Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Гэта ў мяне яшчэ ёсць. За гэта я пакуль спакойны. He хапае мінімальнай уладкаванасці ўнутры. Я чакаю чагосьці, што павінна вярнуць мне мару, веру ў шчасце, але гэтага не адбываецца. Нічога не адбываецца. Над горадам вісіць ноч, нібыта старое чорнае пакрывала, узятае напракат у пахавальным бюро. Чутна, як цяжка разварочваецца ў нашым вузкім і захламленым двары студыйная машына, што нарэшце прывезла мяне дамоў.
Я падышоў да карціны, павернутай да сцяны, і раптам адчуў: не, не цяпер. Лепш днём. Чарната ночы — не той фон, каб глядзець на карціну пра сваю мару...
Ноч, ноч...
Нехта спявае, нехта маўчыць, нехта плача па начах...
Я сплю і не сплю. Заплюшчу вочы і бачу пусты горад, ні душы, толькі я сяджу на лавачцы і слухаю песню — павольную мелодыю і словы, ад якіх хочацца памерці і адначасова жыць, але недзе ўжо ў другім свеце.
I я падыходжу да акна, куру і гляджу, як плавае адлюстраванне ліхтара ў старой калюжы, нібыта прывідны жоўты мячык.
...Дні збягаюць ад нас у соннае бязмоўе жыцця. Душнымі летнімі начамі не хочацца ні з кім гаварыць. Адсюль і цішыня наўкола.
Праразаюцца першыя зоркі скрозь чарнату ночы. Зоры свецяць над усім і ўсімі: над абыякавымі і закаханымі, над дрэвамі і спячымі кветкамі, нада мной і табой...
Можна марыць, можна доўга марыць у начной зачараванай цішыні.
Можна запаліць святло і сачыняць, пісаць да самага світання, як у юнацтве, а потым заснуць шчаслівым...
Шкада, што прайшоў той час.
А вось зоркі свецяць, як і раней. Яны такія далёкія і таму прыгожыя. Я даўно заўважыў: усё, што далёка і немагчыма, прыцягвае цябе, здаецца дзівосным і непаўторным. 3 часам разумееш, што гэта не так, гэта прыдуманы табою падман, аднак далёкае і недасягальнае так і застаецца лепшым для цябе. Магчыма, гэтыя словы — цудоўны эпіграф для ўспамінаў пра каханне.
Але не пра маё каханне.
Бачу цябе ізноў у той апошні момант, калі ты, спрабуючы ўцячы, крычала ў акно машыны:
— Адпусці мяне! Калі ласка, адпусці мяне! Дай жа мне праехаць, дурань!..
Я задаю сабе гэтае пытанне ў соты раз: навошта, навошта ты гэта зрабіла? Няўжо для цябе былі важнейшымі гэтыя грошы?
He ведаю... Я адмовіўся ад іх цяпер і ні пра што не шкадую. Hi пра што, акрамя мінулага, якое не стала для нас ні цяперашнім, ні будучым.
Я думаю пра гэта. Ува мне няма нянавісці, зразумей, але і дараваць табе я пакуль не магу. Павінна адбыцца нешта, каб я змог дараваць табе. А пакуль ноч. Зусім іншая ноч. I я...
Назіральнік
— Эй, сусед, ты жывы?
Я прачынаюся. Павольна-павольна, як далёкае сонца на світанні.
Я прачынаюся. Трасу галавой, з цяжкасцю расплюшчваючы вочы. У твар мне патыхае цыгарэтным дымам. Гэта мой сусед — патолагаанатам, курыць у акне побач. Я адкрываю рот і глытаю порцыю дыму. Гэта вяртае мне свядомасць. Ён кідае мне цыгарэту — я лаўлю, як у цырку — вуснамі. Спрасоння
Назіральнік
доўга шаруджу па кішэнях. Запальнічка. Вось яна. Нарэшце я прыкурваю цыгарэту.
— Лягчэй?
— Угу,— адказваю я нешта не зусім зразумелае.
— Заснуў на падваконні? Што ж, гэта ўсё роўна лепш, чым у нашай канторы,— філасофствуе гэты служка моргу.
— Шкодная рэч,— адказваю я.
— Што? Цыгарэта? — здзіўляецца ён.
— He. Філасофія. Раніцай і на галодны страўнік.
— Гэта праўда,— згаджаецца ён.— Але чалавек так створаны. Пакуль жывы.
— 3 нябожчыкамі не пагаворыш,— згаджаюся і я.— Ты з імі яшчэ не крануўся розумам?
— Звычка,— адказвае ён.— Звычка рухае ўсім, і людзі прывыкаюць да ўсяго: жыць разам, калі закончылася каханне; працаваць, хаця надакучыла; хадзіць у магазін, калі не хочацца, але нешта трэба есці; гаварыць бязглуздзіцу, таму што так прынята — гаварыць, а не маўчаць... Звычка. А хочацца чагосьці іншага, як у кіно.
— Ты хочаш у кіно?
— Так,— сур’ёзна пацвярджае ён.
Я ўсміхаюся, і шалёная ідэя прыходзіць мне ў галаву.
— Хочаш у кіно? Пайшлі — гэта я табе магу арганізаваць. У мяне сёння масоўка ў дзве.
Я гавару і заўважаю, як яго рабы твар расплываецца ва ўдзячнай усмешцы.
— Слухай, гэта ж добры падарунак да дня нараджэння. Тое, што трэба!
— У цябе сёння дзень нараджэння?
— Так. Таму я так рана і падняўся. Звычка дзяцінства: чакаеш гэты дзень, лічыш гадзіны. I вось яна, раніца. Раніца твайго дня нараджэння. Тут заступае аркестр! — смяецца ён.
— Тум-ту-ру-рум! — падхопліваю я.— Він-шу-ю! Дарэчы, колькі табе?
— Трыццаць два. Яшчэ адзін год памёр.
— Памёр... Цікавае азначэнне. I як гэта цябе ўгараздзіла звязацца са смерцю?
Ён смяецца. Відаць, нябожчыкі на яго ўжо не дзейнічаюць.
— Прыходзь на пельмені,— адсмяяўшыся, кліча ён.
— Вельмі дарэчы,— адказваю я, успамінаючы свой пусты кашалёк і такі ж пусты халадзільнік.
Але спачатку мне трэба паглядзець на яе — маю мару. Я не забыўся пра яе. I яна ўсю ноч чакала мяне.
У пераціснутым ад хвалявання горле — горкая сухасць. Сэрца, падазраючы нешта, пачынае біцца мацней.
I я моўчкі падыходжу да яе.
...Стары рыбак перад прыгажуняй лодкай. Карціна. Гэта ўсяго толькі карціна. Хаця не, не трэба ўгаворваць сябе. He трэба. Я ўсё роўна ведаю: гэта не проста карціна. Гэта частка мяне самога. Частка маёй душы, якая яшчэ не памерла. Частка майго лёсу, частка майго часу. Неадступны напамін пра шчасце, якое магло быць. А замест яго я выйграў сумленне, якое раптам упала ў цане. Нават адчуваю, як шамацяць яго абясцэненыя купюры ў мяне ў кішэні.
...I нешта яшчэ мучыць мяне. Штосьці горкае, як слёзы юнацтва. I мая свядомасць паслужліва прапаноўвае мне гэты кадр: на, паглядзі. Паглядзі, чаго вартае тваё каханне... I я гляджу, што мне застаецца рабіць... Так, відаць, за гэта мне найбольш крыўдна: яна ж бачыла мой акрываўлены твар, скіраваны да яе. Яна ўсё гэта бачыла... I яна ўсё роўна не спынілася... Я так і застаўся ляжаць на асфальце...
Звінела ў вушах — ад болю і крыўды; не ведаю, ад чаго больш...
I зараз звініць... не, гэта сусед стукае патэльняй у сцяну — дзвын-дзвын-н-н!.. Спраўды, я і забыў — пельмені. Трэба паесці. Увогуле, трэба шмат есці, каб стаць сытым і абыякавым да ўсяго.
* * *
На студыі, як заўсёды, кавардак. 3 цяжкасцю знаходжу Веру ў гэтым вэрхале.
— Прывітанне! Прывёў яшчэ аднаго гора-артыста.
Яна кідае ацэньваючы позірк на майго сябра.
— Вы пазіраеце, як у моргу: прымерваеце — на які стол нябожчычак па сваіх памерах,— не вытрымлівае ён яе позірку: крыху нервуецца, відаць.
Хаця я ж не абяцаў яму на сто працэнтаў.
— Ну і жарцікі ў вас... — не разумее Вера.
Назіральнік
Назіральнік
Трэба ёй патлумачыць, і я гавару:
— Гэта мой сябар — рамантык і летуценнік. Праўда, на хлеб ён зарабляе ў моргу, як патолагаанатам. Але гэта не перашкаджае яму заставацца летуценнікам, улюблёным у кіно.
Вера ад маіх слоў яшчэ больш заблытваецца, але тут даносіцца зычны голас рэжысёра:
— Масоўка — на сцэну!
Мы павінны выконваць ролі прахожых. Галоўныя героі — хлопец і дзяўчына — бедныя закаханыя, якія цалуюцца, не звяртаючы ўвагі на мітусню свету.
— Масоўка пайшла! Матор! — крычыць рэжысёр.
Мы вяла пляцёмся сярод дэкарацый горада.
— Стоп! — ізноў гэты звярыны голас.— Хто так цалуецца?! Як дзеці! Ты што, ніколі не цалаваўся, дурань?!
Ізноў усё спачатку. Я іду, скоса пазіраючы на свайго суседа. У яго шырока расплюшчаны вочы, у іх — недаўменне: вось такое кіно? А гэта ж тое, што ён хацеў: убачыць чарнавую працу.
Вось так і ствараецца прыгожае кіно. Я ўспамінаю, як агучваў першы рэкламны ролік — сюжэт, у якім дзяўчына весела і пад вясёлую музыку надзявае капялюшык. Той, хто пасля глядзеў гэты ролік, і не ведае, колькі разоў прыходзілася пераробліваць кадры, колькі нерваў страціў рэжысёр, каб навучыць дзяўчыну з лёгкасцю, весела, пад гэтую праклятую музыку, якая ўжо звінела ў вушах, надзяваць гэты пракляты капялюш... Гэта да таго, што, калі ты спазнаеш сутнасць, малекулы стварэння свету адносінаў, брудную вопратку гэтага свету, усё не праходзіць бясследна. Ты і ў іншых сюжэтах пачынаеш бачыць кухню іх стварэння, а значыць, страчваеш цікавасць да імгненняў прыгожага — гэта значыць да лепшага боку жыцця. I тады ад цябе не застаецца нічога...
— Матор! Масоўка!..
Мы выходзім у пяты раз. На шосты, калі ўсе ўжо гатовы ўласнаручна надаваць кухталёў гэтаму хлопцу-няўмеку і задушыць у пацалунках дзяўчыну, кадр зняты.
Усе з палёгкай уздыхаюць. На сёння праца масоўкі скончана.
— Дзе ў вас бар? — выціраючы ўспацелы лоб, пытае мой сябар.
— He, спачатку — грошы. Раніцай грошы — вечарам крэслы, як вучыў Астап Бэндэр.
Па дарозе ў касу я пытаю:
— He спадабалася?
— Уф! — сусед трасе галавой, нібыта пасля купання, калі ў вушы трапіла вады.
Я ўсміхаюся.
— Дарэмна. Дзе яшчэ ты можаш пачуць такія шэдэўры, як, напрыклад: «Мёртвым — не рухацца!», «Ды памрэш ты нарэшце?!», «Хто так памірае?» Дарэчы, па тваёй спецыяльнасці.
Але ён ізноў толькі трасе галавой, нібыта пасля цяжкага нырца.
Вось мы і ў бары. Макс прыносіць нам каньяк. Вера ўжо на сцэне. Я ківаю ёй, а яна спявае. Нейкая новая песня ў яе рэпертуары...
Назіральнік
Міду ненужные слова
Н жду знмы...
Я знаю, осень не права, А мы, а мы...
Пра што я думаю?.. Навошта ізноў прабіраюся вузкімі вулачкамі памяці, забудаванымі непрадказальнай рукой мары?.. Можа, лепш таксама прыйсці ў сябе, як пасля нырца, адганяючы ўсё ад сябе?..
Я хлопаю суседа па плячы.
— Весялімся?
Ён згодна ківае ў адказ.
— За цябе, Джэк-патрашыцель! — падымаю я першы тост.— За твой дзень нараджэння!
— I за цябе, стары!
Мы выпіваем.
— Такая прыгожая дзяўчына — і мёртвая... — раптам гаворыць мой сусед.
Падобна на тое, што я захмялеў, і ён таксама.
— Ты пра што гэта зараз казаў? Якая мёртвая дзяўчына?
— Таямніца медыка, стары,— імкнецца абысціся жартам мой сусед, але выпітае развязвае язык.— Ведаеш, я паўжыцця праводжу ў царстве мёртвых.
Назіральнік
— Я таксама. У кіно ўсе нерэальныя, а значыць, мёртвыя. Іх няма, гэтаксама, як няма памерлых.
— За царства мёртвых! — ён падымае тост.
— I раскажы гэтую гісторыю.
— Хлопец пракраўся ў морг да гэтай мёртвай дзяўчыны і цалаваў яе. Каханне. Я не стаў праганяць яго. Каханне — святое.
— А ў цябе было каханне?
— У каго яго не было? Было каханне — а вось яго і няма.
— Як памерла тая дзяўчына?
— Як памерла тая дзяўчына? Танчыла на балконе на вышыні пятага паверха. Яна была п’яная і прыгожая. Мне гэта потым прыснілася. У сваім сне я нават дадаў цюльпаны, што падалі вакол яе і разам з ёю — уніз. Ведаеш, я часам іду, гляджу на людзей і ўяўляю, як яны будуць выглядаць, калі памруць. Стары ў ваенным — будзе сур’ёзна ляжаць у труне, у таўстуна расплывецца твар, старая ўрачыста сцішыцца, падрыхтаваўшыся да палёту ў рай...
КНІГІ ОНЛАЙН
