Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
— Але вы не засмучайцеся: ён зразумее. Ён ведае, што я наогул дзіўная. He разумею толькі, навошта ён перадаў для мяне нататнік. Няўжо гэта можна ўявіць: я задуменна чытаю пра час, якога даўно няма.
Яна хрыпла засмяялася, а потым закашлялася.
Бармен прынёс кактэйлі.
Яна пачала сутаргава піць. Потым ёй стала лепш, яна зірнула на мяне, і тут раптам яе твар на імгненне асвяціла тая самая азартная, яркая, скіраваная ў мару і палёт усмешка — як тады, на фота. Асвяціла — і згасла.
— Ідзіце, мне трэба пабыць адной. У кожнага свае ўспаміны,— глуха сказала яна і адвярнулася да акна, за якім аблятала вільнюская восень.
Аблятала восень, як наша маладосць і каханне. I таму лепш ніколі не вяртацца да ранейшага.
Я выйшла з рэстарана. У маіх руках быў усё той жа стары зялёны нататнік. Я паглядзела на яго і, нібы рэха, зноў пачу-
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ла гэтыя словы, сказаныя яе хрыплаватым, кплівым голасам: «Дзіўлюся, навошта ён перадаў для мяне нататнік. Няўжо гэта можна ўявіць: я задуменна чытаю пра час, якога даўно няма...» Сапраўды, як жа я не падумала пра гэта раней? Пра тое, што ўсё гэта выглядала даволі надумана і дзіўна — перадаць гэты нататнік. Нататнік пра тое... Яна гэта вельмі правільна сказала — пра час, якога няма. Але мой працадаўца — не той чалавек, які не адчуў бы фальшы. Тады навошта ён усё гэта прыдумаў? Або... Тут новая, не меней шакіруючая здагадка нарадзілася ў маёй свядомасці. Або гэты нататнік быў прызначаны не для яе?..
Тады для каго?..
У разгубленасці я пайшла ў незнаёмы стары завулак. Тут, мабыць, даўно не працавалі дворнікі: лісце вольным дываном рассыпалася пад нагамі, і нават не відаць было прыступак, што вялі на вялікую вуліцу, дзе шумелі машыны і не было цішыні — выратавальнай восеньскай цішыні, у якой так добра нашым успамінам. I няма дзіўных думак, няма дзіўных супадзенняў, ад якіх не схавацца... А так хацелася б сысці, забыцца пра ўсё і думаць, як стары прадавец шчасця, што ўсе мы знойдзем сваё каханне і радасць...
Я спынілася — проста паслухаць цішыню, шоргат восеньскага лісця, што гуляла ў свае гульні з ветрам. Але... Хутчэй інтуітыўна я ўлавіла крокі. Хтосьці ідзе следам за мной. Я адчула яго прысутнасць. I нечакана рэзка абярнулася. Якое было маё здзіўленне, калі я ўбачыла... яго.
— Гэта вы, мой працадаўца?
— Я.
— Вы ў Вільнюсе? Навошта?
Ён усміхнуўся, але я заўважыла, як ён пастарэў і зніякавеў за той час, што мінуў з нашай першай сустрэчы.
Пашукаўшы ў кішэнях, ён знайшоў цыгарэты і запаліў.
Я разумела, што яму нялёгка, але ўсё ж чакала тлумачэнняў.
I ён гэта разумеў.
— Няўжо вы думаеце, што я наняў бы вас, калі мне сапраўды трэба было б знайсці яе? Я наняў бы кучу дэтэктываў, я перавярнуў бы ўсё. Прычына ў іншым: я ўбачыў вас, вы вельмі падобная да яе вонкава. I я хацеў, каб вы прайшлі яе мясцінамі ў гэтым горадзе, быццам яна — гэта вы. I яшчэ: мне
здалося, што вы таксама кагосьці страцілі ў гэтым горадзе. Гэта зблізіла мяне з вамі. Я навёў даведкі: вы жылі раней у Вільнюсе. Увосень 19..— і ён сапраўды назваў год, звязаны з маім Вільнюсам.
— Я знайшла яе ў клубе,— наважылася я сказаць яму праўду.
— Я ведаю. Я ішоў за вамі ўвесь гэты час. Вы — нядрэнны дэтэктыў. Але гэта не галоўнае. Вы знайшлі яе, але гэта не яна. Дакладней, яна, але не тая, якую я так доўга захоўваў у памяці. Вы падобныя вонкава.
Я сачыў, куды яна кацілася. Я сам вырак сябе на пакуты. Як я хацеў вярнуцца ў той час, калі мы былі маладыя, і ўсё толькі пачыналася. I тады я прыдумаў усё гэта. Таму я вас і наняў — прайсці замест яе і яе маладосці гэтымі вуліцамі... Раней я не да канца разумеў, навошта вырашыў гэта зрабіць. Зараз ведаю: гэта было маё развітанне з ёй. Больш мы не ўбачымся. Буду ёй дапамагаць, але бачыцца мы не павінны, інакш болыл я вытрымаю.
Ён змоўк і паглядзеў кудысьці ўдалячынь, быццам на хвіліну зазірнуў у мінулае. Я не прыспешвала яго.
— Так, яшчэ... Вы прачыталі гэты зялёны нататнік?
— Прачытала. Зрэшты, вы і не думалі, што яна яго возьме.
— Менавіта так. Можа, я і хацеў, каб яго прачыталі вы. Каб хтосьці мяне зразумеў — вечнае жаданне чалавека не застацца сам-насам з сабой, знайсці калі не ўважлівага слухача, то хоць бы ўважлівага чытача. А вы не жадаеце даведацца працяг гэтай гісторыі?
— Чаму ж? Нават вельмі.
— Тады прысядзем. Туды, на гэтую цалкам замеценую восенню лаўку. Так бы мовіць, будзем цалкам ва ўладаранні гэтай вільнюскай восені,— ён злёгку ўсміхнуўся.— Такім чынам, усё не скончылася, як вы ўжо здагадаліся. У гэтай гісторыі, як у шматлікіх гісторыях кахання, ёсць працяг па адной простай прычыне: мы не жадаем, каб усё скончылася, і тады гісторыя становіцца даўжынёю ў жыццё...
Ці варта гаварыць пра тое, што кожную восень я прыязджаў у Вільнюс. Ці варта гаварыць, якія пачуцці прачынаюцца ўва мне, калі прыходзіць восень. Зрэшты, мы не бачыліся пяць гадоў, а потым патэлефанавала яе сястра: Эстэль патрапіла
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ў бальніцу. Я прыехаў і пачаў ім дапамагаць, інакш не ведаю, за што яны жылі б наогул. Маленькі падрос за гэты час, але я яго па-ранейшаму так заву і вельмі люблю. Ведаеце, ён неяк спытаў: «Чаму дарослыя ходзяць хутчэй, чым дзеці?» Бяскрыўднае пытанне, але я нечакана падумаў: таму што дарослыя робяць нашмат большыя крокі. I ганарацца гэтым. А калі б мы рабілі ў жыцці нашмат меншыя крокі, мы ішлі б павольней, і маладосць заставалася б з намі даўжэй. Але мы занадта позна разумеем гэта, ды і, уласна кажучы, змяніць нічога нельга.... Вось і Эстэль... Ужо і дзесяць гадоў мінула, як яна не падобная да той Эстэль, якую я ведаў. Я думаю аб гэтым часе, і мне здаецца, што мы пражылі апошнія гады з гэтых дзесяці, як я калісьці хацеў: разам, як муж і жонка,— у горы і радасці, ведаючы ўсё адно аб адным, у падтрымцы і суцяшэнні. Пражылі, нават не падазраючы аб гэтым. Яна ўжо не праганяла мяне, але было адчуванне, што яна мяне нібы не бачыць, не заўважае. Гэта павольна забівала. А можа, яна трохі пагарджала мной за тое, што я мог сысці ад яе. Зрэшты, я сам ва ўсім вінаваты. Я сам вінаваты ў тым, што прызвычаіў сябе да неіснуючага кахання... Кахання, якога не магло быць. I гэтым разбіў сваё жыццё ды яшчэ прымусіў сябе назіраць, як згасае тая, якую я кахаў. I вось зараз, гэтай восенню, я вырашыў развітацца. Але ў гэтьім развітанні я хацеў запомніць яе іншай — маладой, ранейшай. Вы падобныя вонкава. I таму я папрасіў вас прайсці мясцінамі нашай маладосці і майго кахання. Вы злуецеся на мяне?
Але я не стала злавацца на яго. Я паглядзела ў яго вочы — вочы чалавека, які глыбока сышоў у мінулае. Паглядзела і падумала: «Каханыя нашы дзесьці ходзяць па гэтым восеньскім вільнюскім лісці. I мы ходзім зараз, атрымліваецца, таксама. Нібы па нябачнай сцежцы адно да аднаго. I ад гэтага цяплей. I чамусьці вельмі хочацца радавацца». I я сказала:
— Пяць хвілін таму я на вас нават раззлавалася: вы прымусілі мяне шукаць чалавека, які не знікаў. Пагадзіцеся, гэта ненармальная сітуацыя. А цяпер... He, мабыць, я на вас не крыўджуся. Мне нават прыйшла ў галаву дзіўная думка, калі я чытала гэты зялёны нататнік, думала пра Эстэль, хадзіла яе любімымі вуліцамі: справа ў тым, што мы ведалі шматлікіх людзей у гэтым горадзе, блукалі тымі ж мясцінамі, дыхалі і
любаваліся той жа восенню, і нашы лёсы нібы спляліся разам... Дарэчы, прадавец шчасця стаў нарэшце шчаслівы і сам: у яго нарадзілася ўнучка.
— Што ж, мабыць, гэта самая лепшая навіна за ўсю гэтую пакутлівую і ўсё ж пранізліва-радасную восень у Вільнюсе. Прапаную адзначыць гэтую падзею.
Мы злавілі таксі.
— Куды вас адвезці? — спытаў таксіст.
Праўду кажучы, мы і самі не ведалі. Ведалі толькі адно: гэта павінна быць зусім новае месца.
— Скажыце, можа, сёлета дзесьці адкрыўся новы рэстаран?
Неўзабаве мы ўваходзілі ў невядомы нам рэстаранчык. Усё тут было ўльтрамодным, прэзентабельным і — што самае галоўнае — зусім незнаёмым.
Мой працадаўца па маёй просьбе заказаў стравы на свой густ. Мы моўчкі елі, але я заўважыла, што ён хацеў пагаварыць. Але... Раз мы з’ехалі ад успамінаў, значыць, мы не павінны гаварыць пра мінулае. Гэта нібы новая гульня, і, здаецца, я знайшла ў ёй рашэнне.
— Ведаеце,— сказала я,— давайце гаварыць пра цяперашняе ці будучыню. Мы пра гэта так і не пагаварылі. Што ж вы маўчыце?
— Проста ў мяне цяпер такі стан, які цяжка растлумачыць у некалькіх словах. Зрэшты... Вы калі-небудзь блукалі па маленькім мястэчку ў першых проблісках світанку? Нікога няма, пуста, ціха, сонна... Вось так і ў мяне зараз на душы.
— З’язджайце з гэтага горада.
— Куды?
— У горад, дзе няма восені.
— А вы можаце назваць горад, у якім ёсць толькі вясна?
— Ну, дзе-небудзь далёка на поўдні. У Афрыцы, напрыклад.
— У Афрыцы... He, з Афрыкай у нас нічога няма агульнага. Я вырас у паўночных мясцінах. Я рос і жыў у гарадах, дзе заўсёды былі восень і зіма, дзе ў доўгае змярканне і халады прывыкалі чакаць вясну. I я буду яе чакаць, як у дзяцінстве і юнацтве. Зрэшты, не ведаю. Можа быць, стану калі-небудзь іншым і з’еду. У вашу хваленую Афрыку,— ён памарудзіў, нібы
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ
сузіраў будучыню.— Зрэшты, вось ваш ганарар. I дзякуй. He крыўдуйце на мяне..— а потым, усміхнуўшыся, дадаў: — Да сустрэчы вечнай вясной у Тунісе.
I ён сышоў. Я не стала яго затрымліваць.
Над горадам прайшоў дождж. Было цёпла і пахнула свежасцю — ад чыстага неба і абмытай зямлі — як вясной, калі мы зноў будзем маладыя і прыгожыя і поўныя сіл і надзей...
Тут я ўступіла ў лужыну і да чаравіка прыліп маленькі жоўты лісток, які нагадаў, што восень яшчэ не скончылася. Восень у Вільнюсе.
А я... Калі я думаю пра каханне, я прыязджаю восенню ў Вільнюс. He ведаю, сустрэнемся мы калі-небудзь ці не, але восень у Вільнюсе застанецца з намі назаўжды. Восень над усімі яго пагоркамі, віядукамі, старымі вежамі. Халаднаватая на світанні, сонечная і нават гарачая днём, астываючая і спакойная ўвечар, у перадначных агнях.
Таксі нясе мяне па гэтым старым горадзе, так і не зразумелым мной — горадзе, у якім засталася частка і майго жыцця.
Калі я ад’язджала з Вільнюса, пайшоў першы снег...
АЗГАЛЬНІР
Назіральнік
Яна выйшла з цягніка і азірнулася. Відаць, вось яна — тая старая лаўка. Яна нібыта ўявіла сабе, як ён, выйшаўшы з вагона, паставіў тут сваю сумку, закурыў і паглядзеў на горад.
КНІГІ ОНЛАЙН
