Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Час засынаць. Час засынаць. Спаць і глядзець на цябе са мной — назіраць за намі ў чароўным сне. Гэта ўсё, што я магу зрабіць для сябе. Таму што я — толькі назіральнік.
* * *
Горад у тумане, уздыхаеш — і бачыш сваё дыханне. Дым ад цыгарэты не ідзе ўверх — ахутвае цябе, сцелецца вакол. Удалечы нічога не бачна, акрамя расплывістых вечаровых агнёў.
Я стаю на прыпынку і думаю: цікава, пра што гавораць людзі ў гэты халодны восеньскі вечар?
Маладыя смяюцца: нешта пра раскладушку, якая падае і разломваецца на дзве часткі ў самы непадыходзячы момант.
Сямейная пара абмяркоўвае, што купіць на Новы год у падарунак знаёмым.
Людзі клапоцяяцца пра навагоднія святы, а мне цяжка перажыць нават восень.
— Пачку цыгарэт, калі ласка.
— Рэшту забярыце.
Галасы, галасы, галасы — аб чымсьці сваім, аб чымсыді...
... я такі фільм глядзеў!..
...не глядзі ў яе бок, што ты вылупіўся, як...
...сукенка, такая зялёненькая, прыгожая. Я проста паміраю...
...што ты бубніш на хаду, як...
...стары тралейбус. Трасецца... У мяне ў сумцы з вінагра-ду — каша.
...купім ім лепей цукеркі, яны танней, чым гэтае праклятае люстэрка,— працягвае абмеркаванне тая сямейная пара.
Ніхто не заўважае восені. А я раптам зразумеў, чаму яна ў гэтым годзе асаблівая. Яна аранжавая, гэтая восень. Светла-аранжавая... Жоўты і чырвоны колеры зліваюцца ў адзін — і таму восень аранжавая...
1 я, атрымліваецца, еду на работу ў гэтай аранжавай восені...
Недзе і ты жывеш без мяне ў гэтай аранжавай восені. А я? Ты можаш спытаць, чым я жыву без цябе? Успамінамі. Назіраннямі і ўспамінамі, паколькі ўспаміны — гэта мае назіранні за табой і сабой у мінулым...
Прыехаўшы на студыю, заходжу ў бар. Вера ўжо спявае. Я хітаю ёй і сядаю за столік, заказаўшы каву.
— Прывітанне, артыст!
Я паварочваюся і заўважаю свайго суседа.
— Прывітанне, патолагаанатам! Што ты тут робіш? А, зразумела,— кажу я, заўважыўшы яго погляд у бок Веры.
Прыносяць маю каву. Я імкнуся хутчэй выпіць яе — да працы лічаныя хвіліны. I пакідаю свайго суседа на паляне нязбытнага кахання.
У студыі бедлам: усе носяцца, бегаюць, нешта крычаць. Больш за ўсіх крычыць наш рэжысёр.
Я стаю, нічога не разумеючы. Але і не ўмешваюся: у рэшце рэшт мая справа — маленькая: усяго толькі агучаванне цітраў.
Нарэшце, наш рэжысёр заўважае мяне.
— Ідзі, ідзі! — махае ён рукамі.
Я нічога не разумею.
— Ідзі дамоў! Сёння ўсё накрылася медным тазам. Камп’ютары глючаць, генератар здох.
«Ну і справы!» —думаю я, выходзячы, яшчэ не зразумеўшы, рады я, ці наадварот. Хутчэй, крыху разгублены, як усякі чалавек, што настроіўся на адно, а атрымаў зусім іншае.
I я не ведаю, куды мне пайсці. Напэўна, пайшоў бы ў бар крыху паслухаць Веру, але там — мой сусед, і я не хачу ўмешвацца ў чужыя адносіны.
Калі я зусім сабраўся выходзіць на вуліцу, да мяне падбегла Вера.
— Ты кінула свайго паклонніка?
— А табе што, шкада яго?
— Ну, урэшце, відаць так, паколькі ён мой сусед. I неблагі чалавек.
Я гляджу і бачу, што яна мяне не чуе. Яна думае пра штосьці іншае.
Назіральнік
Назіральнік
— Слухай,— нарэшце адважваецца яна.— Мне патрэбны партнёр на адзін важны банкет.
— 3 якога гэта часу ты сама ўгаворваеш мужчын суправаджаць цябе? — здзіўляюся я.
— Мне патрэбны сябар, проста сябар.
— Сябар на вечар? Дык вазьмі майго суседа.
Яна прыкра моршчыцца.
— Ён не падыходзіць. Ён будзе глядзець на мяне адданымі сабачымі вачыма. А ты...
— Што я?
— А ў цябе спакойны позірк. Ты разглядаеш, не прывязваючыся ні да чаго.
Відаць, яна мае рацыю. Я ж — назіральнік.
— Ну выручы мяне, будзь чалавекам!..— не адстае Вера.
— Табе вельмі патрэбна? — пытаюся я, пільна ўглядаючыся ў яе твар.
Яна фыркае — у сваёй звычайнай манеры.
— Я хачу атрымаць ролю ў адным фільме. I яго рэжысёр запрасіў мяне на банкет. He ўвесь жа час мне спяваць у гэтым кабаку! — не стрымаўшыся, ускліквае яна.
Я ўсміхаюся:
— Здаецца, ты ўжо ўваходзіш у ролю.
— Ну дык што — па руках? — з надзеяй пытаецца яна.
— Па руках! — згаджаюся я.— Па руках, як гаворыць падатковы інспектар!
Яна смяецца, і мы жартам пляскаем адно аднаго па руках.
Але яна пасля гэтага не адпускае маю руку, некуды цягне за сабой — наперад, потым наверх па лесвіцы. Нарэшце мы ўрываемся ў пыльную грымёрку.
— Зараз падбярэм табе прыстойны касцюм.
Я моўчкі стаю і гляджу, як яна энергічна корпаецца ў вешалках, чыхаючы ад пылу.
— Вось, знайшла! — нарэшце радасна паведамляе мне Вера, вылазячы з-пад чарговай барыкады.
Яна шумна трасе чорны элегантны касцюм з іскрой.
— Ну што ты стаіш, пераапранайся. Так і быць, я захінуся.
Фыркнуўшы пры гэтых словах, яна хаваецца за адзенне на вешалках і нешта мурлыча, пакуль я нацягваю на сябе гэты элегантны маскарад, успамінаючы, як даўно не насіў пры-
стойных касцюмаў. Але ўспамінаю не з настальгіяй, а як усё мінулае, якое не мае да мяне больш ніякіх адносінаў.
— Гатова! — крычу я, і Вера вылазіць з-пад вешалак.
Яна абыходзіць мяне вакол, разглядаючы, нібыта прыдзірлівы дэкаратар.
— Ну што, я па-ранейшаму падыходжу на ролю твайго праважатага ці не? — падначваю я яе.
Але яна не рэагуе на мае словы, яна захоплена справай: папраўляе мой гальштук, абцягвае пінжак, на патрэбную даўжыню высоўвае манжэты сарочкі, ахінае мяне воблакам адэкалону, ад якога я пачынаю чхаць. Пакута заканчваецца праз хвілін пяць, і мы нарэшце выходзім на вуліцу, дзе нас чакае таксі.
Знаёмы-незнаёмы горад праносіцца ў мяне перад вачыма. Чамусьці гарады ўночы становяцца чужымі, а знаёмыя вуліцы мільгаюць у агнях, і ты іх з цяжкасцю пазнаеш. Але гэта не палохае, не. Ты дзіўна спакойны, ты нібыта растаеш у гэтых агнях, ценях дамоў, шуме машын, чарнаце неба...
Вера кранаецца маёй рукі, напамінаючы пра сябе.
— Ты хочаш прачытаць мне лекцыю, як весці сябе на свецкіх раўтах? — іранічна пытаю я.
— He, мне чамусьці здаецца, што ты гэта ўсё ведаеш, хаця я і не распытваю цябе пра мінулае,— на гэты раз вельмі сур’ёзна гаворыць яна. I нават з нейкім сумам гучаць яе словы.
— Ты ўсё робіш правільна,— адказваю я.— У гэтым мы разумеем адно аднаго.
Яна моўчкі хітае галавой у адказ і адварочваецца да акна, хоць я і прыкмячаю: яна глядзіць і быццам не заўважае нічога. Але я не распытваю, пра што яна думае.
Таксі паварочвае ў вузкую вулачку, потым вырываецца на шырокую магістраль, праязджае мост, вырульвае ў заліты агнямі рэстаранны квартал.
— Выходзім! — камандуе Вера.
I вось мы ў шыкоўнай зале, і я адчуваю, што мой касцюм як нельга дарэчы ў гэтым суквецці вытанчана апранутых людзей.
Да Веры падыходзіць высокі лысаваты стары, і я разумею, што гэта — рэжысёр. Толькі чаму ён так пільна глядзіць на мяне, а не на Веру? Ён праводзіць нас да століка з напоямі. Я сядаю і гляджу ў залу, пакуль рэжысёр і Вера нешта абмяркоўваюць.
Назіральнік
Назіральнік
Хаця глядзець тут — толькі збіраць кадры, якія пастаянна паўтараюцца: мільгаюць дзяўчаты ў сукенках вогненых расфарбовак, мужчыны ў дарагіх касцюмах. Усе, нібыта па парадку, падыходзяць адзін да аднаго, каб сказаць некалькі дзяжурных кампліментаў ці не абцяжараных вялікім сэнсам фраз.
Весела смяюцца кампаніі за столікамі, іграе музыка, заглушаючы тоставы звон бакалаў, а словы ператвараюцца ў агульную хвалю незразумелых шумаў.
Але раптам усё сціхае, калі з’яўляецца белы экран. Патухае святло, а на экране праступаюць першыя цітры. Ну вось, я нібыта ізноў на працы. I толькі калі ўзнікае чорна-белая карцінка, я падаўляю ў сабе іронію.
...Са свістам на берагі абрушваецца мора. Па шэрым пяску ідзе чалавек. Ён ідзе доўга і ў нікуды — няма канца яго шляху. Яго лёгкае паліто развявае вецер, халодная вада не шкадуе старыя бацінкі, а ён усё ідзе. I спыняецца толькі на імгненне. На імгненне ён абарочваецца, і я бачу яго твар. Вочы яго напоўнены добрай іроніяй з лёгкім адценнем смутку, як у чалавека, які даўно жыве сваімі ўспамінамі і сваімі думкамі.
Ён на імгненне абарочваецца, ён усміхаецца нечаму свайму, а ў мяне перахоплівае горла ад дзівоснага, незразумелага супадзення: ён вельмі падобны да мяне. Можа, гэта я? He, гэта немагчыма. Не!..
Чалавек на экране ізноў усміхаецца, падымае каўнер паліто і зноў адпраўляецца ў свой шлях. Паступова яго фігура становіцца ўсё меншай і меншай, а потым зусім знікае.
I, як напачатку, толькі шуміць мора, змываючы сляды на пяску...
Я нібыта дранцвею, калі ўспыхвае святло. I ўсе раптам падымаюцца са сваіх месцаў. Стаяць моўчкі. Я таксама падымаюся разам з усімі і маўчу. Але я нічога не разумею. Калі нарэшце ўсе рассаджваюцца на свае месцы, зноў гучыць музыка, зноў пачынаюцца размовы, я запытальна гляджу на Веру. Рэжысёр перахоплівае мой позірк і сам пытаецца:
— Няўжо Вера вам нічога не сказала?
— He.
Я ізноў кідаю погляд на Веру, але яна спакойная і зусім не бянтэжыцца сітуацыяй. Урэшце, такой яна была заўсёды, тут няма чаго крыўдаваць.
— Гэты фільм, які вы бачылі,— тлумачыць мне стары рэжысёр,— я пачаў здымаць раней. Гэта фільм-эксперымент, які здымаецца без сцэнарыя. Усё дзеянне трымаецца на акцёры, яго думцы, яго гульні. Гэта фільм-успамін, фільм-мара. Фільм без назвы.
— I ўсё-такі, пра што ён? Павінен быць нейкі сюжэт? — не зусім разумею я.
— Гэты фільм прысвечаны жонцы акцёра,— тут ён назваў прозвішча, але з-за раптоўнага грукату барабана на сцэне я не пачуў яго, а перапытваць было няёмка.— Увогуле, гэта фільм пра каханне, вартасць якога зразумелі залішне позна, калі нічога немагчыма вярнуць. I нягледзячы на гэта, вельмі светлае каханне, перад якім знікае звычайная рэчаіснасць і больш нічога не значаць ні ўзнагароды, ні пакуты. Чалавек застаецца сам-насам са сваімі ўспамінамі. У яго ёсць усё, але гэта яго ўжо не радуе. Вы разумееце мяне?..
— Так,— адказваю я, хоць мой погляд, відаць, не вельмі адлюстроўвае ўважлівага слухача.
Такім чынам, гэта здарылася не толькі са мной.
Такім чынам, для некага каханне таксама стала мацней і важней сутнасці і радасцяў жыцця.
Такім чынам...
— Гэта фільм, у якім акцёр нічога не гаворыць. Ён запісвае свае думкі на паперы, і голас агучвае іх, але сам акцёр нічога не гаворыць.— Тут ён зрабіў паўзу і паглядзеў на мяне.— I я хачу, каб вы...
— Агучыў гэты тэкст,— падказваю я, сумна ўсміхаючыся і з крыўдай гледзячы на Веру, якая прывяла мяне сюды.
КНІГІ ОНЛАЙН
