Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
— А вы думаеце, я з ім не гаварыла? Ён згодзен. Гэта будзе яшчэ і рэкламай гатэлю. У вас жа шыкоўны гатэль?
— Так. Але ўсё ж я павінен перагаварыць з шэфам.
Я падняўся з-за стала. Больш я не быў чалавекам, які чакаў каханне. Я вярнуўся да рэальнасці. Я — начальнік аховы і павінен дзейнічаць па інструкцыі.
Мы ўвайшлі ў гатэль, я пастукаў у дзверы кабінета шэфа. Убачыўшы мяне і яе, ён радасна замахаў сваімі поўнымі ручкамі.
— Знайшлі яго? Добра. Вельмі-вельмі добра. Выдатна!
Гэта была яго звычка — паўтараць словы з адценнем па ўзрастаючай. Магчыма, у ім памёр філолаг.
— Такім чынам, раскажыце ёй пра наша новаўвядзенне. Абавязкова скажыце, што кліенты задаволены. Вельмі задаволены. Рады. У захапленні. Так і скажыце!
I ён пацягнуўся рукой да тэлефона, больш не звяртаючы на нас увагі.
Я павярнуўся да яе, запрашаючы ісці за мной. I тут я заўважыў, што перада мною стаіць ужо зусім іншая жанчына. Сур’ёзная, уважлівая, сабраная.
Я здзівіўся яшчэ болыіі, размаўляючы з ёй пра сейфы: яна аказалася талковай субяседніцай, задавала дакладныя пытанні. I толькі напрыканцы размовы, калі яна, зрабіўшы паўзу, лукава ўсміхнулася і спытала: «Няўжо вашы сейфы такія надзейныя?» — Я ўбачыў яе, ранейшую, і чамусьці ўзрадаваўся, што яна вярнулася да сябе, той, што была ў кавярні.
— Так,— адказаў я амаль механічна.
— Тады ў мяне ўсё. Усяго добрага!
— Усё?..— нейкім сумным голасам перапытаў я.
— Так. Я ж ясна выказалася — усяго добрага. Ці вы яшчэ нешта хацелі сказаць?
— He... — разгублена прамармытаў я.
— He? — чамусьці раптам здзіўлена сказала яна.
Я ўдыхнуў і выдыхнуў, потым прамовіў нейкім чужым ад хвалявання голасам:
— Мы разам паабедалі. Як наконт таго, каб разам павячэраць?
Назіральнік
Назіральнік
Яна засмяялася:
— Добра. Вечарам у «Фламінга».— I ўсміхнулася.
...Яна — гэта ты. Проста я гляджу ў сваіх успамінах на цябе збоку, таму ў мяне ты — гэта яна. Унутры сябе я нібыта назіраю за тым, што было. За нашымі феерычнымі днямі кароткага шчасця.
Вось ты танчыш, смешна прыклаўшы маленькія кулачкі да падбароддзя, ідзеш па крузе, выдаючы народны танец.
Вось ты і я ідзем па начным горадзе, смяемся і перагаворваемся...
Ты ясі марозіва, п’еш свой грэйпфрутавы сок, скачаш на поні ў парку, гладзіш пялёсткі падораных мною восеньскіх кветак — нібыта рыжую котку; вывучаеш афішы прэм’ер, перабіраеш у руках сваю лёгкую хусцінку, хаваешся са мною ад дажджу ў пад’ездзе, скачаш праз лужыну, спрабуеш дацягнуцца да галінкі каштана; штосьці напяваеш, нечаму ўсміхаешся...
Я ведаю, што ўсё гэта — банальнасці. Яны суправаджаюць усіх закаханых. I ўсё ж я не адракаюся ад іх...
He памятаю вось толькі таго моманту, калі мы ўпершыню загаварылі пра свае мары. Вось гэтага не памятаю...
А мары — твае і мае — памятаю...
Я марыў аб моры, сваёй лодцы. Я марыў напісаць свой раман каля мора...
— Але ж гэта ўжо зрабіў Хэмінгуэй? «Стары і мора»? Правільна? — ты хітравата ўсміхнулася тады, нібыта падцвельвала мяне.
— Ну, я ж яшчэ не стары. А па-другое, у кожнага сваё мора і свой раман.
А вось ты марыла, што ў цябе калі-небудзь будзе ўласны сад кветак.
— Ты не разумееш, якое гэта шчасце, задавальненне і насалода — хадзіць па сваім садзе ружаў. Толькі ты можаш дыхаць водарам гэтых кветак, пяшчотна кранаць рукою іх кволыя бутоны.
Можа, я нічога не разумею ў кветках, але заўсёды з павагай ставіўся да мары. Хто ж ведаў тады, што мара не толькі paflye нас. Гэта назойлівая ідэя. Калі ў чалавека з’яўляецца мара, ён становіцца непадобным да сябе Ён хаваецца ад агульнага
свету ўглыб, нібыта рыба пад ваду. Яго цікавіць толькі яго мара. Ён больш маўчыць, таму што размаўляе са сваёй марай, а гэта для яго важней...
Мы танчылі, і ты спытала, нібыта неназнарок:
— Няўжо сейфы, якія ты ахоўваеш, такія надзейныя? Навошта ж тады ахова?
Я прыкра паморшчыўся:
— Ахова тут была б непатрэбнай, калі б гэтыя старыя багатыя дурні не забываліся свае ключы дзе не трэба і не беглі з казіно на злом галавы: ім тэрмінова патрэбны грошы. Вось мы і трымаем дублікаты пад стойкай парцье. Аднак лічыцца, што гэта запасныя ключы ад нумароў — каб ніхто не здагадаўся.
Навошта я гэта табе сказаў? He ведаю. Напэўна, гэта лёс.
I калі б я ў гэты вечар не выйшаў сам правяраць сейфы, я дагэтуль не ведаў бы, што гэта зрабіла ты. У рэшце рэшт, усё і так было застрахавана. Пра гэта ты крычала мне з акенца сваёй машыны, пакідаючы стаянку. Я не выклікаў ахоўнікаў — гэта ж была ты, і таму толькі я мог затрымаць цябе і ўгаварыць вярнуць гэтыя грошы. Але ты не хацела вяртацца. Я памятаю твае словы:
— Дай мне з’ехаць!
Але я даганяў цябе.
— Паганы мент!
Так ты ў адчаі назвала мяне.
Але трэба аддаць табе належнае: ты выдатна кіравала машынай, а я ўрэзаўся ў слуп на віражы, вываліўся з машыны ледзь не пад колы тваёй. Я нешта крычаў табе ўслед, але словы мае зносіў вецер...
Я так і не сказаў шэфу, што гэта была ты. Я сказаў, што не запомніў твару. Здаецца, мяне яшчэ ўзнагародзілі нейкай граматай за смеласць. Я так і не дачакаўся яе ўручэння і з’ехаў. Я паехаў з брыдкім адчуваннем, што нехта ўкраў маю веру ў людзей.
I з таго часу не люблю кветкі.
I з таго часу вырашыў: навошта чапляцца да людзей, калі можна спакойна жыць аднаму, як хочаш. I мне не так ужо многа і трэба. А да людзей няма чаго набліжацца: нічога такога асаблівага ў іх няма.
Назіральнік
Назіральнік
Я не хацеў быць добрым, каб мяне падманвалі. Але і злым быць не мог. Пражыўшы так, я ўжо перастаў крыўдаваць на свет, хутчэй стаў да яго абыякавым, прымаў яго, як стары пакой, які больш не адрамантуеш. Затое я навучыўся чуць крокі, гукі, заўважаць усё вакол, нібыта ты нязменна ў цэнтры фільма, але цябе ніхто не бачыць. Ты невідзімка. Ты — назіральнік...
— Я ведаў, што вас зацікавіць гэтая ідэя.
Я ўзняў вочы ад нататніка. Перада мной стаяў стары рэжысёр.
— Вы сачылі за мной?
— Так,— ніколькі не збянтэжыўся ён.— I, у адрозненне ад вас, стаяў на ветры, а не сядзеў у цяпле. Вырашыў не перашкаджаць вам працаваць.
— Вы заўсёды будзеце сачыць за мной?
— He, ну што вы!.. Цяпер я проста вырашыў паглядзець, наколькі вас зацікавіла мая ідэя. I заўважаю, што меў рацыю. Вы падыходзячы двайнік.
— Я не двайнік! — відаць, я сказаў залішне раздражнёна. Але ён не раззлаваўся. Ён уважліва паглядзеў на мяне.
— Няхай будзе па-вашаму. Але мне здаецца, што вы іграеце нейкую сваю ролю. Як рэжысёру, мне гэта вельмі зразумела. Хутчэй за ўсё вы...
Тут я зірнуў на яго з цікавасцю: здагадаецца ці не?
— Хутчэй за ўсё вы проста глядзіце на жыццё, не прымаючы ў ім удзелу. Так, вы — нібыта назіральнік.
Такім чынам, ён здагадаўся.
— Так, я — назіральнік. Вас гэта шакіруе?
— Чаму? Гэта забаўна.
Ён прысеў за мой столік.
— Можа, вы раскажаце больш падрабязна? Мне гэта цікава як прафесіяналу,— па-сяброўску папрасіў ён.
— У гэтым няма нічога асаблівага складанага. Проста трэба глядзець. I ўнутры нібыта апісваць для сябе прадметы і людзей. Напачатку гэта абсалютна новае адчуванне, быццам пачынаеш жыць нанова і бачыш усё ўпершыню: вокны, дамы, вазо-
ны на вокнах у дамах. Упершыню раптам заўважаеш сціплую пяціпавярхоўку сярод агромністых высотак. Пяціпавярхоўку, якая стаілася сярод іх, як маленькі грыб сярод дрэў. Заўважаеш тое ж дрэва ля дома — аказваецца, гэта бяроза, а ты колькі раз раней праходзіў міма і не заўважаў, што тут — бяроза. Потым пачынаеш адзначаць вельмі смешныя рэчы, якіх не прыкмячаюць іншыя. Напрыклад, надпісы: над падвалам — назва інтэрнэт-кавярні «Эверэст».
Ён засмяяўся.
— Ці — на цяглянай сценцы дзіцячага садка надпіс «Мурзілка спіўся». Альбо — графіці на пад’ездзе: «Ну што, з днём нараджэння?»
Ён ізноў усміхнуўся.
— Усе людзі глядзяць на рэчы, на другіх людзей, але часта нічога не бачаць. У іх пустыя вочы. Вы — іншы. Калі не супраць, давайце пройдземся па горадзе і пагуляем у вашу гульню — быць назіральнікам. Моўчкі ісці і ўсё бачыць.
He ведаю чаму, але я згадзіўся. Можа, гэты чалавек даў мне выказацца і таму больш не быў мне непрыемным.
Мы пайшлі ўздоўж набярэжнай, міма каменных сфінксаў. Сфінксы стомлена ўглядаліся адзін у аднаго. Гэтых каменных паўлюдзей-паўільвоў прывезлі з Егіпта і паставілі каля Нявы — своеасаблівы помнік веры ў сілу каменя і сэрца.
Ад набярэжнай мы выйшлі на Мільённую. Старыя будынкі патаналі ў яркай падсветцы. Мы ішлі, і гэты чужы для мяне горад-ідэя, горад-міф адкрываўся мне зноў і зноў. Ён не пераставаў здзіўляць. Мы прайшлі Тэатральную плошчу, павярнулі ў цудоўны скверык і выйшлі на проста дзівосную, як у старыя добрыя часы, дыхтоўна брукаваную каменем вуліцу перад Рускім музеем. Я глядзеў на гэты стары велічны будынак, маставую, і мне раптам падалося, што я ў іншым часе. Здавалася, з-за павароткі хутка пакажацца карэта, і сам вялікі князь Міхаіл Паўлавіч хуткай гордай паходкай гаспадара пройдзе па галоўнай алеі, што віднелася за моцнай літай агароджай...
Я зірнуў на майго спадарожніка. Ён глядзеў сумна і глыбока, а злавіўшы мой погляд, сказаў:
— Ведаеце, у чым для мяне чароўнасць Піцера, яго феномен? У фантазіях мінулага. У фантазіях гісторыі, якая
Назіральнік
Назіральнік
захоплівае цябе ў свае сеці, варта толькі бязвольна азірнуцца і ў сваіх вачах адлюстраваць іскрынку здзіўлення.
— «Граннтный город славы і беды...» — працытаваў я Ахматаву.
— Так, пра Піцер напісалі шмат. А я проста люблю хадзіць па гэтым горадзе. Ісці, чуць свае крокі па каменным бруку і глядзець. Зусім, як вы,— ён усміхнуўся.— Дзіўная рэч: час заўсёды ўплывае на мяне вельмі моцна. Часам я спыняюся пасярод вуліцы, узіраюся ў камень, цагліну, кветку, дрэнна прыбітую плотавую дошку — і стаю, заварожаны, нечакана ап’янелы ад подыху часу, яго лёгкіх і няўлоўных рысаў. Да мяне прыходзяць дзіўныя карціны: нібыта я ўсё гэта бачыў раней, жыў тут, нешта пакінуў звязаным у сваёй памяці.
Я слухаў яго, і ён нібыта паўтараў мае думкі.
Мы павярнулі на Неўскі.
— He стаміліся? — спытаў я.
— He. Наадварот — я вельмі добра сябе пачуваю. I вучуся вашай гульні.
Мы прайшлі яшчэ крыху і спыніліся ля выставы карцін.
Я ўспомніў сваю, сіратліва пакінутую ля канапы карцінумару, і мне чамусьці стала тужліва...
Ззяў агнямі старажытны праспект, адлюстраваны ў чужых палотнах, у чужых фантазіях. Усе глядзелі на іх, і я глядзеў таксама. Упершыню людзі, што бясконца ідуць па вуліцы, стаміліся ад сваёй гонкі і спыніліся ўбачыць хоць штосьці. На нейкае імгненне яны таксама сталі назіральнікамі.
КНІГІ ОНЛАЙН
