Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
— Я мог бы сказаць: ты крануўся розумам, калі б мы ўсе не былі крыху вар’ятамі — кожны па-свойму. А як буду выглядаць я, калі памру?
Ён не сумеўся, прыглядзеўся і сказаў:
— У цябе і так халодныя вочы, так што ты не зменішся. Жарт.
Толькі ягоны адказ гучаў амаль механічна. Яго позірк, нарэшце ўзняты ад чаркі, быў скіраваны на Веру. Я часта заўважаў такі позірк у іншых, калі яны першы раз бачылі Веру на сцэне. Так глядзяць на каралеву сваіх мараў, незямную дзяўчыну, нават не падазраючы, што па-за сцэнай яна зусім звычайная: крыху капрызная, крыху эгаістычная, крыху добрая. Яна курыць, збіваючы попел пазногцем, і можа не пад настрой вылаяцца. I мы сябруем з ёй таму, што я адношуся да яе, як да чалавека, а не як да лялькі, з якой не ведаеш, што рабіць. Як казаў Эдгар Дэга, каралеўнаў стварае толькі грым і адлегласць.
Таму многія абпальваюцца на Веры. I мой сусед, адчуваю, не будзе выключэннем. Вось ён купляе і дорыць Веры кветкі. Усё гэта мільгае, нібыта кадры ў кіно. Я гляджу на гадзіннік:
хутка ў Веры перапынак. Трэба падзякаваць ёй за гэтую работу, якой яна мяне выручыла ад безграшоўя. Я ж не сказаў ёй тады нават «дзякуй».
У перапынку Вера падыходзіць да нашага століка. Я прапаноўваю ёй цыгарэту і каньяк.
— Усё, што магу. I дзякуй.
Яна чароўна фыркае, так што ізноў не зразумееш, як яна да гэтага аднеслася.
— Патанчым? — прапаноўвае мой сусед.
— He, дзякуй. Танцы і песні — мая праца. А зараз у мяне перапынак.
Аднак падобна на тое, што яна зацікавілася маім суседам. Хаця я не ўмешваюся — проста гляджу. Я ж — назіральнік. У іх гутарцы няма нічога новага і цікавага для мяне, акрамя залішняга напамінку аб простых рэчах, якія я імкнуся забыць.
Я падыходжу да стойкі бара: мне патрэбна кава. Макс працягвае гарачы кубак. Кава абпальвае вусны, але я ўсё роўна не чакаю — п’ю яе як мага хутчэй. Таму што мне трэба сысці адсюль як мага хутчэй, пакуль не вярнуліся ўспаміны. I я сыходжу. Звыкла падымаюся ў студыю. Такім чынам, мне сёння прапанавана агучыць яшчэ адзін фільм.
«Адчыняй дзверы, дрэнь!..
Аўтары сцэнарыя Роберт Гэтчэл і Алесандра Сэрэс.
У ролях...
«Чаму я збіваюся, што са мной?.. Ну, яшчэ намаганне!..—
... у фільме «Звароту няма».
...Звароту няма...
...няма
...няма...—
простыя словы, быццам камяні, б’юць у вушы, звіняць, звіняць...
...Рэжысёр Джон Бедэн.
...— Я думаў, ты ведаеш, дзе наркотыкі?!
Адказвай, дрэнь!..»
Відаць, сёння я не буду чакаць машыну. Сыду параней. 3 мяне хопіць.
Назіральнік
Назіральнік
* * *
Жнзнь не устанет провожать Любовь усталымм глазамн: Еіде однмх. Еьце. Опять.
1/1 с нммм то, что будет с намм,— Смерть.
Старыя вершы, якія нагадваюць пра юнацтва, калі я яшчэ пісаў вершы па-руску, не задумваючыся, наколькі балюча і адначасова салодка-шчымліва будуць гучаць яны зараз для мяне.
Паўтараю іх сам сабе, выходзячы з бара на вуліцу.
Нешта звалілася мне на галаву, шапатліва слізнула па лбе. Я злавіў рукой і ўсміхнуўся — упершыню па-сапраўднаму за гэты вечар. Жоўты лісток. Восень у Піцеры — вось гэта навіна. Я і не заўважыў. Хутка падышла, як Напалеон.
Я прыкурваю на хаду і думаю: куды ж мне пайсці? Можа, дамоў? Ці не?..
Мой роздум перапыняюць. Гэта сусед. Ён п’яны.
— Ты кінуў Веру? У вас не атрымалася вялікага і светлага кахання?
Ён неяк дзікавата смяецца.
— Каханне... У гэтым забытым Богам свеце са мной здараюцца толькі непрыемнасці. Чаму? Ты можаш мне адказаць?
— 3 табой здараюцца не непрыемнасці. 3 табой здараецца жыццё. Звычайнае паласатае жыццё. Пайшлі.
— Куды?
— He ведаю.
— Разумны адказ.
Мы ідзём уздоўж набярэжнай. Я дацягваю яго да лаўкі, і мы сядаем.
Ноччу не бачна ракі, але чуваць, як яна сонна прычмоквае хвалямі, нібыта вуснамі,— цалуе каменны бераг. Бераг не адказвае ёй на пацалункі, але яна ўсё роўна цалуе яго, нібыта спадзяецца, што камень ажыве і стане цёплым, саграючы яе...
— Што ў цябе з Верай? — пытаецца мой сусед.— У вас дзіўныя адносіны, нібыта яна твая патаемная жонка.
— У мяне ніколі не было жонкі,— цярпліва тлумачу я.— I няма чаго раўнаваць: нас з Верай звязвае толькі добрае сяброўства.
Ён недаверліва хмыкае.
— Сяброўства — усяго толькі далучэнне да чужых непрыемнасцей.
А ён такі мае рацыю. Ці не?
Сяброўства. Відаць, яно ўзнікае ад страчанасці, закінутасці ў агромністым свеце, жадання заняць сябе чымсьці, паколькі мы змушаны чапляцца хоць за што, толькі б не зваліцца ў бяздонне — вялізную і страшэнную пустэчу ўнутры сябе, толькі сябе, дзе няма шанцу нават разбіцца, а толькі ляцець у нікуды. Абыякава ляцець у нікуды — самае страшнае.
...Ты напісала: «Так будзе прасцей». Я потым знайшоў гэтую запіску і да гэтага часу не магу згадзіцца з табой. Ты вырашыла сказаць мне праўду!.. Ды яшчэ напісаць. Словы на паперы — гэта ж яшчэ і дылема: захаваць (усё-такі памяць) ці знішчыць, таму што гэта — нібыта не вынуты з сэрца кінжал: не дае сцячы крыві.
Словы... Словы альбо нічога не значаць, альбо забіваюць цябе насмерць. Мана яшчэ пакідае табе мары, яны асвятляюць і саграюць сэрца. Праўда не пакідае нічога, яна забівае ў табе апошнюю надзею. Праўда ў такіх справах падобна да суровай старой ханжы з падціснутымі вуснамі, якая ўсё жыццё пражыла правільна, як усе, і патрабуе, каб іншыя таксама пражылі свае жыцці па такім жа сцэнары. Так ёй прасцей і спакайней. А вось мне — не прасцей...
— Пойдзем куды-небудзь, павесялімся яшчэ!..— трасе мяне за плячо мой сусед.
Я гляджу на яго. Ён — на мяне. Ён нездаволена хітае галавой.
— Ты хворы, мой дружа. Ты хворы,— кажа ён.— Ты нават мёртвы.
— Чаму?
— Таму што не рухаешся. Ты застыў у самім сабе, нібыта памёр унутры. А жыццё — гэта рух. Яго трэба напаўняць падзеямі. Так яно весялей ідзе і ёсць што ўспомніць.
Я сумна ўсміхаюся:
— Ты думаеш, у маім жыцці гэтага не было? Было...
Але ён ужо не чуе мяне. Ён засынае. Я выклікаю таксі — і мы едзем дамоў праз начны Піцер. Міма Чорнай рэчкі, дзе змагаўся з лёсам Пушкін, далей, нібыта па іроніі, міма
Назіральнік
Назіральнік
Піянерскай. Потым — у звыклы квартал «разбітых ліхтароў», дзе наш дом.
Мой сусед нарэшце прачынаецца, калі я выцягваю яго з таксі.
— Эй, спыніся! А як жа мой дзень нараджэння? — раптам спахапіўся ён.
— Дзень нараджэння?..— я гляджу на гадзіннік.— А ён закончыўся. Ужо гадзіна ночы, пачаўся другі дзень.
— Закончыўся?.. Мой дзень нараджэння?..
I тут я заўважаю, што ён плача — ціха, сам сабе. Плача чалавек, які сцвярджаў, што жыццё ёсць рух. Разгублена плача, быццам у дзяцінстве, калі не прыйшоў Дзед Мароз. Я не супакойваю яго, проста думаю: а можа, недзе і сапраўды ёсць краіна казак. Яе малююць, паказваюць у мультфільмах, кіно — значыць, яна ёсць, толькі мы не ведаем, дзе... Мы прыходзім з дзяцінства ў дарослае жыццё, думаючы, што яна там — у вялікім дарослым свеце моцных і разумных людзей, якія ўсё могуць. А вялікага свету, пра які мы марылі ў дзяцінстве,— няма. Мы прыйшлі ў дарослае жыццё пабачыць яго, гэты вялікі свет, а яго няма. Мноства дробных светаў — ёсць, а вялікага, моцнага і справядлівага, добрага і рамантычнага свету няма. Кожны будуе свой карабель і купляе прыстань, але разам ім не быць флатыліяй.
Застаецца назіраць, як расце за плячыма мінулае і змяншаецца будучыня. 3 кожным тваім новым днём нараджэння. Так думаю, адпачываючы на прыступках перад кватэрай суседа, збіраючыся з сіламі зацягнуць яго ў дзверы. Але вось і гэта зроблена. Я кладу яго на канапу і сыходжу.
...Мы нібыта прадчуваем, што кожны дарослы дзень нараджэння аддаляе нас ад дзяцінства, а значыць, ад мары. I таму часам напіваемся да страты прытомнасці...
Нехта стукае ў дзверы. Я адчыняю і бачу на парозе Фанні. Яна ў лёгкім празрыстым халаце, які не хавае нічога.
— Можа, я патрэбна твайму сябру? Я бяру няшмат.
— He, Фанні. Майму сябру ты дакладна не патрэбна. Ну, калі толькі ў якасці падушкі.
— А табе?
Яна набліжаецца, і я адчуваю пах танных кветкавых духоў, бачу зморшчынкі ля шыі, наспех падфарбаваныя вусны...
— Мама! Ты дзе? — сонная дзяўчынка з’яўляецца ля дзвярэй насупраць — з кватэры Фанні.
— Ідзі назад! — паварочваючыся, злосна крычыць ёй Фанні.
Дзяўчынка спалохана знікае.
— Ну дык што? — Фанні ізноў імкнецца ўсміхнуцца, заігрываючы.
Я шаруджу па кішэнях. Вось. Я даю ёй шакаладку і рэшткі грошай — здача ад таксіста.
— Вазьмі для дачкі. Больш не магу.
Яна бярэ, і я нарэшце бачу яе такой, якая яна ёсць — стомленай, змучанай і нервовай. У яе калоцяцца рукі. Яна не дзякуе, каб не выдаць хвалявання, як усе людзі, нязвыклыя да спагады.
Я зачыняю дзверы і запальваю святло. У кватэры цішыня, толькі цікае гадзіннік. Можна так і прастаяць усю ноч з адчуваннем, што адчай запаланяе пакой, як дым... Гэта маё мінулае, гэта ты... Чаму ж цябе няма побач са мной?.. Бязглуздае і бескарыснае пытанне...
He, я не паддамся адчаю — я даўно навучыўся, як перахітрыць яго.
Я іду на балкон — паволі разглядаючы рэчы на сваім шляху: старое крэсла з палінялай абіўкай, след на палавіцах ад шафы, якую рухалі так, што паквэцалася фарба; балконыя дзверы з жалезнай ручкай, якая цяжка адчыняе... I нарэшце — зоркі. Маленькія дробныя залатыя манеткі з казкі пра Бураціна, рассыпаныя па небе.
Я — назіральнік. Я ўсё бачу, як хачу, і раблю высновы, якія хачу...
Вецер гуляе з павуцінкай. Таму я яе не чапаю — цацку для ветру і сябе. Гэта падымае мне настрой.
Пачынаецца дождж, і яшчэ мацней пахне восенню. Гэты пах нагадвае мне дзяцінства, калі мы жылі з мамай пад Масквой, у дачным паселішчы. Ля дома расла земляная груша. Яе кветкі былі нібыта маленькія сланечнікі і жоўта расцвіталі пад канец жніўня. Іх водар — саладкаваты, густы, быццам пах бразільскай какавы, якую мама потым варыла мне па вечарах. Гэты водар пачаў дзіўна асацыіравацца ў мяне з заканчэннем лета — наступленнем восені. I гэты дождж, дождж... Ён заўсёды прыносіць успаміны. I я ізноў прыпамінаю маму. Яна
Назіральнік
Назіральнік
перад смерцю сказала мне, тады яшчэ зусім маладому чалавеку, што стаяў на пачатку свайго жыцця:
— Паабяцай, што знойдзеш годную дзяўчыну, якая будзе кахаць цябе і клапаціцца пра цябе, каб я сышла ў нябыт спакойнай.
Я паабяцаў. I не выканаў гэтага абяцання, дадзенага на пачатку свайго жыцця. Ад гэтага мне цяжка, але і змяніць Hernia я не ў стане.
КНІГІ ОНЛАЙН
