страшным словам на зямлі. НІКОЛІ...
Але я ўжо прыехаў у гэтую восень, у гэты горад, у гэтую восень у гэтым горадзе. Прыехаў, і не было маіх сіл з’ехаць адгэтуль. Прыехаў паглядзець на яе. Я цешыўся такой драбніцай, пакуль яна мяне не заўважыла яшчэ раз: відаць, я занадта дрэнны канспіратар.
— Ізноў?
— Так.
— Ізноў у камандзіроўку — праездам і ненадоўга, прыкладна на месяцы два? — спытала яна з іроніяй.
— Падобна на тое,— я падыграў ёй, толькі вось пры гэтым і ў мяне, і ў яе вочы былі занадта самотныя для жартаў.
— Ну што ж, працуй...
Я кіўнуў у адказ, не зводзячы з яе вачэй: яна стаяла так блізка ад мяне, што я адчуваў дзівосны пах яе парфумы, мяккую, з лёгкай пульсуючай венкай, скуру яе тонкай шыі, бачыў яе рукі, што сціскалі мініяцюрную сумку, куртку, накінутую на простую майку,— усё яе стройнае, поўнае жыцця цела; усю яе — такую блізкую і такую недасягальную дзеля мяне...
Толькі вось сёння яна здавалася зусім невясёлай, нават крыху разгубленай. Мне не хацелася яе пакідаць адну са змрочнымі думкамі.
— Можна я цябе трохі праводжу? — пасля некаторага маўчання папытаў я.
— Толькі недалёка.
— Добра.
I мы пайшлі па вуліцы, якая выходзіла на праспект.
— Хачу зайсці ў краму. Проста паглядзець.
— Ну чаму ж,— запярэчыў я.— Выбяры сабе, што больш спадабаецца.
— У мяне няма грошай.
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
— Я куплю.
Але яна адмоўна паківала галавой.
— He.
Мы яшчэ трохі моўчкі пабадзяліся з ёй: па старым восеньскім парку, ля ракі Нерыс, зусім зарослай рудай, пажоўклай травой, наведалі маленькую стыльную кавярню на праспекце, і прыйшоў час развітвацца.
— Пакуль,— сказала яна.— I едзь ты дадому. He зводзь сябе.
— Добра. Але адкажы мне на адно пытанне: чаму ты не кахаеш мяне, чаму гоніш прэч?
Яна ўздыхнула.
— Проста я дзіўлюся, калі мы бываем страшна падобныя або раптам жудасна розныя. Ідзі сваёй дарогай, у кожнага яна свая.
— I ўсё ж бываюць перакрыжаванні.
— Больш іх не павінна быць. Я доўга думала, вельмі доўга. I так вырашыла. Было б несумленна змяняць гэтае рашэнне, калі я табе ўжо даўно сказала праўду.
...За што я пакахаў яе?
Яна трохі жорсткая, але сумленная: яна ніколі не стане хлусіць; яна баіцца, але не стане ратавацца за кошт іншых; яна будзе пакутаваць, але не стане шукаць простага і спакойнага; яна не дазволіць купляць ёй дарагія падарункі, таму што не збіраецца хлусіць, плаціць сваім сумленнем. Больш за ўсё яна хоча быць сумленная з сабой і іншымі. I яшчэ ў ёй жыве боль: яна адчувае ўсё занадта востра. Боль — ад далёкага і нешчаслівага дзяцінства. Ці таму, што яна сапраўды намагалася зразумець гэты свет?.. Альбо проста ўбачыць яго нарэшце добрым, але гэта ў яе ніяк не атрымлівалася.
Яна не падобная да ўсіх, яна дзіўная, другой такой няма ў гэтым вялікім і вар’яцкім свеце...
Ці варта гаварыць, колькі разоў я яшчэ ездзіў увосень у Вільнюс... Ці варта гаварыць, што я адчуваю, калі надыходзіць восень...
Далёкі горад вабіць мяне, таму што яе вобраз нячутна і нябачна — над ім: яго пагоркамі, купаламі цэркваў, чырвонымі дахамі дамоў... Дзесьці там, у танцы лёгкіх рознакаляровых
аблокаў; там, дзе нараджаюцца дажджы і лістапады,— у самым сэрцы восеньскага неба...
Хачу сказаць, што я не стаў вядомым чалавекам. Нешта не склалася, чагосьці не хапіла... Проста стаў даволі багатым. Я мог бы ашчасціць шматлікіх, але... Калі я вось-вось памкнуся змяніць сваё жыццё, разагрэты песнямі вясны і гарачай радасцю лета, толькі-толькі памкнуся — і прыходзіць яна, восень... I вяртаецца яно, маё каханне... Я думаю пра яе — і вось што ў мяне атрымліваецца:
...Каханне не цырымоніцца. Забірае свае рэчы з камеры захоўвання сэрца — і сыходзіць.
Куды ж ты сыходзіш?
Пакінь мне хоць нешта на памяць аб сабе — маё каханне. Стаўлю пункціры — нібы працягваю рукі. Але мне ўжо не дацягнуцца да цябе. Ты развярнулася і сышла. I зараз ідзеш, глядзіш наперад. I, вядома, таму не бачыш, што я стаю і працягваю да цябе рукі. Таму што ты не з тых, хто азіраецца.
I я зноў іду, рухаюся без мэты.
...Я ўсё думаю, думаю пра яе. Я ведаю, што ў гэтых думках няма ніякага сэнсу, але гэта не спыняе мяне.
Я гляджу, і мне здаецца, што я бачу яе сілуэт праз акно моднай крамы. Я кідаюся за ёй, у арку. Але не, гэта не яна.
Ад гэтага мне хочацца ў халодную восеньскую раніцу, якая абвальваецца на цябе ледзяным душам, выносіць нервы і пачуцці, пакідае толькі халодны спакой.
А час ідзе...
Куды спяшаецца гэты час?
Куды сыходзіць восень?
Вось ужо пайшлі дажджы. А так восень ціхая-ціхая, і ад гэтага нешта павінна нарадзіцца добрае ў думках. Я чакаю... Можа, проста хачу, каб маё жыццё для яе што-небудзь значыла...»
Ну вось я і прачытала гэтую гісторыю. I ўсё зараз становіцца ясным. Ясным і ў чымсьці безнадзейна падобным на свет, які мы вынаходзім самі — рамантыкі гэтага жыцця...
I восень... Восень па-ранейшаму шыкоўная і светлая. Яна нічога не ведае пра нас — жоўта-чырвонае палатно, на якім мы малюем сваё каханне...
Чаму ж яна заўсёды вяртаецца, восень нашага кахання? Што ж гэта, як гэта растлумачыць?
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
Можа, проста сыходзіць час. Сыходзіць час мары, потым час кахання, і прыходзіць час успамінаў і спробаў усё пачаць зноў. Часам гэтыя сумныя спробы забіваюць у нас веру нашай наіўнай юнацкасці, і нам пачынае здавацца здалёк, што гэта быў проста сон, нейкі вельмі выдатны сон, падобны на прыгожыя старыя кінафільмы. Вальс, які мы бачылі, але так і не танчылі. Вальс з жоўтага лісця, вальс з першых лёгкіх рухаў, вальс з віхуры нейкіх невытлумачальна дакладных слоў...
Але вось гэтая восень, я прыехала ізноў — і вось жа гэтая восень... I вось вальс гэтай восені зноў гучыць у маім сэрцы... I я нават не ведаю, да чаго ён падобны — да шчасця ці болю, суму ці радасці. Толькі адчуваю, што ён вярнуўся. Значыць, усё гэта было. Было нешта дзівоснае і добрае і ў маёй душы. А значыць, можна і адпусціць гэты хуткі, вечна таропкі час. Больш ён не забярэ нічога і нікога з маёй стомленай памяці...
Я абавязкова скажу яму гэта, абавязкова... Бо гэта тая праўда, якая не зневажае суцяшэннем.
Зазвінеў тэлефон.
— Я слухаю.
— Такім чынам, як жа наша дамоўленасць?
— Прайсці па ўсіх месцах, дзе яна была?
— Менавіта так.
— Добра.
— Вы ўжо не злуецеся на мяне. Чаму?
He, не варта казаць яму аб тым, што я прачытала гэты зялёны нататнік. Прачытала і зараз шкадую яго — майго працадаўцу. I яшчэ: мы з ім у чымсьці вельмі падобныя. Толькі наўрад ці варта прызнавацца ў гэтым.
— Чаму? Проста... проста восень такая светлая...
Ён маўчыць, але я адчуваю яго дыханне. Што ж ён скажа ў адказ гэтым разам? Мне ўжо цікава — таму што я ўсё ведаю і, быццам чытач рамана, чакаю працягу. Але ён маўчыць, змаўкае і тэлефон...
Што ж, час і мне адпраўляцца ў шлях за чужой гераіняй. I я іду — спачатку да вежы Гедымінаса. Паднімаюся па тых жа прыступках, гэтак жа затрымліваю дыханне. I вось ён — восеньскі Вільнюс. Лісце ляціць над горадам, і я запальваю цыгарэту, быццам я — гэта яна. Вецер зносіць лёгкі дым — нібы
нязбытныя мары. Але яны не журботныя, не, хутчэй светлыя і чыстыя, як гэты лістапад...
Дагарае цыгарэта, і я адчуваю, што я — гэта яна. Зараз я гэта выразна адчуваю. Я імкнуся зразумець яе. Вядома, я ведаю, што чалавека да канца зразумець немагчыма, але я вельмі імкнуся.
Я іду па праспекце і, нечакана для самой сябе, збочваю на гэтую вузкую вулачку старога горада, дзе павінен быць прадавец шчасця. Яна ж таксама любіла прадаўца шчасця.
I тут я чую яго голас, і нешта радаснае ажывае ўва мне.
«...— Дзесяць літаў за паветраны шар шчасця! Дарослыя і дзеці, сумныя і смешныя, маленькія і высокія, рудыя, лысыя, разумныя, тоўстыя, смелыя, чорныя, белыя!.. Паветраны шар шчасця! Адправімся за шчасцем?..»
Я не іду — я бягу да яго, нібы, як у дзяцінстве, баюся, што ён нечакана знікне, таму што ён — амаль чараўнік: ён дорыць людзям шчасце.
— Добры дзень! — крычу я, зусім задыхаўшыся.
— А! Рады вас бачыць! — ён абарочваецца да мяне, і яго смешныя сівыя вусы падскокваюць ва ўсмешцы.
— Няўжо вы мяне памятаеце? — дзіўлюся я.
— Я шмат каго памятаю, вас таксама. Мне здаецца, я запамінаю тых людзей, якія таксама памятаюць мяне і вераць, што я недарма тут стаю. Яны носяць у сваёй душы цеплыню, каханне, а без гэтага шчасцю не бываць, колькі ні купляй маіх шароў. I шчасце да іх прыйдзе, абавязкова прыйдзе. А сёння і я нарэшце шчаслівы. У мяне ўжо сівыя вусы, але толькі зараз я шчаслівы! Я дачакаўся свайго шчасця.
— Што ж адбылося?
— У мяне нарадзілася ўнучка! Уяўляеце — унучка! Доўгі час у маёй дачкі не было дзяцей — і вось нарэшце: унучка! Мая ўнучка...
Слёзы шчасця з’явіліся ў яго на твары. Усмешка і слёзы на сівых старэчых вусах. Яму будзе для каго жыць. У яго нібы пасялілася ў душы маленькае сонца. I гэта выдатна.
— Ну, раз сам прадавец шчасця стаў шчаслівым чалавекам, тады сапраўды шчасце ёсць. Мабыць, я і зноў буду купляць у вас шары.
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
Я ўсміхнулася, а ён уручыў мне шары. Паглядзеўшы на іх, я ўбачыла, што яны аранжавыя, падыходзяць гэтай восені.
КНІГІ ОНЛАЙН
