Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Але мне ўсё роўна сумна без цябе. Цяпер толькі я гэта разумею і з гэтым адчуваннем нічога не магу зрабіць.
...Я гавару сам з сабой, стоячы ля акна. А ты не чуеш нічога з таго, што я гавару. Навошта ж я тады гавару? А жыццё прыходзіць да нас і сыходзіць з нас. Працягні руку супраць ветру — і ты адчуеш цячэнне жыцця. А шмат даведаўшыся пра жыццё, аднойчы нечакана зразумееш, што ты ўпёрся ў столь галавой, але табе балюча не ад набітай шышкі, а хутчэй ад адчування, што там — столь, і больш нічога.
...Каб перажыць гэта, трэба аддаліцца ад усяго.
Я так зрабіў, і адзіны мой субяседнік — чыстыя лісты паперы перада мной.
I ты, і стары рэжысёр верылі, што я — пісьменнік. Але я, відаць, дзіўнаваты пісьменнік. Я пішу ні аб чым, так, як і ўсё жыццё ні аб чым. Як павуцінне саткана з тонкіх ніцяў, так і жыццё складаецца з дробязей, якія мы прапускаем міма, а потым аглядаемся і разумеем, з чаго яно складаецца; разумеем, што ўсё адбываецца там, дзе нічога не адбываецца. I ты аказваешся ў пастцы, створанай самім сабой...»
...Яна перагарнула старонку. Засталося зусім нямнога, але яна не хацела працягваць гэты час. Ёй надакучыла сядзець у кавярні, куды яна зайшла пасля бессэнсоўных прагулак па горадзе, дзе яго больш няма.
I яна зайшла ў кінатэатр. Якраз пачынаўся фільм. Гэта ізноў нагадала ёй яго.
Ён лічыць, што яна не думала аб ім увесь гэты час. Ён лічыць, што яна не ўспамінала гэтую страшную сцэну, калі ён застаўся на асфальце. Але тады ёй здавалася, што мара вартая гэтага. Што ж, яна насыцілася мараю, але...
Как хорошя, как свежм былм розы
В саду твоем, как был прекрасен сад...
Вот только эта осень невпопад, Да этм раннпе морозы...
Как хорошм, как свежн былн розы...
НАЗІРАЛЬНІК
Назіральнік
Яна памятае, што ён сказаў пра гэты верш як пісьменнік:
— Мне здаецца, гэтыя радкі не пра кветкі. Гэта радкі пра гады нашага жыцця...
Пачынаўся фільм. Гэта не магло не нагадаць ёй... Так, гэта не магло ёй не нагадаць... Яна будзе адчуваць яго ў гэтых простых словах:
«Ізабэль Аджані, Жэрар Дэпардзье і іншыя ў фільме «Шчаслівай дарогі»...
...«Вяртанне ў Парыж». Фільм дубліраваны тэлекампаніяй...
...Фолькнэр Шлёндэр. Азарэнне.
...калі я гавару пра час, то гэта толькі таму, што яго не існуе... Ёсць толькі цяперашняе. Цяперашняе мінулага — успаміны; цяперашняе цяперашняга — сузіранне; цяперашняе будучага — чаканне...
...Жан-Люк Гадар. У цемрыве часоў.
...тое, аб чым мы не можам гаварыць, мы павінны перажыць моўчкі...
He, яна не магла тут заставацца. I яна ізноў выйшла на вуліцу. Перайшла дарогу, убачыўшы агні нейкага рэстаранчыка. Села за столік, стомлена паклаўшы галаву на рукі, і так сядзела, пакуль не прынеслі вячэру.
Яна заказала каньяк і падумала: вось яна будзе сядзець гэтак жа, як ён некалі — дробнымі глыточкамі піць каньяк і чакаць, чакаць...
Чаго яна чакае? Калі б яна ведала...
Яна яшчэ нічога не вырашыла, і, можа быць, чакала, што гэтае рашэнне прыйдзе да яе, калі яна прачытае гэтыя старонкі. Яна будзе чытаць і нібыта размаўляць з ім, сачыць за яго лёсам — днямі, гадзінамі, хвілінамі яго жыцця, складзенымі з яго думак і разважанняў...
«...Набліжаецца світанне, і ў гэты час мне заўсёды чамусьці хочацца прызнацца табе... прызнацца ў тым, што я не пісьменнік і ніколі ім не быў.
Холад крадзецца праз вокны, заварожваючай хваляй ацверазення рассоўвае рамкі змучанага бяссонніцай мозгу, шэрым небам падае на чыстыя старонкі, патанае ў халодным кубку кавы, блытаецца ва ўскудлачанай шавялюры, і я разумею, што так яно і будзе заўсёды. I, можа, няхай яно ўсё так і будзе.
Я не пісьменнік... Ёсць нядрэнныя моманты, і я магу сказаць, што я іх напісаў, я зрабіў гэта — гэтак жа, як Жан-Поль Бельмандо можа сказаць, што ён без аніякага труку лётаў у поўны рост над Венецыяй, учапіўшыся за шасі верталёта.
I ўсё ж я не пісьменнік. Я нібыта чалавек, у якога не хапіла грошай на пакупку ў дарагім магазіне.
А можа, я не хачу стаць пісьменнікам. Я падсвядома адчуваю, што мастацтву патрэбны ўзрушэнні — да вар’яцтва. Я не хачу гэтага. I таму гэтыя старонкі — мой першы і апошні раман. Прыйшоў час і мне здзейсніць сваю мару — пайсці ў мора. Няхай мае вусны пахнуць марской соллю, і я буду шчаслівы...
Я адпрацоўваю свой адпачынак тут — на халодным пустэльным беразе асенняга мора: адсылаю свае маленькія нататкі старому рэжысёру. He ведаю, ці дапамогуць яны яму, але я ўжо сыграў сваю ролю, на другую ў мяне не хопіць сіл.
I на гэтым развітваюся з табой. Ды і не толькі з табой: з Верай, са сваёй старой убогай кватэрай, да якой, тым не менш я прывык; домам, яго жыхарамі — суседам-патолагаанатамам, Іванычам, Фанні, старым мастаком і нават спітым настаўнікам літаратуры, якога не асабліва ведаў.
Мне здаецца, я апраўдаў цябе і сябе, вярнуўшыся ад нянавісці і расчараванняў да сваёй мары. Калі я толькі пачынаў назіраць, я думаў, што ў жыцці існуе толькі рэальнасць, а потым зразумеў, што рэальнасць існуе, але часта нічога не значыць. Чалавеку належыць увесь свет — у тым ліку свет яго фантазій.
I таму я іду ў мора. Я вырашыў сваю мару больш проста: наняўся на карабель, хутка маё першае плаванне. Можа, ты будзеш чакаць мяне, а можа, не будзеш. Гэтак жа, як, можа, будзеш захоўваць гэты раман, а можа, выкінеш, і яго старонкі будуць ляцець над горадам чужых жыццяў, якія я імкнуўся зразумець як нешта агульнае. А іх зразумець немагчыма, таму што яны — розныя. I старонкі будуць кружыць над імі — пад першымі зорамі ці першым восеньскім дажджом. I можа, я таксама ўбачу іх, таму што я — усё ж нядрэнны назіральнік.
А гэты раман і ёсць маё жыццё. А ты думала — будзе нешта гераічнае? Тады ты памылілася. Раман — хаос. Жыццё — таксама хаос. Я напісаў пра тое, што бачыў, што адчуваў.
Назіральнік
Назіральнік
Я сумленна выканаў сваю работу, нічога не затаіў. Сэнс усяму гэтаму — жыццё, якое яно ёсць. Я — такі, які ёсць. Mae думкі пра цябе такія, якія яны ёсць. Карціна без пазалочанай рамкі, зробленая назіральнікам — выпадковым мастаком жыцця, грубым чаляднікам».
Яна закрыла часопіс і паглядзела ў халоднае акно. Яна думала: яна яшчэ не ведала, што ёй рабіць.
Міма праязджала таксі. I яна раптам сарвалася з месца, пабегла з рэстарана.
Разам з таксістам па апісаннях яны знайшлі той дом, дзе ён жыў. Кватэра была зачынена. Адзінае, што чакала іх,— паштоўка ад старога рэжысёра:
«Я ведаў, што вы не дасцё згоды. Але мой сябар хацеў стварыць фільм пра дзіўнае і таямнічае каханне. Апошні фільм. I ваш раман дапамог мне гэта зрабіць. Фільм будзе. Можа, вы калі-небудзь захочаце паглядзець яго. Хаця, лёс майго сябра, упэўнены, і так адкрыў для вас вельмі многае, дазволіў многае зразумець, разабрацца, чаго ж хочаце вы. Так што тут мы дапамаглі адно аднаму.
Р. S. Фільм, дарэчы, я назваў у ваш гонар — «Назіральнік».
Яна прачытала гэты ліст і зразумела, што не зможа больш не чакаць яго. Няхай ёй прыйдзецца пацярпець, няхай, але яна будзе яго чакаць. Будзе стаяць на беразе халоднага паўночнага мора і назіраць за караблямі, на адным з якіх ён абавязкова вернецца.
ПАУНГ-ІНАЕ
ЛЕТА
Што ж такое паўночнае лета?
Гэтае пытанне ўзнікла з адной гісторыі, пра якую я вам хачу расказаць.
...У жыцці, як і ў прыродзе, ёсць свае вясна, восень, зіма. Значыць, павінна быць і сваё лета. Тады лета — сярэдзіна ўсяго, сярэдзіна жыцця, яго росквіт і адначасова сталасць, паварот да задумлівай восені і самога сябе. Відаць, паўночнае лета — гэта час спыніцца, захоплена паглядзець на квітнеючае жыццё, на сябе, яшчэ поўнага сіл, але і падумаць пра сваё жыццё, яго мінулае і будучыню, пра тое, што ўвабрала наша душа і чаго яна чакае. У кожнага сваё паўночнае лета, у кожнага яно праходзіць па-рознаму, кожны адчувае яго прыход у розны час...
Хаця, лепш па парадку, з самага пачатку гэтай гісторыі — пра каханне, пра шчасце і самоту, пра тыя думкі, што прыходзяць з начной прахалодай ці асляпляльным сонцам; вобразы, якія плачуць і смяюцца разам з табой, нават застаючыся ў далечы гадоў...
Паўночнае лета
* * *
Я прыехала вечарам, калі пайшоў дробны халодны дождж. Мора панура шумела ля маіх ног. Без ветру, у дажджы, у адбітках агнёў далёкага маяка, мора і ўсё вакол выглядала яшчэ больш глухім, закінутым і самотным. Слабыя хвалі без сіл падалі на пясок, а потым неяк ужо зусім паспешліва вярталіся назад — у родную, нябачную ў дажджы і прыцемках бездань. Вакол стаяла цішыня, якую парушалі толькі ўсхліпы мора і тужлівыя крыкі чаек, што праносіліся ў цемрыве дажджу, нібы прывіды.
— Далей прыйдзецца ісці пешшу,— вінавата сказаў мой незадачлівы таксіст.
Ён стаяў ля машыны і выціраў брудныя ад матора рукі. Відаць, машына завязла безнадзейна.
Мы дасталі чамаданы і рушылі па ледзь бачнай у прыцемках сцежцы праз дзюны. Дарога пайшла ўверх, нашы ногі правальваліся ў мокры ад дажджу пясок. Зрэдку траплялася сухая лаза, што агароджвала дзюны, і балюча драпала ногі. 3 цяжкасцю мы дабраліся да вяршыні, парослай рэдкай травой, якую калыхаў вецер. Гэта было хоць якое дасягненне.
Мы спыніліся адпачыць. Я паставіла чамадан на пясок, вызваліўшы зацёклую руку, і азірнулася на мора.
Яно па-ранейшаму калыхалася халоднай глухой масай. Дзіўна, але я чамусьці не была расчараваная ад гэтакага не вельмі ўтульнага прыезду. He, у мяне не з’явілася жадання вярнуцца. У думках параўноўваючы тое, што засталося, з гэтым, нават такім дажджлівым і самотным вечарам ля мора, я ўсё роўна не выбрала б мінулае. I мяне супакойвала думка, што я далёка, вельмі далёка. I няхай ідзе дождж, і вязнуць у пяску ногі, і плача за спінай мора,— я ўжо ведаю: нарэшце ўдалося ўцячы. I гэтая думка надала мне сілы. Мы ізноў рушылі па сцежцы, цяпер уніз. Там павінен быць пасёлак.
Нешта крыкнуў таксіст і махнуў рукой направа. Я прыгледзелася і ўбачыла ў сетцы дажджу слаба мільгаючыя агні. Здаецца, на гэты раз мы не збіліся са шляху.
У пасёлку было пуста і ціха, толькі ў некаторых дамах пад стрэхамі, пакрытымі па-старым спосабе шэрай саломай, свяціліся вокны. Каля аднаго з іх мы спыніліся. Таксіст падышоў
да акна і пастукаў. Хутка адчыніліся дзверы, з’явіўся, відаць, гаспадар. Ён агледзеў нас і штосьці сказаў таксісту.
— Нам туды,— паказаў той у глыбіню вёскі.— Kavine.
КНІГІ ОНЛАЙН
