Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Зрэшты, ёсць і новыя будынкі — са шкла. У іх няма старадаўніх чырвоных дахаў, і гэта мне чамусьці не падабаецца. Яны выразныя і вельмі прыгожыя сваёй сучаснасцю. Яны быццам крадуць у старых будынкаў рэшткі маладосці, разам з восенню залішне падкрэсліваючы холад старасці.
He, я не супраць восені ў старым горадзе. Можа, я занадта шмат заўважаю не тое, што трэба. Я ж так даўно тут не была.
He, мабыць, восень натуральная для старога горада. Лісце пад нагамі, у паветры, усюды жоўтае лісце і камяні.
Сухая восень. Асабліва яна адчуваецца ў завулках, арках і дварах, дзе не паспяваюць вымятаць лісце, выганяць восень — самотную сяброўку старога шэрага камення.
Але не ўсё так маркотна.
Таму што яшчэ ёсць сонца. Яно асабліва ласкавае да гэтага горада, нібы просіць прабачэння, што хутка будзе радзей паказвацца ў гэтых паўночных мясцінах.
I мне раптам зноў захацелася ўбачыць яго — прадаўца шчасця, быццам ён мог знікнуць з апошнімі кроплямі восеньскага сонца.
Год назад, пасля фільма і нашага выпадковага знаёмства мы так і не дачакаліся таксі, а адправіліся блукаць па старым горадзе. Там мы і сустрэлі яго — на адной з вузенькіх вулачак, якія сыходзяць да парку.
...— Дзесяць літаў за паветраны шар шчасця! Дарослыя і дзеці, самотныя і смешныя, маленькія і высокія, рудыя, лысыя, разумныя, тоўстыя, смелыя, чорныя, белыя!.. Паветраны шар шчасця! Адправімся за шчасцем?..
— Адправімся за шчасцем? — пераглянуліся мы і купілі шар. Адзін на дваіх. Бо шчасце можа быць толькі адно на дваіх...
Цікава, ці сустрэну я цяпер прадаўца шчасця?
Для гэтага мне трэба прайсці праз стары горад.
Стары горад — серпанцін вузкіх вулачак з рознакаляровымі хатамі. Восень — толькі ўверсе на рэдкіх дрэвах.
Ha Totorio няма ні аднаго жоўтага лістка — толькі будынкі ў вузкай вулачцы з кветкамі на маленькіх балкончыках, усё прыбрана, нібы няма часу.
I вось знаёмая вулачка. Я агледзелася: там, каля гэтай кавярні ён стаяў. Але не, сёння яго тут не было. I мне раптам стала сумна. Я ўзгадала, як дома кожную раніцу лавіла на руку падаючае жоўтае лісце — на шчасце. Бо ў мяне больш не было паветранага шара старога прадаўца шчасця, і я прыдумала сваю традыцыю. I ўсё ж я верыла, што я яго яшчэ сустрэну.
Але, відаць, не сёння...
I вось я зноў бязмэтна блукаю па старым горадзе.
Аркі — нізкія, каменныя, за імі — абшарпаныя будыначкі, нейкі посуд на драўляных лаўках, а побач — звычайныя кветнікі ў восеньскіх колерах. Хто б мог падумаць, што варта зрабіць крок у глыб парадна прыбраных вулачак старога горада — і ты ўбачыш зусім іншы свет.
А наогул, стары горад — кавалак пражскага торта, маленькая Прага.
Калі стамляешся блукаць сярод яго рознакаляровага камення, можна выйсці ў парк, дзе сыплюцца на галаву каштаны і мяце легкадумны лістапад. Узнікае адчуванне: калі доўга стаяць не рухаючыся — цябе засыпле лістотай. Шпокаюць, разбіваючыся аб здрадліва схаваныя лістотай асфальтавыя дарожкі, каштаны: ім не дацягнуць да зямлі, дзе яны маглі б прарасці ўвесну.
Восень, восень шуміць у парку лістападам у сонцы.
Насустрач ідуць хлопец і дзяўчына. Яны трымаюцца за рукі, а на іх сыплецца лістапад. I яны шчаслівыя.
I ўсюды восень, восень. Восень — халодная прыгажуня сярод даўніны.
Я саджуся за столік у кафэ і адчыняю зялёны нататнік. He ведаю, чаму я гэта раблю: чужы нататнік не заменіць прадаўца шчасця. Я разумею гэта, але ўжо адгортваю наўздагад старонку, розумам апраўдваюся, што мне трэба зразумець гэтага чалавека:
«Часам я іду па вуліцы чужога горада, бачу цікавы будынак і лаўлю сябе на думцы, што пытаю ў цябе: «Спадабалася?»
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
Пытаю, нібы ты ідзеш побач. I я ўжо даўно не перапыняю сябе: цябе няма са мной, цябе няма... Хутчэй, я проста закрываю вочы на тое, што цябе няма. Нават дапускаю, што ты ёсць, проста я цябе не бачу, або ты проста на крок адстаеш ад мяне, ідзеш павольней, дзесьці там, за спіной. Так табе зручней, а я не настойваю. Галоўнае — каб ты ішла побач: навошта нам спрачацца па дробязях? Ідзі так, як хочаш. Толькі ідзі са мной.
Мне так цёпла, так хораша думаць, што ты са мной і што я магу ў цябе спытаць, убачыўшы цікавы будынак у чужым горадзе: «Спадабалася?» I не думаць, што гавару гэта ў нікуды.
Зараз я разумею, за што люблю чужыя гарады. Яны дазваляюць вось так думаць — вольна, як птушка. У горадзе, у якім доўга жывеш, не можаш настолькі разняволіць свядомасць і хадзіць па вуліцах з чалавекам, якога ўжо няма з табой. To звыклыя будынкі, то знаёмыя людзі нібы ацверажаюць цябе, быццам халодны душ, вяртаюць у суровую рэальнасць: нібы крычаць табе ў твар — яе няма. Яе няма... Рэха гэтых слоў здольна разарваць сэрца.
А чужыя гарады халодныя, але вольныя для тваіх фантазій. Яны нібы з абыякавасцю кажуць: заходзь, паглядзі, палюбуйся, пафантазіруй і блукай з кім жадаеш. Тут шмат ходзіць чужых людзей. Ім няма справы да тваіх фантазій. Ім усё адно, з кім ты ідзеш: адзін, з ценем мінулага, з марай будучыні. Яны мудрыя, гэтыя чужыя для цябе гарады з чарадой незнаёмых і такіх розных вулачак — задуменна-ціхіх драўляных, а потым раптам цагляных дамоў, напышлівых вышынёй, каламбурам і вэрхалам платоў і агароджаў; старадаўнія і новыя — з якіх выходзяць людзі, якіх зноў паглынае гэты канвеер вулачак, але ўжо іншых... Ці не — у чымсьці падобных.
Людзі... Я пачынаю глядзець на іх твары, пакуль яны не расплываюцца, не сыходзяць... Шчаслівыя яны ці не? Разумныя? Сумуюць або смяюцца па вечарах?.. Я ведаю, што не знайду дакладнага адказу, але я гляджу. Ізноў гляджу і спрабую, спрабую адгадаць...»
I я не вытрымала гэтых радкоў, гэтых самотных думак, якія плачуць на белых старонках. Я паволі пайшла па горадзе, і ногі самі неслі мяне ў тую вузкую вулачку са старым брукам. Было вельмі балюча думаць, і я ішла і толькі глядзела, глядзела...
...Паміж старымі камянямі — восень, гэта значыць яе заціснутыя ў запясцях рукі — жоўтае лісце. Хоць у гэтым няма сэнсу, але хочацца іх вызваліць.
...Панадворкі — ціхія стомленыя аазісы звонкай вячэрняй цішыні і восені. Аблупленыя фарбы на старых будынках і рэха арак. А наогул гэта еўрапейскі горад з маляўнічымі вітрынамі і шыльдамі рэстаранаў і дарагіх крам. Звычайны старадаўні горад, які гандлюе сабой, дакладней, сваёй даўніной, рэшткамі сваёй старажытнасці.
...Восень як сто, дзвесце, трыста гадоў назад для гэтых сцен не ўяўляе нічога новага, але не для мяне.
Лісце ляціць над старым Вільнюсам. Я стаю ў панадворку, звычайным ціхім панадворку, куды ледзь далятае шум вуліцы.
Бабулька — я гэта бачу — назірае за мной. А я ўсё ніяк не магу сысці.
— Kas jus laukti? (Кагосьці чакаеце?) — пытае яна.
Сапраўды, каго і што я чакаю ў гэтым замеценым восенню панадворку? Адзінае, што я магу сказаць:
— Успаміны.
Яна мудрая, разумее, ківае галавой. Ёй гэта знаёма, а журботны погляд не таму, што яе трывожаць успаміны. He. Яна з імі звыклася, таму што зразумела: яна ўжо пражыла жыццё. Яна сумуе, гледзячы на мяне, шкадуючы маю маладосць, і таму я сыходжу.
Я шукаю чужое каханне, а ўспамінаю сваё. Можа, мне ўсё ж не трэба было згаджацца ехаць сюды, ды яшчэ ўвосень. А можа, таму я і пагадзілася — менавіта сюды і ўвосень.
...Гэта было даўно. Але я так думала, калі апынулася далёка. А калі я тут зараз стаю ў гэтым панадворку сярод сонечнажоўтай вільнюскай восені, мне здаецца: нічога не заканчвалася. Зараз адчыніцца акно і знаёмы голас крыкне:
— Polauke! (Пачакай!)
I я чакаю. Гляджу на старыя зялёна-жоўтыя дрэвы, на кветнічак ля аркі, праз якую бачна, як праязджаюць тралейбусы; уверх на кроны высокіх клёнаў, на старыя вежы замка ўдалечыні, у сонцы; уніз — на сухі дыван лісця ў агароджы суседняга — жоўтага, як восень, дома. Стаю і чакаю, хоць чакаць мне няма чаго. Але мне не сумна, мне дзіўна цёпла: гэта было... I гэта засталося — у светлай, як восень, памяці...
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
Выявы прыходзяць і сыходзяць. Жыццё застаецца. Прымай яго не прымай — яно застаецца такім, якое яно ёсць, а не якім яго жадаем бачыць мы...
Я сумую, мне балюча, і ўсё ж я разумею, што ніколі не вярнуся і не вярну тое, што страчана назаўжды. А гэты чалавек хоча вярнуцца. I я павінна яму ў гэтым дапамагчы. I зараз, у гэтым маленькім панадворку ўспамінаў, мне раптам стала шкада яго, майго моцнага працадаўцу. Мне ўпершыню стала шкада яго і я сапраўды задумалася, што ж мне зрабіць, каб дапамагчы яму.
Лёгкі жоўты лісток, сарваўшыся з галінкі, даверліва ўпаў мне на руку, і яго цёплае святло быццам азарыла мяне.
Я прайду па гэтых мясцінах, паспрабую стаць ёю, сыграю яе, і ў выніку зразумею яе, а значыць, змагу зразумець і тое, дзе ж яна можа быць. Для гэтага мне прыйдзецца самой прачытаць гэты зялёны нататнік, перайсці мяжу прыстойнасці і даверу. Аднак калі я надумалася сыграць яе — мне трэба гэта зрабіць...
Я вярнулася ў парк, прысела на лаўку і пачала чытаць.
«Спачатку — бессань, а потым страшная стомленасць пачалі адольваць мяне. Днём яшчэ было нічога, а вось да ночы паднімалася тэмпература. Я ляжаў і спрабаваў заснуць, але нічога не атрымлівалася. He дапамагалі і таблеткі. Галава гудзела, цела станавілася ватовым, я ляжаў і глядзеў у акно на хутка цямнеючае зімовае неба ў бездапаможных водблісках ліхтароў. Я саслабеў і быў ні на што не здатны. I нават асцерагаўся, што псіхіка мая парушана...
I тады з’явілася гэтая ідэя напісаць пра яе — усё пра яе, усё, што я памятаў. Мне так было лягчэй, а яшчэ, мусіць, я вельмі хацеў, каб яна не сыходзіла ад мяне. Таму што я ведаў: такой, як яна, больш няма ў гэтым вялікім і вар’яцкім свеце. I калі яна знікне з маіх думак, я звалюся ў пустэчу — цёмны і страшны калоджеж адзіноты і адчаю. Я звалюся туды і тады памру ўнутры, стану хадзячым трупам.
Так я пачаў збіраць свае ўспаміны. Можа, гэта выратавала мяне ад хваробы або ўтрапёнасці...
Такім чынам, я сустрэў яе тады, калі яна яшчэ не ведала ўсёй улады сваёй прыгажосці, дадзенай ёй прыродай.
Гэта адбылося, як я цяпер разумею, даволі звычайна: папулярны рэстаранчык на ўскраіне Вільнюса. Сябры жадалі паказаць мне каларыт краіны: мясцовыя стравы, танцы, песні. Я прыехаў у камандзіроўку, звычайны рэпарцёр — не без некаторай славы, але і без пачатковага рамантызму. Я паспеў пастарэць душой, што сведчыць аб некаторым стажы ў гэтай працы. He, я не стаў чэрствым, хутчэй папоўніў шэрагі самых няшчасных рамантыкаў гэтага свету. Журналісты здаюцца чэрствымі, але на самай справе яны не такія: яны мараць і адчуваюць, можа, нават глыбей, чым усе, таму што ведаюць жыццё, а значыць, ведаюць, што нашы мары нязбытныя. Або — будзем літасцівей — лічаць, што ёсць адзін-два шанцы на тысячу, што мары спраўджваюцца. У парадку выключэння.
КНІГІ ОНЛАЙН
