Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Горад выплываў з туману, велічна і няспешна. Гэта яму спадабалася б. I пэўна спадабалася, калі ён застаўся тут.
Яна прысела на лаўку і разгарнула часопіс.
«...Ты калісыді прасіла, каб я напісаў раман для цябе. Ты чамусьці лічыла, што з мяне атрымаецца пісьменнік. Я не ўпэўнены, але ўсё ж выконваю тваю просьбу. I калі я прысвячаю гэты раман табе, то, мяркую, мне патрэбна яго напісаць пра сябе, каб ты зразумела мяне. А можа, мне проста няма чаго рабіць, а зараз перапынак. Праўда, ён ужо заканчваецца, мне патрэбна ісці ў студыю... «Ізабэль Аджані, Жэрар Дэпардзье ў фільме “Шчаслівай дарогі”».
Чэрвень 1940 года. Рэжысёр Жан-Поль Рапено».
Далей уступаюць другія — тыя, хто на агучванні роляў. А я ізноў чакаю, каб абвясціць праз паўгадзіны: ...«14 чэрвеня 1940 года. Бардо. Гатэль “Сплэндзід”».
Назіральнік
Так, я працую на агучванні цітраў, чытаю рэкламу, але гэта задавальняе мяне, таму што я стаміўся.
У гадзіну ночы я іду ў бар. Патрэбна перачакаць яшчэ гадзіну — у дзве ночы прыходзіць машына і нас развозяць па дамах: адзіная прывілея маёй працы.
У бары тэлестудыі ў гэты час — толькі сталыя наведвальнікі. Макс — высокі, пануры бармен — прыносіць мне каньяк і прапаноўвае цыгарэту. Калі-нікалі ён адпускае мне ў доўг. Толькі мне, не ведаю чаму. Падазраю, што ён шкадуе мяне, таму што я ж нічым не магу заплаціць за ягоную дабрыню. Праўда, калісьці жартам аб’явіў яго імя ў масоўцы нейкага рускага баевіка. Можа, з-за гэтага? Відаць, толькі я тут абыякавы да славы. Хаця, хутчэй, мяркую, ад спачування ён адпускае мне ў доўг. Вера — яна тут спявае да гадзіны ночы для наведвальнікаў — гаворыць, што пакута напісана ў мяне на твары. Яна дала мне нават сваё люстэрка, я паглядзеў, але нічога асаблівага не заўважыў, акрамя нікуды нявартай стрыжкі і рубца на шчацэ, на які я не люблю глядзець, таму што адразу ўспамінаю мінулае і тое, чаму я цяпер такі. Але я адхіляюся ад тэмы. Такім чынам, я гляджу ў люстэрка, аднак няма на маім твары ніякай пакуты. Нічога, акрамя стомленасці ў гадзіну ночы. He, Вера памыляецца. Дарэчы, вось яна ідзе.
Яна сядае побач, я перапыняю свае запісы, гляджу на паўпустую чарку і нібыта бачу ў ёй свой паўпусты кашалёк.
— На жаль, не магу цябе нічым пачаставаць...
Яна чароўна фыркае мне ў адказ і смешна надзімае вусны: усё-такі яна прыгожая.
— Я сама сябе магу пачаставаць. Хаця заказаць можаш і ты, выконваючы фармальнасці джэнтэльменства. За мой кошт, не хвалюйся.
— Заказвай сабе сама. Ці ты хочаш пагуляць у французскія фільмы? «Ізабэль Аджані, Жэрар Дэпардзье ў фільме «Воп voyage»? Ведаеш, што такое «bon voyage»?
— He.— Яе валасы мякка кранаюцца маёй шчакі.
— Bon voyage азначае «шчаслівай дарогі». Ты можаш вывучыць на памяць гэтыя словы і гаварыць мне іх кожны раз, калі я нарэшце буду сыходзіць з гэтага праклятага бара да гэтай праклятай машыны, якая прыходзіць толькі ў дзве гадзіны
ночы. Bon voyage — гэта ж так рамантычна, ці не праўда? «Парыж, 1940 год».
Яна нічога не адказвае. He ведаю, ці разумее яна мяне наогул, але яе чароўная галава даўно апусцілася мне на плячо. Я куру і п’ю рэшткі каньяку дробнымі, хутчэй мікраскапічнымі глыточкамі, таму што мне яго павінна хапіць на цэлую гадзіну сядзення тут. Цыгарэтны дым падымаецца да разной столі, да люстраў — цяжкіх, як гэты сыходзячы дзень, і такім жа штучна светлым. Калі-нікалі, для разнастайнасці, я пускаю дробныя колцы дыму, быццам бурбалкі з мыльнай забавы для дзяцей.
Пануры Макс прыносіць каньяк для Веры. Я падношу чарку прама да яе вуснаў. Пачуўшы пах каньяку, яна расплюшчвае адно вока, потым — другое, расклейваючы чароўныя фарбаваныя ці чароўна-фарбаваныя вейкі. I вось мы ўжо разам п’ём каньяк дробнымі, мікраскапічнымі глыточкамі, паколькі нам цяпер разам павінна хапіць яго на цэлую гадзіну да прыезду машыны.
— Цікавы быў сёння фільм?
Я падазраю: яна спытала проста ад жадання парушыць цішыню і штосьці сказаць. He трэба яе крыўдзіць. I я расказваю ёй, пра што гэты фільм. Яна мае рацыю: гэта лепш, чым проста маўчаць — хутчэй ідзе час. Я расказваю ёй аб чыімсьці каханні, чужой мары, а думаю аб сваім, аб тым далёкім часе, дзе ў мяне было сваё каханне і свая мара...
— Бязглуздая гісторыя,— здаецца, я вымавіў гэта ўслых: аб сабе, аб сваім ці пераконваючы сябе.
Аднак Вера падумала пра фільм і спытала:
— Чаму бязглуздая?
— Прабач, я задумаўся. Я не тое хацеў сказаць.
— Пра што ты думаў?
— Доўгая і сапраўды бязглуздая гісторыя. Альбо мне хочацца, каб яна была такой. Пераканаць у гэтым сваё сумленне.
— Гэта яна так змяніла цябе?
He, вось у гэтым я ні за што не прызнаюся. А калі я раздражнёны, то станаўлюся старым маралістам.
— Вера, нішто не можа змяніць чалавека супраць яго жадання. Мы такія, якімі хацелі стаць, праўда, часам можа і не ўсведамляючы гэтага. Садысты, мазахісты, разумныя сволачы, хітрыя дурні...
Назіральнік
Назіральнік
— Табе трэба пастрыгчыся,— перабівае яна мяне.
— У мяне няма грошай.
— Вечная адгаворка. Ты проста не хочаш іх зарабляць! — фыркае яна.
— Затое ніхто не будзе чапляцца да чалавека, з якога няма чаго ўзяць.
Я гляджу на гадзіннік.
— Час выходзіць. Без пяці.
Я падымаюся і ківаю Максу. Сёння ў мяне ёсць грошы, і я сумленна з ім разлічуся.
Вера не адпускае маёй рукі. Я абарочваюся і запытальна гляджу на яе.
— Можа, паўторым рамантычную ноч? — шэпча яна мне на вуха.
Аднак мне не хочацца пачынаць з ёй такія адносіны. Мінулы раз гэта было з майго боку памылкай. Далей — я ведаў — будзе яшчэ складаней. Я ўсё ж не хачу страціць яе, як ні дрэннага, ні благога, але ўсё ж сябра. Варта толькі перайсці гэтую мяжу — і лавіна незадаволенасці, абавязацельстваў, недагаворак пачне ператвараць людзей у ворагаў. Таму што калі няма кахання — не варта адкаркоўваць шампанскае. I я адмоўна хітаю галавой.
Яна не крыўдзіцца, але і не настойвае.
Мы ідзём да машыны. Я адразу займаю найбольш зручныя месцы — для сябе і для Веры. Цяпер можна заплюшчыць вочы, думаць пра тое, як мільгаюць агнямі вуліцы, і не бачыць іх, пераносіцца ў лёгкія, прыемныя мары стомленай свядомасці. Канешне, калі не чуць, што пастаянна крычыць на вуха наш неўгамонны рэжысёр старому аператару, які амаль засынае; не чуць шушукання дзвюх Аліс — так я называю нашых артыстак (яны агучваюць жаночыя ролі); не чуць аглушальнага маладога храпу Віктара — артыста: ён вечна напіваецца да чорцікаў пасля працы; не чуць усёй гэтай катавасіі і ехаць, ехаць — быццам ляцець далёка, так, далёка; ляцець, нібыта Ікар у кароткім палёце над светам.
Раптам Вера дакранаецца да майго пляча, а потым нешта хутка і цёпла шэпча мне на вуха.
— Што? — перапытваю я.
— Bon voyage! — яна блізка ўсміхаецца.
— А, сапраўды, я і забыў — воп voyage!..— адказваю я і таксама ўсміхаюся.
Хлопаюць дзверцы машыны. Вера выходзіць і знікае ў цемры.
Я прытуляюся вухам да мяккай абіўкі машыны, рукой закрываю другое вуха і амаль засынаю, больш нічога не адчуваючы, акрамя лёгкіх крокаў сыходзячага дня... Хаця, гэта хутчэй так пачынаецца дождж. I новы дзень.
Канчаткова засынаю дома, на світанні, закінуўшы побач з падушкай недачытаную пачырванелымі, стомленымі вачыма кнігу.
Назіральнік
Я — назіральнік. Я той, хто бачыць і чуе, аднак не ўмешваецца ў жыццё і не будуе сваё, адпускаючы яго па цячэнні часу і таксама назіраючы за ім. Калі з цікавасцю, калі — не, калісьці з палёгкай, што вось гэта, напрыклад, са мной не здарылася, а калі-нікалі — з горыччу: чаму ж гэта са мной не здарылася.
Я — назіральнік, таму што стаміўся, жыццё выбіла мяне з каляіны тым, што мой свет і мае мары не знайшлі месца ў гэтым жыцці. Яго змяніць нельга, а сябе я змяняць не хачу. I я проста гляджу на свет, можа чакаю таго, што верне мне — мяне.
Аднак пакуль гэтага не адбываецца, я — назіральнік. Я спакойны, як спакойны глядач у кіно, ведаючы, што гісторыя на экране зусім да яго не мае дачынення. Праўда, крыху трывожыць сэрца, але ж потым забываецца ў віхуры наступных будняў, як, дарэчы, і ўсё чужое, іншароднае, не сваё. Калінікалі мне здаецца, што з-за сваёй прафесіі і абыякавасці я пачынаю думаць, што жыццё і ёсць тое самае заварожваючае кіно, часам без вялікіх фантазій. I мы мільгаем у ім, як звычайныя персанажы. Мы ёсць і ў той жа час нас няма. Дакладней, мы ёсць, а вось нас і няма. I таму я спакойна адношуся да гэтага невычарпальнага экрану жыцця: не мільгаю без патрэбы, не малюю непатрэбных зігзагаў, не прахаджуся, пакідаючы непатрэбныя сляды.
Таму што я — назіральнік. I, чым больш ужываюся ў гэты бяспечны панцыр, разумею, што быць назіральнікам — таксама мастацтва. Умець настроіць сябе, увайсці ў ролю, сыграць сваю ўласную гульню. Назіральнік, як акцёр, іграе з сабой. У мяне атрымліваецца, і я іграю. Іграць умею, а вось жыць — не.
Назіральнік
Сорамна прызнацца, аднак я, відаць, пражыў палову жыцця і толькі цяпер зразумеў, што пражыў яго ў сваім свеце ідэалаў і мараў, не бачыў нічога вакол, не заўважаў, што жыву паза агульным жыццём. Гэта і загубіла мяне пры першым з ім сутыкненні. Першым жахлівым сутыкненні, якое разбурыла ўсё — каханне, мары. Карабель адправіўся ў плаванне і разбіўся, не прайшоўшы і паловы шляху. Няма сэнсу будаваць новы, дакладна такі ж карабель, не зразумеўшы, чаму ж разбіўся той. Вось дзе яшчэ адна прычына, чаму я стаў назіральнікам. Я нарэшце вырашыў паглядзець на жыццё, гэта значыць на той шлях, якім плыў мой карабель. I разабрацца, чаму я не навучыўся жыць у гэтым свеце так, як жывуць іншыя. Можа, я проста мала што ведаў аб свеце, у якім жывуць усе.
Такім чынам, я — назіральнік. Ціхі амерыканец. Чалавек, якога няма. Пісьменнік, які піша невядома для каго. Кінакамера. Голас. Люстэрка ў пыльным калідоры жыцця. Альбо проста стомлены чалавек, які не расчараваўся ў жыцці, не, але для якога жыццё на імгненне замерла ў цяперашнім. I я жыву ў ім.
Відаць, так заклейваюць пластырам агідную рану, каб яе ніхто не бачыў.
Вось і ўсё на сёння: мне трэба на кінастудыю, чытаць цітры. Гэтую працу я выбраў, напэўна, таму, што яна не перашкаджае мне быць назіральнікам. Яна не прыносіць шмат грошай, але яна простая, безаблічная, спакойная. Кожны раз я адпраўляюся без вялікай радасці, але і без напружання. Замыкаю сваю ўбогую кватэру, зняць якую мне дазваляе гэтая праца, і іду па абшарпанай лесвіцы ўніз, на вуліцу.
КНІГІ ОНЛАЙН
