Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Вечар прахалодны, пахне восенню: у жніўні заўсёды пахне восенню. Ад чаго ўзнікае гэты водар, я ніяк не магу здагадацца. Проста ён ёсць, вось і ўсё. Гэтак жа, як заўсёды на адным і тым жа месцы, на лаўцы ля пад’езда, сядзіць п’яны Іваныч. Гэта ён здае мне кватэру, што засталася ад жонкі. Ён падзяліў гэтую двухпакаёўку на дзве, калі яшчэ не так піў і думаў пра жыццё, а цяпер здае адну мне, а другую — майму суседу — патолагаанатаму. Сустракаючы нас, ён жартуе: пасля смерці будзе каму ўскрыць цела і каму прачытаць некралог душы. Але пакуль ён жывы і здае дзве кватэры, грае на баяне на мясцовых вяселлях, а ў вольны час п’е. Калі меркаваць па яго заўсёды чырвоным твары, вольнага часу ў яго дастаткова.
— Прывітанне, артыст! — Іваныч карцінна, як Чаплін у нямым кіно, падымае ўверх кепку, відаць, уяўляючы яе элегантным капялюшам. I ўвесь час заве мяне артыстам. Я не спрачаюся. Пакуль Іваныч не напіўся да чорцікаў, ён, можна сказаць, бяскрыўдны чалавек.
— Выпі з намі, артыст! — кожны раз запрашае ён, хоць і ведае, што я не згаджуся: мне ж працаваць.
Піць я не п’ю, але заўсёды падыходжу да іх на пяць хвілін. Яны смешна спрачаюцца: Іваныч, мастак з трэцяга пад'езда і спіты настаўнік літаратуры, які, калі Іваныч лаецца, выбівае пальцамі на лаўцы дроб, а потым, нібыта просячы прабачэння за яго, кажа: «У тэксце прысутнічаюць знакі замоўчвання!» MacTax смяецца. Іваныч корчыць грымасу.
— Аб чым сёння? — пытаю я з усмешкай.
— Мой пункт погляду будзе немнагаслоўны!..— урачыста абвяшчае Іваныч.
Мы давімся смехам, але не смяёмся ўслых: навошта крыўдзіць чалавека. Іваныч любіць гучныя, «вучоныя» фразы, але нічога не разумее ў іх, таму заўсёды трапляе ў непрыемнае становішча. Тады ён злуецца, можа ўспыхнуць і, пакрыўдзіўшыся, выдаць сваю «каронную» фразу: «Няма чаго смяяцца, трэба глядзець у будучыню, а не ўзад!»
Калісьці мастак сказаў мне, што раней Іваныч быў упраўдомам, адтуль і гэты пылок «вялікіх» спрэчак тыпу: «Пачнём азеляненне двара! За Радзіму!»
I што штыкі, што лапаты — пафас адзін...
А цяпер Іваныч, паступова п’янеючы, сядзіць на лаўцы. Успамінае ён сваё мінулае ці ўжо не памятае нічога?.. Альбо стары настаўнік, што пачынае блытаць Гогаля з Горкім, на што Іваныч дабрадушна памкнуўся супакоіць яго, што ўсе яны на адну літару пачынаюцца. I толькі калі ва ўсіх у свядомасці вырысавалася гэтая літара, настаўнік ускочыў з месца, расчырванелы, пакрыўджаны. На гэты раз без «знакаў замоўчвання» не абышлося ні з аднаго, ні з другога боку.
Але гэта ў мінулым. Зараз яны нешта разглядаюць.
— Мой пункт погляду будзе не-мна-га-слоў-ны!..— ізноў паўтарае Іваныч.— Карціна дзіў-ная!..— ён нават вымаўляе некаторыя словы па складах — ці то ад значнасці, ці ад таго, што яму ўжо цяжка вымавіць слова цалкам.
Назіральнік
Назіральнік
Я падыходжу бліжэй і бачу невялікую карціну: мора, стары дамок і прыгожая, нібыта прыплыўшая здалёку, там, дзе пачынаецца рай, лодка. Побач стары марак у рванай куртцы і разбітых ботах стаіць перад ёй, нібыта перад залатой рыбкай, што выйшла з казачных глыбіняў.
У мяне перацінае дух. Я адчуваю, што маё мінулае ўладарнай рукой маніць мяне да сябе. Я дастаю кашалёк.
— Вось усё, што ёсць. За карціну.
Мастак здзіўлена глядзіць на мяне.
— Што з табою?
Я пераводжу дыханне, аднак адчуванне горкага камка ў горле не праходзіць.
— Хопіць за карціну?
Мастак хуценька зграбае грошы да сябе ў замасленую кішэнь спяцоўкі. Усе маўчаць. Я забіраю карціну і літаральна ўзлятаю на свой чацвёрты паверх. Я стараюся на яе не глядзець. Зараз мне нельга гэтага рабіць. Нельга, нельга зараз нічога ўспамінаць...
Перад тым, як выйсці з пад’езда, я раблю глыбокі ўдых, каб крыху супакоіцца.
Усе трое сустракаюць мяне маўчаннем. Мне здаецца, яны нават працверазелі. Я ківаю галавой на развітанне і хутка іду да трамвайнага прыпынку.
I толькі седзячы ў трамваі, успамінаю, што ў мяне не засталося нават грошай на талон, я ўсё аддаў і не шкадаваў. Гэта мяне не хвалюе. Карціна... Салодкая хваля эйфарыі на імгненне падняла мяне над светам, нібыта подых мінулага... Можа, гэта апошняя спроба вярнуцца да сваіх мараў ці хаця б пра іх успомніць?.. He ведаю, мне яшчэ цяжка разабрацца ў сабе, цяжка думаць пра сябе. I я думаю пра іншых — тых, стомленых пасля працы, што едуць у гэтым вагоне трамвая. Усе едуць з працы, а я на працу. Аднак калі, здараецца, еду раніцай з працы, а яны — на працу,— твары тыя ж: засяроджаныя ў сабе, зноў стомленыя. Такое вось назіранне за канвеерам людской масы, якая не бачыць, не заўважае сябе, а я — заўважаю, таму што я — усё ж назіральнік.
Пусть жмзнь забвеняе п тьма, Я без тебя сойду с ума...
А жмзнь одна, А жнзнь одна...
Гэта Вера спявае. Заўсёды перад работай я заходжу да яе павітацца. Гэта значыць я заходжу, хітаю галавой, яна мяне заўважае і ўсміхаецца ў адказ. Вось так мы вітаемся. 3 Верай у нас даўняе знаёмства: калісьці я працаваў ахоўнікам у гатэлі, праўда, у другім горадзе, і дапамог ёй выблытацца з адной непрыемнай гісторыі. А яна дапамагла мне, у сваю чаргу, знайсці гэтую работу. На першы погляд, мы разлічыліся адно з адным, але засталося штосьці добрае, што можна назваць прыемным словам — сяброўства.
Я люблю паслухаць, як яна спявае. Люблю сядзець і моўчкі ацэньваць, як яна спявае на сцэне; выкінуць з галавы гэты кабак і ўявіць іншае: у горадзе ноч, а я сяджу ў ціхім парку, адзін на лавачцы, і Вера спявае для мяне, толькі для мяне... Спявае песні пра каханне, якія шчымліва апякаюць сэрца то холадам, то полымем. Калі ты страчваеш каханне, ты раптам разумееш, што страчваеш апору ў жыцці. Вось тады свет абвальваецца на цябе хваляй усіх сваіх шумоў, чужых галасоў, чужых жыццяў, смехам чужога шчасця, і гэта балюча і страшна.
Осень в городе, п дождь, н слякоть...
Как тут не плакать, как тут не плакать...
Гэтая песня адзіная, якую я не люблю, калі яе спявае Вера. Яна магла б выбраць песню і больш радасную. Хаця іншым падабаецца. Я азіраюся і заўважаю пары, якія рухаюцца ў такт мелодыі. Што ж, ім можна крыху і адцяніць сваё шчасце — чужым болем.
У бар заходзіць Віктар, хуткім узмахам рукі падзывае Макса: відаць, не церпіцца выпіць. Падобна, Віктар і сёння будзе «навесяле». Хаця агучваць чарговы любоўны раман гэта яму наўрад ці перашкодзіць.
Рэжысёр прасоўвае галаву ў дзверы. Яго ўскудлачаную шавялюру і тоўсты мясісты нос бачна ў люстэрку ля стойкі.
— Праз пятнаццаць хвілін пачынаем!
Назіральнік
Назіральнік
Мог бы і не крычаць. Можна падумаць, я не ведаю, навошта я сёння прыехаў праз паўгорада ў студыю. Хоць, відаць, у мяне сёння няма настрою. Хандра, зусім раскіс. Так не пойдзе. Трэба выбірацца з гэтай паветранай ямы ўспамінаў, навеяных карцінай. Што за карысць успамінаць тое, чаго не вярнуць ніколі? Толькі сэрцу растлумачыць гэта часам вельмі цяжка.
Відаць, таму мне яшчэ і па гэтай прычыне патрэбна быць назіральнікам, проста назіральнікам. Кіно, кіно!.. Усё — кіно, не болей таго. Дык глядзіце ж, гледачы!..
Няхай плача і смяецца Бураціна...
Няхай гангстэры малоцяць адзін аднаго...
Няхай узрываюцца сейфы...
Няхай сыходзяць у мора караблі...
Няхай некага праважаюць і сустракаюць шумныя вакзалы...
Няхай цалуюцца і спрачаюцца...
Няхай з’язджаюць на Таіці...
Няхай нараджаюцца і паміраюць...
Няхай...
I я буду глядзець. Я нічым не адрозніваюся ад вас, мае гледачы.
Па ходзе думак дастаю тэкст з сумкі. Ясна: «...Фані Ардан, Сафі Марсо, Джон Малкавіч у фільме “За воблакамі”»
Смнгарелла, смнгарелла, Я твое целую тело...
Віктар ужо танцуе каля Веры, яна яго карцінна адпіхвае. Вера ненавідзіць Віктара, неяк яна сказала мне пра гэта. Аднак дазволіць сабе байку тут не можа, яна на рабоце. Таму, сціснуўшы зубы, спрабуе толькі вось гэтак карцінна яго пакрысе адпіхваць ад сябе. А яшчэ яна павінна ўсміхацца, рухаць каленямі ў такт песні. Ва ўсіх праклятая работа, работа прытворшчыкаў. Я думаю так, прыкурваючы, ідучы каля лесвіцы ў студыю.
I вось чарговая гадзіна ночы ў бары, звыклае чаканне машыны. Сёння няшмат людзей, і ў Веры — перапынак. Яна падыходзіць да мяне.
— He хочаш падзарабіць?
— He.
Магчыма, мая адмова гучыць груба, і Вера пакрыўджана фыркае.
— Сапраўды, каму я прапаноўваю!
Але тут я ўспамінаю пра карціну і свой пусты кашалёк.
— Хаця, пачакай. Што за праца?
— Ты здрадзіў сваім прынцыпам? Я хутчэй паверу, што Віктар уступіў у таварыства цвярозасці і раздае на дабрачынных акцыях цёплыя шкарпэткі бабулькам.
Яна смяецца. Мне падабаецца, калі яна смяецца. I я тады ўсміхаюся.
— Я купіў карціну і застаўся без грошай. Усё проста. У мяне няма нават на трамвай.
— А што за карціна?
— А што за работа?
У гэты момант мы падобныя да дзяцей, што імкнуцца паспрачацца, ведаючы, што ніхто ад гэтага не выйграе, але і не здасца першым.
— Калі-небудзь пакажу. Карціны трэба глядзець — пра іх няма сэнсу гаварыць словамі.
— Ну, работа — не карціна, пра яе можна расказаць словамі і ўсё ўявіць даволі дакладна. Карацей, масоўка, але плацяць добра. Заўтра да абеду будзь ужо ў студыі. Я таксама прыеду, пазнаёмлю цябе з адным чалавекам.
— Добра.
— I воп voyage!
— Ты сёння не чакаеш машыны?
— He.
— З’явіўся багаты паклоннік?
— Калі б. Хоць я і дарэмна сказала. Мог бы і праявіць крыху рэўнасці.
— Ты ж ведаеш, Вера...
— Ведаю-ведаю! — нецярпліва перабівае яна мяне.— Я проста какетнічаю. Маю я на гэта права?
— Звярніся да канстытуцыі. Думаю, ты знойдзеш там штонебудзь падыходзячае.
— Абавязкова. Прыеду раніцай і адразу ж пачну шукаць.
— Ты з’язджаеш на ўсю ноч?
— Так, знаёмы запрасіў — паспяваць на вяселлі.
— Тады да сустрэчы. He пі многа.
Назіральнік
Назіральнік
— Добра, татачка!..— яна смяецца — лёгка-лёгка — і выбягае з бара.
Я закурваю новую цыгарэту. Такім чынам, заўтра масоўка. Што ж, не самы дрэнны спосаб зарабіць грошы.
Калісьці ў мяне было ўсё, аднак менавіта тады мне хацелася, каб прыйшоў хтосьці і забраў гэта ўсё, як мой падарунак. Хтосьці вельмі дарагі, вельмі любімы...
Можа, ад таго, што ў мяне шмат было, мне лягчэй аказалася стаць бедняком. I, відаць, мяне цяпер крыху забаўляе гэтая гульня на выжыванне. Гэтая ўбогая кватэра, п’яны двор, мізэрныя рублі ў кішэні. Я нібыта назіральнік над сабой — знешнім і ўнутраным. Часам мне здаецца, што я і жыву ў квартале тых, каму напляваць на жыццё. Раней здавалася: як жыць без канапы, мяккага вугла?.. А прыгожая імпартная секцыя з крыштальнымі фужэрамі?.. He, без гэтага ніяк. А сервізы?.. Аднак, аказалася, без усяго гэтага можна жыць. Было б на чым спаць і што есці.
КНІГІ ОНЛАЙН
