Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
— He, вы мяне не зразумелі. Я хачу, каб гэтую ролю сыгралі вы.
— Ролю?
He, такога я не чакаў. Сыграць ролю...
— He, прабачце, я не артыст, я ніколі не здымаўся ў кіно.
— Вы паглядзелі пачатак карціны. Акцёр трагічна загінуў. Але я хачу скончыць працу і прысвяціць гэта яго памяці. Мы былі добрымі сябрамі.
— А пры чым тут я? Шмат таленавітых акцёраў.
— Паглядзіце на сябе. Вось вам люстэрка — паглядзіце на сябе! Вы ягоны двайнік. I не толькі знешне — у вас аднолькавы погляд, рухі.
Назіральнік
Назіральнік
— Паслухайце, а калі я не жадаю? He жадаю быць чыімсьці двайніком?!
Я чакаў, што ён будзе ўгаворваць мяне, але ён маўчаў. Сядзеў і маўчаў. Дзе лёталі яго думкі — я не ведаў. Нарэшце яго погляд зноў скіраваўся на мяне.
— Мне здавалася, што вы маглі б напісаць тэкст. Вы — чалавек, які некага кахае ці ненавідзіць. Але ўсё вельмі моцна. Таму вы несвабодны. Таму вы можаце распавесці сваю гісторыю, нібыта гэта яго гісторыя,— пры гэтых словах ён раптам наблізіўся да майго твару і ўжо не сказаў — прашаптаў: — Вы ж хочаце пазбавіцца ад сваёй гісторыі? А гэта можна зрабіць, расказаўшы яе. Вы самі гэта разумееце, вы не дурань. Можа, гэта дасць вам шлях.
Тут ён падняўся з-за століка і, паклаўшы побач са мной сваю візітоўку, хутка пайшоў, не азірнуўшыся.
А я паглядзеў яму ўслед. Таму што я — усё ж назіральнік. I гэты чалавек зацікавіў мяне. У ім было нешта моцнае, трагічнае, што выцясняла ў ім старасць. Такое адчуванне ўзнікла ў мяне ўпершыню. Адчуванне, што ў нас адбыўся нябачны паядынак, бойка, у якой мы павінны былі перамагчы абодва, нягледзячы на тое, што змагаліся напачатку адзін супраць другога...
Я глянуў на Веру з дакорам.
— Навошта ты гэта зрабіла?
Аднак яна, падобна, зусім не адчувала уколаў сумлення.
— Я глядзела гэтыя кадры,— спакойна адказала яна.— Я глядзела ўсё гэта і зразумела, што будзе фільм, якога яшчэ ніколі не было. Гэта складаная і прыгожая рэч. I я ўбачыла ў ёй цябе.
— Хопіць! — раздражнёна перабіў яе я.
Цяпер мне было не да жартаў.
— Табе добра гаварыць, але для мяне гэта бязглуздзіца, містыка. Гэта мінулае, якое я ненавіджу і люблю. Болей не магу нічога патлумачыць. Я сыходжу.
— А я, відаць, застануся,— неяк вельмі цвёрда, вельмі рашуча сказала яна, але і гэта больш не магло зацікавіць мяне ў ёй.
Я сышоў.
Я выйшаў на начную вуліцу ў пошуках таксі. Якраз адно з іх спынілася. Я рвануўся да яго, але ў апошні момант нешта стрымала мяне. Я завярнуў за вугал дома і паволі пакрочыў па зусім незнаёмай вуліцы. Я зноў і зноў праглядаў недзе ўнутры
сябе гэтыя кадры аб моры, гэтую дзіўную ўсмешку чалавека, так падобнага да мяне, яго шлях па халодным пяску; і гэты рэжысёр, яго словы пра двайніка, яго словы пра фільм...
Так, здаецца, я ведаю, як можна назваць гэтую карціну, ва ўсякім разе як бы я мог яе агучыць:
...Ты, я і больш нікога — у фільме «Назіральнік»...
Вецер з праспекта прабірае холадам да касцей. Я паморшчыўся, успомніўшы, што забыў захапіць на студыі сваю куртку. Ну нічога, зараз зайду ў якую-небудзь кавярню, сагрэюся. I — падсвядома — я гэта адчуваў — нарэшце перайду мяжу, якой так доўга аддзяляў сябе ад цябе.
Я прысеў ля акна. Наведвальнікаў амаль не было, і я дастаў свой нататнік.
Так, я стараюся пісаць у рэальным часе. Так я нібыта адчуваю крокі, галасы, дыханне — сваё і зусім чужых мне людзей.
I калі я хачу быць сумленным перад табой, то прыйшоў час напісаць аб табе. Можа, табе нязручна пра гэта чытаць — тады не чытай.
Прагартай гэтыя некалькі старонак, змахні іх рукой са стала ці разарві...
Гэта ж усяго толькі некалькі старонак...
He, ілгу. У болылай ступені сабе, чым табе.
Гэтыя некалькі старонак значаць... Урэшце, ты сама зразумееш, калі прачытаеш іх. А калі не — няма чаго тлумачыць.
Калі ты ўсё ж вырашыла прачытаць гэтыя некалькі старонак пра мяне і цябе, то зразумей, зараз іх піша крыху іншы чалавек. Я — назіральнік, і таму гляджу на наша каханне па-іншаму. Прабач, але я не магу іначай — я выбраў гэтую ролю і так гляджу на рэчы, нават калі яны — у мінулым...
Так, цяпер я адразу ж заўважыў бы ў табе ўсё тое, што гаварыла, папярэджвала: асцярожна!.. Тады я гэта не мог бачыць: усюды патрэбна спрактыкаванасць. Раніцай — глядзець, як прагна расцвітаюць кветкі насустрач сонцу; вечарам — як яны закрываюць напоеныя праменнямі бутоны; глядзець на матылька на восеньскім ветры — нічога не разумеючага ў халоднай восені матыля, які не можа забыць лета і калываецца, дрыжыць-дрыжыць, успамінаючы пра цёплыя кветкі і лёгкія, бесклапотныя дні сонечнай іскрыстай радасці...
Назіральнік
Назіральнік
I я, як гэты матылёк, не магу нічога забыць...
Так, асабліва той дзень, калі мы ўпершыню сустрэліся і яшчэ не было яго — кахання. Я тужліва глядзеў на гадзіннік у кавярні: каханне спазнялася. Яно спазнялася так не першы дзень. Я чакаў яго доўга, а яно яшчэ забаўлялася са мной — не прыходзіла зусім. Можа, яно не ведала, што я дарую спазненне? Ці забылася пра мяне зусім, занятае сваімі нябеснымі справамі? Я, вядома, разумеў, што ўсім патрэбна каханне, усе чакаюць яго, а яно не паспявае дарыць кожнаму сваю сілу і пяшчоту. Але ж я чакаў доўга, пакорліва, а мая чарга ўсё не надыходзіла.
He, у гэтай маленькай хударлявай жанчыне, так падобнай да дзяўчынкі-старшакласніцы, з легкадумна іграючай паходкай і лёгкай хусцінкай у доўгіх светлых валасах я не ўбачыў свайго кахання. Але яна не сыходзіла. Яна нават прысела за мой столік, нічога не спытаўшы, нібыта мяне тут не было. Яна заказала грэйпфрутавы сок і чакала, гледзячы на мяне, але па-ранейшаму мяне ж і не заўважаючы.
Можа, яна — прывід?
Я памахаў перад яе тварам рукой.
— Фу, што за манеры!..— нечакана хутка адазвалася яна. Ад абурэння я не ведаў, што адказаць. Я яшчэ і вінаваты?! — Ну нарэшце вы мяне заўважылі! — як ні тут тое было, працягнула яна.— А то я падумала, што вы заснулі з расплюшчанымі вачамі.
— А вы прывыклі, што вас заўважаюць адразу!..— нарэшце я знайшоў, чым падкалоць яе.
— Ну, я не сказала б так,— не збянтэжылася яна.— Я кволая і лёгкая, як птушка. Я не насарог на трамвайных пуцях, каб мяне адразу заўважылі. Цікава, а вы заўважылі б насарога на трамвайных пуцях? Ці па-ранейшаму сядзелі б так, як зараз?
Што за дзіўныя пытанні?!. He, яна пачынае мяне раздражняць.
— Што ж вы маўчыце? Заўважылі б?
Ну што за пакаранне!.. Як ёй растлумачыць, што я чакаю каханне. I я не магу гаварыць пра птушак і насарогаў, калі чакаю сваё каханне.
— Што вам трэба?! — раздражнёна спытаў я.
Яна зручна абаперлася аб край стала, злёгку акругліла вусны дудачкай, як робяць дзеці, і, уважліва паглядзеўшы на мяне, нібы звар’яцелая, перапытала:
— Я хачу даведацца, заўважылі б вы насарога на трамвайных пуцях ці не?
Пачуўшы гэта, я рассмяяўся нейкім нервовым, нібы драўляным смехам.
Але яна глядзела на мяне зусім сур’ёзна і, здавалася, чакала, калі я перастану смяяцца. I я перастаў.
— Так,— адказаў я, каб адчапіцца ад яе.
— He, вы скажыце — цалкам.
— Гэта як? — сумеўся я.
— Вельмі проста. Паўтарайце за мной: я — заўважыў бы — насарога — на — трамвайных — пуцях.
Я адчуў сябе на мяжы таго, каб разбіць гэты столік. Але ў глыбіні свядомасці разумеў, што яна, відаць, усё роўна не адчэпіцца. Можа, яна будзе хадзіць за мной па вуліцах і паўтараць: я — заўважыў бы — насарога — на — трамвайных — пуцях. Дома, на працы, у метро, у машыне, у ваннай, у шуфлядцы стала, дзе ляжыць мой нататнік, на старонках гэтага нататніка — усюды, усюды, усюды...
I я, жахнуўшыся гэтай думкі, хутка прамовіў тое, што яна хацела:
— Так, я заўважыў бы насарога на трамвайных пуцях. А цяпер пакіньце мяне ў спакоі.
I нарэшце мне ўдалося ціха, але ўсё ж грукнуць кулаком па стале.
Я думаў, яна зараз будзе крычаць. Але не, яна нават не раззлавалася. Яна пачала смяяцца — звонка-звонка, нібы званочак на смешнай дзіцячай дзверцы.
Гэта была ты.
Але тады я яшчэ не ведаў, што гэта была ты. Я ўсяго толькі радаваўся, што больш не трэба гаварыць пра насарога. I з палёгкай сядзеў і слухаў тваю болыл спакойную лекцыю пра грэйпфрутавы сок.
— Я доўгі час нічога не ведала пра грэйпфрутавы сок. Дзіўна: я доўга жыла і нічога не ведала пра яго. Аказваецца, грэйпфрут — адзін з відаў плоду «нумело», які еўрапейцы вынайшлі ў 1814 годзе і назвалі — ніколі не здагадаецеся...
Назіральнік
Назіральнік
Але я і не імкнуўся.
— I назвалі grape, таму што ў яго быў пах вінаграду. Ёсць 27 відаў грэйпфрута. Уяўляеце? А дрэвы, на якіх растуць грэйпфруты, дасягаюць 12 метраў у вышыню. Звычайна грэйпфрут — кісла-салодкі. Але я люблю чырвоны грэйпфрут. Гэта сок для сапраўдных гурманаў. Пакаштуйце!
Я разумна разважыў не адмаўляцца.
— Падабаецца?
— Угу,— прамармытаў я, імкнучыся не адлюстраваць на сваім твары меркаванне, што гэта за кісляціна. Відаць, я не адносіўся да сапраўдных гурманаў.
— Ілжэце, што падабаецца,— раптам сур’ёзна сказала яна,— Я сама доўга не магла прывыкнуць. Але вельмі зацікавіла гісторыя — і я прывыкла. Цяпер мне падабаецца.
Яна крыху схіліла галаву набок, нібыта сапраўды птушка, і раптам неяк на дзіва ясна, сонечна ўсміхнулася, гледзячы на мяне. I тут я заўважыў: яна ж сапраўды прыгожая, вельмі прыгожая. Ад гэтай думкі я збянтэжыўся і, каб пераадолець непрыемны момант, сказаў:
— Дык чаго ж вы ўсё-такі дамагаецца?
Тут яна нахілілася да сваёй мініяцюрнай сумачкі, нешта пашукала і паклала побач з маёй кавай журналісцкае пасведчанне.
Гэтага я не чакаў.
— А вось яшчэ пісьмо з фірмы.
— Якое?
— Вельмі простае. Яны хочуць, каб я напісала артыкул пра іх сейфы, якія яны паставілі ў вашым гатэлі. Яны запэўніваюць, што сейфы вельмі надзейныя, гэта новае слова ў гатэльнай справе: кліенты зараз могуць захоўваць свае грошы не ў нумарах пад падушкай, а ў сейфе, як у банку. Вы ж начальнік аховы і вашы людзі гэта ўсё ахоўваюць, я так разумею?
— Так, я начальнік аховы. Але ў мяне зараз абед.
Тут яна ўскінула руку і паглядзела на нешта, падобнае на гарошынку на запясці. Я здагадаўся, што гэта такі ў яе гадзіннік, калі яна сказала:
— Ужо дзве гадзіны, абед закончыўся.
— Але... — я збянтэжыўся.— Мне патрэбен дазвол майго шэфа.
Я ледзь не сказаў «нашага таўсцячка», як мы яго называлі жартам між сабой.
КНІГІ ОНЛАЙН
