Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Над морам і дзюнамі свяціла поўня. Прахалодны вецер, пах мора, цёплае месяцовае святло нібыта супакойвалі мяне, быццам гаварылі: забудзь пра гэтую гісторыю... I ў такі момант супакаення я нечакана пачула за спінай хуткія крокі. Чалавек відавочна даганяў мяне. Я азірнулася і ўбачыла таго старога, з якім гаварыла афіцыянтка ў Kavine пасля маіх роспытаў. Я насцярожылася: што яму трэба?
Ён павітаўся, я таксама адказала яму, чакаючы, што ж ён хоча мне сказаць. Ён крыху памарудзіў, потым кашлянуў і, нарэшце, запытаў:
— Скажыце, чаму вы распытваеце пра Андрэ?
Мой настрой ізноў сапсаваўся. Трэба заканчваць з гэтымі загадкамі.
Паўночнае лета
Паўночнае лета
— Цікава, а чаму вы ўвесь час маўчыце пра Андрэ? — з іроніяй у сваю чаргу спытала я.
— Лепш вам не ведаць гэтай сумнай гісторыі.
— Гэта я ўжо зразумела,— адказала я цяпер больш міралюбіва, убачыўшы, як яго твар пасуровеў ад нейкіх аднаму яму вядомых успамінаў.
Пераводзячы погляд на мяне, ён спытаў:
— A навошта вы прыехалі ў гэтыя пустэльныя мясціны? Можа, вы таксама пішаце кнігу, як Андрэ?
Я ўсміхнулася.
— Можа, і так.
Яго твар пасвятлеў.
— Я наглядчык маяка. Гэта на тым канцы вёскі, дзе лодкі. Калі нешта будзе патрэбна, прыходзьце. Я люблю кнігі. Яны заўсёды расказваюць пра нейкае другое, светлае жыццё,— тое, якім яно магло быць. Гэта, відаць, ад таго, што ў кнігах заўсёды ёсць мара.
Я з цікавасцю глядзела на яго: я даўно не чула такіх добрых і дакладных слоў пра кнігі. I, падпарадкоўваючыся раптоўнаму парыву, прапанавала:
— Калі хочаце, я магу вам даць пачытаць некалькі кніг. Яны ў мяне ў нумары, у гатэлі. Гэта непадалёк.
Праз дзесяць хвілін мы былі там. Я вынесла яму пару французскіх раманаў, томік лірычных і вельмі прыгожых аповесцей Чэхава і зборнік булгакаўскіх апавяданняў.
Стары быў радасна ўсхваляваны. Я пажадала яму добрай ночы і накіравалася ў нумар: патрэбна было разабрацца з рэчамі. Чамаданы так і прастаялі цэлы дзень ля дзвярэй. Моўчкі распіхваючы рэчы па паліцах шафы, я старалася больш не думаць аб Андрэ і яго гісторыі.
Нарэшце, справіўшыся з асноўнымі пакункамі, я прынялася разбіраць розныя бытавыя дробязі. Зручней іх пакласці ў тумбачку. Я адкрыла яе, рыхтуючыся занесці першую партыю рэчаў, як раптам убачыла акуратны стосік лістоў з нейкім тэкстам. Я дастала ўсё гэта з тумбачкі і прачытала наверсе, на тытуле: «Калі вы ўбачылі гэты рукапіс, не бойцеся — чытайце. Яго ніхто не страціў, гэта вы знайшлі яго. Андрэ».
Я перагарнула старонку.
«Я пачаў пісаць раман, зачараваны суровай і сапраўднай прыгажосцю гэтых мясцін. Я даўно шукаў такі куток зямлі, дзе яшчэ штосьці засталося ад мелодыі мінулага. Я шукаў, як мастак шукае фактуру для карціны. Адзін сябар, які пабываў у гэтых краях, параіў мне туды з’ездзіць, запэўніўшы, што тут я знайду якраз тое, што трэба. Як гісторык і філолаг, я няблага ведаў літоўскую і мінулае гэтых паўночных мясцін. I вось, калі надышло лета, я вырашыў адправіцца сюды. У мяне ўзнікла ідэя: параспытваць мясцовых і напісаць раман па старажытных паўночных легендах і паданнях. Відаць, гэта было б цікава. I зразумела ўсім, хто ведаў мяне. Гэта цяпер я добра ўяўляю ўхмылку Жоржа Маню, майго выдаўца, які абыякава пахлопвае сваёй кашчавай рукою рукапіс, атрыманы ў пасыльнага і гаворыць сваёй сакратарцы: «Вось чарговая манументальная праца Андрэ. Відаць, яшчэ адзін літаратурны нагар са свечак мінулага. Што ж, ад трыццацігадовых ужо больш нічога не прыходзіцца чакаць. Але Акадэмія з задавальненнем гэта ў нас купіць. Там цэняць Андрэ».
Так, цяпер я гэта добра ўяўляю. А тады мне думалася, што ўсё гэта — легенды, паданні, іх навуковыя тлумачэнні — проста не могуць быць нецікавымі для ўсіх. Хаця можна было б дазволіць сабе зусім маленечкае апраўданне: палову свайго жыцця я правёў у бібліятэках і філасофскіх разважаннях з людзьмі, якія таксама палову свайго свядомага жыцця правялі ў бібліятэках і старых фаліянтах. Божа мой, мы разважалі пра жыццё!.. Мы разважалі пра жыццё, думаючы, што ў сваім узросце ведаем пра яго ўсё. I як жа ўпэўнена мы разважалі!..
Цяпер я разумею: мы былі слімакамі, зачыненымі ў сваім панцыры, і думалі, што ўвесь свет і ёсць гэты вялікі панцыр.
I цяпер я выдатна разумею Жоржа, які цярпеў усе бандыцкія выхадкі Жака Фантэні, маладога аўтара смешных і адначасова лірычных навел. Тады я лічыў, што Жорж нічога не разумее ў літаратуры, калі носіцца з гэтым вечна п’яным выскачкай, нібыта курыца з залатым яйкам. Жорж даходзіў нават да таго, што хадзіў за Жакам у рэстараны ці проста танныя кабакі, калі ў таго амаль не заставалася грошай, і падбіраў раскіданыя п’яным Жакам лісткі з яго навеламі. I, здавалася, Жорж не выказваў ад гэтага ніякай незадаволенасці, а толькі
ПАЎНОЧНАЕ ЛЕТА
Паўночнае лета
пасмейваўся і гаварыў: «Ну і задаў мне клопату! Але як піша! Гэта Мапасан нашых дзён! Ён дрэнна скончыць, але гэта — Мапасан!»
I цяпер я зразумеў, што прываблівала Жоржа: жыццё дыхала на кожнай старонцы навел Жака Фантэні — крыху трагічнае, крыху смешнае, крыху разгульнае, крыху жорсткае. Але гэта было жыццё. I яно рухалася, спявала, брадзіла віном, радавалася і сумавала, як і належыць жыццю.
Цяпер я гэта разумею. Таму я і не напісаў раман, з думкай пра які прыехаў у гэты пустэльны край. Больш таго: я спаліў усе чарнавікі, пакінуў толькі гэтыя блытаныя дзённікавыя нататкі. I, калі я перачытваў іх, сэрца маё зашчымела... Мне раптам падалося: а можа, гэта — самае лепшае, што я напісаў за ўсё сваё жыццё?.. Прызнацца ў гэтым няпроста, але, відаць, так яно і ёсць...
Праз дзве гадзіны я з’язджаю. Мне сказалі: нехта сёння прыедзе ў гатэль. I я вырашыў: пакіну гэтаму чалавеку свае нататкі, гэты свой невялікі дзённікавы раман. Я не ведаю гэтага чалавека, але сюды прыязджаюць па-свойму цікавыя людзі. Можа, я сустрэну гэтага чалавека ў kavine. Хаця цяпер гэта ўжо не будзе мець аніякага значэння. Я пакідаю гэты раман. Я ніколі не змагу яго надрукаваць, каб не зрабіць балюча тым, каго я ведаю. Але я пісьменнік, я пішу, каб чыталі. I таму няхай гэты раман будзе раманам для аднаго чытача — таго, хто прыедзе сюды, будзе жыць у гэтым нумары, з якога я з’язджаю.
А зараз, пасля такой маленькай прадмовы, напісанай наспех, седзячы на адным з чамаданаў, можна чытаць па парадку,— з таго моманту, калі я сюды прыехаў; з таго моманту, якім я сюды прыехаў.
* * *
...Знаёмы папярэджваў мяне, што паўночнае лета — не звычайнае лета. У гэтых краях яно халоднае і непрадказальнае, і тут больш дажджу і пахмурных дзён, чым сонца. Але мне пашанцавала: я прыехаў менавіта ў сонечны дзень. Мора блішчэла ў промнях сонца, і настрой у мяне быў выдатны. Да таго ж у гатэлі я параспытаў парцье, і ён аказаўся з мясцовых. Ён сказаў, што я змагу хутка знайсці добры матэрыял для
сваёй кнігі, калі зазірну вечарам у kavine старога пасёлка, дзе збіраюцца мясцовыя за кухлем піва. Так я і зрабіў.
Першае, што здзівіла мяне,— само kavine. Гэта было сапраўднае марское kavine: якары на палатняных сурвэтках, ля ўвахода — сеткі, карабельныя бочкі ў вугле, нават лодка ў глыбіні залы. Бар — асобны твор мастацтва: ён зроблены ў выглядзе драўлянага зруба, дзе гараць, пераліваюцца пад святлом бутэлькі. I паўсюль — моцная і цяжкая драўляная мэбля: сталы і крэслы вычварнай формы, у разьбе. Да іх вельмі падыходзіць і чырвона-карычневая цэгла, што падтрымлівае асновы бэлек, якія ідуць уверх, пад дах. I ўсё гэта не выглядае пыхліва і напаказ. Наадварот, моцныя лаўкі, сталы і крэслы прыносяць адчуванне ўпэўненага спакою. Моцнае дрэва надае веры і ў твае сілы.
Я прысеў за столік у глыбіні залы, ля драўлянай лесвіцы. Там сядзеў адзін стары. Яго я адразу прыкмеціў, калі заходзіў у гэтае kavine. Ён у гэты момант азірнуўся на дзверы, і твар яго падаўся мне хутчэй не пахмурным, як хацеў быць, а напоўненым нейкай унутранай дабрынёй.
— He занята? — спытаў я па-літоўску.
Ён ізноў падняў галаву ад кухля з півам і кіўнуў. Што ж, падобна на тое, што ён не вельмі гаваркі. У развагах, як пачаць з ім гутарку, я прыкмеціў, што стары зацікавіўся газетай. Адразу я яе не заўважыў: яна ляжала ў яго на каленях.
— Што цікавага? — паспрабаваў я пачаць гаворку.
Ён паглядзеў на мяне, нібыта ацэньваў і ўзважваў, ці варты я таго, каб адарвацца ад газеты. Я нават падумаў , што танюткая газета можа пераважыць мае кілаграмы. Але не. Стары па-добраму ўсміхнуўся.
— He вельмі цікава. Аднак люблю пачытаць. Праўда, у гэтых краях рэдка можна дастаць добрую кнігу.
— Я мог бы прапанаваць вам з новага, але ў мяне пафранцузску.
— А я разумею. Некалі плаваў у Францыю. Ад рэйса да рэйса — два-тры тыдні. Тут хочаш не хочаш, а загаворыш пафранцузску. Так і вывучыў. Вось вы, напрыклад, не літовец, а гаворыце складна.
— Француз. Мяне завуць Андрэ. Я пісьменнік. Прыехаў сюды напісаць кнігу пра легенды гэтага краю.
Паўночнае ЛЕТА
Паўночнае лета
Стары паважліва кіўнуў.
— Колькі чытаю кніг, а пісьменніка бачу ў першы раз.
— Вы дапаможаце мне? Відаць, вы якраз той чалавек, што ведае шмат легендаў, гісторый?
— Так, за маё жыццё здаралася ўсялякае. Раней я плаваў, а цяпер — наглядчык маяка. Гэта за пасёлкам. Там і мой дом, наводшыбе. Часам уначы не спіцца, сядзіш і думаеш пра тое, колькі ўсяго перажыта. Нібы і не са мной было.
Я цярпліва слухаў.
— Аднак не буду пра сябе. Хапае і без мяне забаўнага ў жыцці. Вы прыходзыце на маяк, там будзе час пагаварыць. А тут лепш і вам, і мне крыху адпачыць. Зараз вы пачуеце нашы песні. А пакуль закажыце піва альбо грог.
Што ж, для пачатку было зусім і не дрэнна: парцье, падобна, меў рацыю. Так я падумаў, азіраючыся ў пошуках афіцыянткі.
— А вось і Інгрыда,— раптам сказаў стары.
Я павярнуў голаў і ўбачыў высокую стройную дзяўчыну з доўгімі светлымі валасамі, якія вольна раскідаліся саламяным дажджом па яе плячах. Яна сыходзіла да нас уніз па лесвіцы, збоку ад мяне. Вось яна павярнулася да нас і неяк вельмі мякка, цёпла і асцярожна ўсміхнулася, як усміхаюцца дзеці, зрабіўшы першы даверлівы крок да дарослага. I нешта няўлоўнае, як мора, прамільгнула ў тонкіх рысах яе твару і нябесна-блакітных вачах... I ў мяне зашчымела сэрца. Час спыніў сваю хаду. Я з цяжкасцю разумеў, дзе я, толькі глядзеў на яе, баючыся парушыць відовішча. Так, гэта была яна — дзяўчына з маіх сноў. Яна прыснілася мне ў пару юнацтва, калі мае сябры пачыналі крадком наведваць бардэлі. А я пачаў шукаць яе — сінявокую дзяўчыну з казачна саламянымі валасамі, дзяўчыну сваёй мары.
КНІГІ ОНЛАЙН
