Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Назіральнік
Раніцай прачынаюся ад думкі, што мне трэба зрабіць нешта важнае. Так, мне трэба знайсці гэтага дзіўнага таўстуна.
Я выходжу з гатэля і адпраўляюся да мора. Яно па-ранейшаму пустыннае, толькі ўдалечыні маячыць ветразь: вецер слабы, і рыбакі выйшлі ў мора. I мне хочацца быць з імі — сысці ў мора ад усёй мітусні. Ад перанаселенай зямлі. Ад прывідаў мінулага. Нарэшце, ад сябе самога.
Але я не іду ў мора. Проста стаю — доўга-доўга, пакуль хапае сілы ўтрымлівацца на мяжы ўспамінаў.
А таўстуна ўсё няма. Я стаміўся чакаць яго. I я сыходжу: можа, ён патрапіцца мне на вуліцах.
Я праходжу міма царквы. Мяне спыняе старая. Аказваецца, сёння дзень памінання памерлых.
Я працягваю ёй грошы. Здаецца, яна пытаецца, за каго ёй маліцца, а я адказваю: за мяне. I думаю, пакідаючы яе, здзіўленую, што сказаў праўду. За сябе, за таго, хто памёр у мінулым.
Альбо... Подбегам я вяртаюся да царквы, кладу яшчэ купюру ў памінальную скрыню.
— Рамунтас,— вымаўляю я.— Яго звалі Рамунтас.
Я заўважаю, што старая спуджана перахрысцілася. Відаць, я напалохаў яе.
Вулачка віецца вузкім серпанцінам, усеяная старымі каменнымі домікамі разам з нешматлікімі драўлянымі. Запыхаўшыся ад хуткай хадзьбы, я іду павольней — уверх, уверх. I вось...
Сад. А што яшчэ я думаў убачыць? Сад, усяго толькі прыгожы сад руж... Напэўна, ты пра яго марыла. Я адкрываю весніцы і заходжу.
Ружы адцвітаюць. Яны схіліліся бутонамі да зямлі, абсыпаючы яе апошнімі пацалункамі сваіх рознакаляровых пялёсткаў. Яны па-свойму святкуюць восень.
Назіральнік
Я хаджу пустымі дарожкамі і забываю аб усім.
I нават, калі з-за клумбы выходзіць мой знаёмы таўстун, я напачатку не веру, што гэта ён. Той, якога я так чакаў.
Але вось ён падыходзіць бліжэй, і я, страпянуўшыся, спыняюся і баюся варухнуцца, нібыта ён — прывід і можа знікнуць. Але ён не знікае.
— Так, вы не Рамунтас,— нарэшце гаворыць ён.
Я моўчкі хітаю галавой.
— Ён памёр, так?
— Памёр,— адказваю я.
— Як ён памёр? Што з ім здарылася?
— Гэта мне невядома.
Я адказваю шчыра, і ён верыць мне.
— Вы да яго падобны.
— Я ведаю.
— Вы яго двайнік.
— Паслухайце, ці ж не бывае так, што людзі падобныя? Але ўнутры, па сутнасці сваёй, гэта розныя людзі. Вы разумееце мяне?
Цяпер ён згодна хітае галавой.
— Раскажыце, чаму ён пакінуў гэтыя мясціны?
Таўстун доўга маўчыць, і я адчуваю: яму цяжка.
— Усё пачалося з таго, што гэты сад купіла адна жанчына. Два гады таму...
...Два гады таму. Яшчэ адно супадзенне.
— Раскажыце пра яе! — патрабую я.
— Добра. Яна невялікага росту, светлыя валасы, блакітныя вочы. Яна не прыгажуня, але чароўная, у ёй нібыта ёсць магія — нешта такое, што цяжка выказаць словамі.
Ён гаворыць, а вочы глядзяць некуды ўглыб сябе, быццам ён гаворыць і адначасова бачыць яе побач.
— Такім чынам, яна купіла сад. Што далей? — перабіваю я ягоныя ўспаміны.
— Так, яна купіла сад, аднак лепш бы яна не рабіла гэтага.
— Чаму?
— Усё яе каханне перайшло на сад. Рамунтас не разумеў гэтага, не разумеў, што яна толькі гуляе ім.
— Рамунтас быў у яе закаханы?
— Хутчэй гэта можна назваць каханнем да смерці. А яна... Яна нібыта любіла і ненавідзела яго... Яны пажаніліся, і я думаў, што ўсё наладзіцца. Але аднойчы яна з’ехала. З’ехала назаўсёды. Ён доўга не мог прыйсці ў сябе. Хадзіў ля мора, думаў пра яе. I аднойчы таксама з'ехаў. Ніхто з іх не вярнуўся да гэтага часу. А я гляджу за садам, я ж садоўнік.
— А тыя паперы?
— Я заўсёды насіў іх з сабой. Знайшоў ля каміна — не ўсе згарэлі.
— Мне іх вам вярнуць?
— He. Цяпер навошта?
Мы памаўчалі.
На хвіліну паказалася сонца, і пад нагамі ў нас заззялі пялёсткі руж — яркі, нікому не патрэбны святочны дыван...
Таўстун уздыхнуў.
— Трэба прыбіраць гэта ўсё, а я не магу — шкада. Такая прыгажосць...
I раптам прапанаваў:
— Паслухайце, вы, відаць, жывяце ў гатэлі?
— Так.
— Дык перабірайцеся сюды, а? — Ён з надзеяй паглядзеў на мяне.
— He.— Я адмоўна хітнуў галавой і нявесела ўсміхнуўся.— He. Я не Рамунтас. Усяго добрага.
— Усяго добрага,— адказаў ён, сумна ўздыхнуўшы, і правёў мяне позіркам.
Я азірнуўся на гэты пагляд і ўбачыў, як ён самотна стаіць, абапёршыся на садоўніцкую рыдлёўку.
Назіральнік
Больш я не тэлефанаваў старому рэжысёру. Я ўсё зразумеў. Гэта была ты. Ты купіла свой сад руж. Якім жа было тваё здзіўленне, калі ты сустрэла амаль мяне... Амаль.
Значыць, ты не забыла мяне?
Бязглуздая думка, але ад яе цяплей на душы.
Я гляджу на мора і адчуваю, як мякчэе маё сэрца.
I гэтая фраза пра каханне, што спазнана залішне позна, калі ўжо нічога не вярнуць...
Назіральнік
Дарэчы, я захапіў нататкі таго артыста і цяпер чытаю іх ля мора:
«...успамінаю яшчэ і фільм, незразумелы ў дзяцінстве: фільм пра дваіх, іх каханне, ад якога яны то збягалі прэч, то імкнуліся яму насустрач з усіх сіл. У рэшце рэшт, ён ажаніўся з другой, а яна выйшла замуж за іншага. Аднак час няўмольна нас карае: здарылася так, што яны пасяліліся ў суседніх дамах, і нават вокны іх кватэр былі насупраць. I да іх ізноў вярнулася каханне. Але яны не ўсведамлялі, што гэтае каханне — іх лёс. Вядома, момантамі яны разумелі гэта, і тады ён шукаў сустрэчы з ёй, але яна не хацела звароту да мінулага; а потым яна раптам зразумела, што не можа жыць без гэтага кахання, і тады яна шукала сустрэчы з ім, а ён ужо не хацеў звароту да мінулага...
Яны не знайшлі выйсця, акрамя смерці, дзе іх сэрцы змаглі нарэшце мірна злучыцца ў адно цэлае...
Я не разумеў гэтага. Цяпер разумею: каханне часта большае за жыццё. Жыццё, бывае, нічога не дае за ўвесь час, а за некалькі хвілін кахання можна ахвяраваць бессэнсоўна дадзеным жыццём.
Часам мне было балюча, часам я крыўдаваў на цябе. А часам думаў: дзякуй табе, што ты ўсё ж была ў маім жыцці. I недзе цяпер ёсць. Мне добра і лёгка ад таго, што ты ёсць. Я люблю ўглядвацца ў свае ўспаміны і бачыць цябе такой, якая ты ёсць...
Я аднавіў сваю звычку: бываць у чужых гарадах. Проста ісці па вуліцах — моўчкі і без цябе. Як раней».
I я таксама думаю пра цябе, пра сваё каханне, і вось што ў мяне атрымліваецца:
«...Мы шмат чаго не зрабілі. Мы нават толкам не пагаварылі ніколі, усё смяяліся і вярзлі лухту. I я запомніў цябе несур’ёзнай. Хаця ты недзе ўнутры была зусім іншай — я заўсёды гэта падазраваў.
I цяпер, ля мора, чытаючы пра чужое жыццё, я думаю: відаць, я быў несправядлівы да цябе.
У маіх кішэнях шамацяць абясцэненыя купюры сумлення і, гледзячы на свет, назіраючы за ім, я зараз задаю сабе пытанне: а можа, ты мела рацыю? Ты ведала, што я ў гэты час не
падтрымаў бы цябе, мы не зрабілі б гэтага разам, у мяне не хапіла б рашучасці і разумення, і ты ўсё зрабіла сама. I цяпер я думаю: а можа, ты сапраўды мела рацыю? Можа, мара — не толькі прыгожая казка, але і прыгожая быль, але за яе трэба пазмагацца?
I тады мы былі б разам...
I мне не было б так сумна зараз. А мне так сумна без цябе...
Вось і цялер я думаю аб табе, аб тым, якой жа ты была на самай справе.
Ты неяк гаварыла, што многія хацелі б з табой ажаніцца, прымаючы за чыстую манету знешнюю бесклапотнасць. А ты пакутавала. Толькі цяпер я разумею, як ты пакутавала. Праўда, не ведаю, з-за чаго: нешта незавершанае, нязбытнае было ў тваім жыцці, і гэты горыч набіраўся, не знаходзячы выйсця, выяўляючыся, праўда, толькі праз дзіўнаваты погляд тваіх вачэй, які ўзнікаў, калі ты думала, што я не гляджу на цябе.
I я не мог табе дапамагчы. Я мог толькі кахаць цябе...
Можа, у дзяцінстве цябе вадзілі ў царкву. Чаму так падумаў? Царква выхоўвае ў чалавеку пакуту і незадавальненне сабой, грэшным...
He, тады я не мог зразумець цябе ў сваім шчасці кахання. I шмат гаварыў непатрэбных і бязглуздых рэчаў. Помню, сказаў: «Я прачытаў, што японцы не высаджваюць кветкі, каб не бачыць, як яны паміраюць». I тады ўпершыню ўбачыў твой дзіўнаваты погляд. Цяпер я раззлаваны на сябе за гэтыя словы. Я гаварыў, як гавораць у кіно, задаволены сваім веданнем, карцінна выяўляючы яго замест таго, каб зразумець цябе».
Тады я нават уявіць не мог, што нататкі Рамунтаса, аддадзеныя мне таўстуном, стануць штуршком да таго, каб я выклаў на паперы боль свайго сэрца ў выглядзе рамана на старонках часопіса, які выпадкова купіць у кіёску яна. Але ж жыццё, на самай справе, такое непрадказальнае...
...Яна прачытала гэтыя старонкі і на імгненне заплюшчыла вочы.
Яна не памылілася ў ім. Яна памылілася ў іншым, але ў ім яна не памылілася. Шкада. Альбо... Хаця лепш пачытаць далей.
Назіральнік
Назіральнік
«...Гэты апошні вечар. Я яго помню, нібыта і не было тых гадоў. Ты развітвалася са мной, а я не ведаў.
Я дастаў цыгарэты.
— Будзеш?
— Сёння не.
— Нешта здарылася?
— Нічога. Усё добра. Ты пакуры, а я пагляджу.
I ты глядзела. Доўга-доўга, быццам маці, якая праводзіць сына ў дальнюю дарогу.
Толькі цяпер я зразумеў цалкам і значэнне тваіх слоў:
— Я старэйшая за цябе. Калі-небудзь ты зразумееш, што гэта не «лухта», як ты гаворыш зараз. Калі-небудзь ты зразумееш, што я, нягледзячы на ўсе свае глупствы, сапраўды старэйшая за цябе. Гэта заўсёды дае сябе знаць. Мне трыццаць два. Табе — дваццаць сем. Ты легкадумны, калі гаворыш, што гэта нічога не значыць.
Ты сумна ўсміхнулася, і мы пайшлі ў маю любімую марскую кавярню...»
Мора шуміць, і вось ізноў пачаўся дождж. Што ж дзіўнага: восень...
Кожны мае права паплакаць.
Пачынаецца дождж, мне трэба сыходзіць: сядзець дажджлівым вечарам у пакоі гатэля і бессэнсоўна глядзець тэлевізар.
...Ты заўсёды, заходзячы ў пакой, уключала тэлевізар.
— Што ты глядзіш? — пытаўся я.
— Нічога. Ён проста ідзе. Стварае шум. Я не люблю цішыні.
— А я люблю.
— Я выключу? — прапаноўваеш ты.
— He выключай. Я хачу прывыкнуць да цябе. Такой, якая ты ёсць...
Ты тады задумліва паглядзела на мяне: нібыта гатова была змяніць нейкае рашэнне, але не змяніла.
...Вось ізноў я вяртаюся да мінулага. Хаця нават чай пакідае накіп, што ж гаварыць пра час нашага жыцця.
...Са мной ты магла размаўляць пра што заўгодна: разумныя рэчы, глупствы — і адчувала сябе зусім вольна. I мяне навучыла гэтаму. Відаць, таму мне цяпер сумна без цябе ў гэтым свеце. Пасля цябе ўсе людзі нібыта прэсныя і нецікавыя.
I, відаць.таму я выбраў для сябе гэтую экстравагантную ролю — ролю назіральніка. Каб неяк развеяцца ў жыцці, але не думаць пра будучыню — пра цябе і сваю няздзейсненую мару.
КНІГІ ОНЛАЙН
