Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
— Гэта ты дарма. Хоць... Так, дзіўны ты стаў нейкі. I нюх страціў. Нават смаркаты Уладак цябе адолеў. Добра, ідзі адпачывай,— і, махнуўшы рукой, сказаў Марціну або самому сабе: — Шкада.
I вось, нарэшце, Марцін змог пакінуць сваю кватэру на Мадлецкай вуліцы, сесці ў машыну і накіравацца ў бок Варшавы. А адтуль — ужо амаль дома. «Дома»,— уздыхнуў ён і нібы адчуў адмысловае дыханне гукаў, адмысловы ласкавы і мяккі густ гэтага слова. Гэта заўсёды сумесь, кактэйль пачуццяў, калі сэрца ўжо не так молада і бестурботна, але ціхая, светлая недзе ў глыбіні душы радасць усё ж расла — павольна, нібы малюсенькае зярнятка ў адталай сакавіцкай зямлі. I ён ужо
За аблокамі душы
За аблокамі душы
ні пра што не думаў, проста адчуваў, як расце гэтае збожжа радаснай надзеі, і звыкла ўзіраўся ў раскісшую ад прадчування вясны дарогу пад памякчаным блакітнаватым небам. Было яшчэ холадна, але Марцін адкрыў акенца: вецер, прасякнуты чароўна свежым пахам талага снегу, урываўся ў лёгкія, абуджаў летуценную эйфарыю пачуццяў, і здавалася, што няма нічога немагчымага ў гэтым свеце, пакуль з табой — тваё каханне і гэтая вясна...
Пад вечар Марцін ужо быў у Варшаве. Спачатку вырашыў заехаць да Чэслава і Марты развітацца. Можа, яны па-ранейшаму жывуць у той жа гасцініцы.
Там гэтак жа гарэлі ля ўвахода ліхтары, але гурбаў снегу, аб якія ён спатыкаўся той ноччу, не было: асфальт мокра бліскацеў усімі пад’язнымі дарожкамі.
Некаторы час ён пастаяў у нерашучасці ля машыны, але потым, пераадолеўшы лёгкае хваляванне, накіраваўся да будынка. Можа, калі б ён выйшаў на некалькі хвілін раней, ён бы сутыкнуўся з імі ў вестыбюлі — Чэславам, Іаанай і Мартай, а зараз толькі глядзеў, не рухаючыся, як яны трое разам выходзілі з гасцініцы, пра штосьці гаварылі. I Марціну раптам стала так лёгка на душы, што хацелася танчыць на гэтай слізкай вясновай вуліцы пад вячэрнімі ліхтарамі... Але ён, праводзіўшы поглядам, усяго толькі накіраваўся да машыны, завёў матор і трохі праехаў услед. Зрэшты, доўга і не трэба глядзець, каб пераканацца — яны шчаслівыя.
I, замест таго каб шукаць сабе начлег, Марцін, паддаўшыся настрою чужога шчасця і бестурботнасці, паехаў у Стары Горад, наведаць старую Варшаву, якая асабліва прыгожая ўвечары. Няхай сабе гэта будзе маленькі падарунак для сабе.
I ён пачаў бязмэтна блукаць сярод каменных дамоў мінулага, па старой каменнай маставой — незнаёмец, да якога нікому няма справы і якому таксама ні да каго няма справы. Гэтыя дамы пад жалезнымі малюнкамі галубоў і львоў, у старадаўніх рашотках, якія дзе-нідзе захавалі малаточкі разам з сучаснымі званкамі, гэты дзіўны каларыт сцішваў яго, выдаляючы ад сучаснасці, ад бязрадасных думак і пытанняў.
Ля аднаго з касцёлаў ён сустрэў музыку і сабаку, што спакойна заснуў пад гукі старой дудкі. А вось дзяўчына-манашка.
Мабыць, сляпая, асцярожна шукае званок у манастырскіх дзвярах. Пара падыходзіць да касцёла, перажагнаўшыся, заходзіць у панадворак. Тут шмат вернікаў, хоць храмаў менш, чым у Празе. Парадокс: Чэхія — самая атэістычная краіна, дзе каля 500 храмаў, якія выкарыстоўваюцца як музеі. Тут па-іншаму, але і тут — свае кантрасты. Марцін выйшаў на вулачку — вузкую, як усе старадаўнія вулачкі, і ўбачыў у мяккім святле аркі дзяўчыну з гітарай, якая спявае рускія песні. Вакол яе стоўпіліся турысты, і Марцін не стаў падыходзіць. Чымсьці далёкім, сваім дыхнула на яго — блізкім, як вясна...
Ён пахадзіў яшчэ трохі, потым вырашыў выйсці на стары пляц. Вакол званілі званы, пачалі выходзіць людзі з касцёла, шмат са свечкамі ў руках. Яны нешта спявалі і таксама накіроўваліся на пляц, адкуль чулася музыка. «Цікава, мусіць, нейкае свята»,— падумаў Марцін і пайшоў услед за імі.
Але гэта быў звычайны канцэрт. Марцін успомніў: нядзеля. У гэты нядзельны вечар старая Варшава не спіць: на пляцы, як сёння, досыць народа — са свечкамі, паходнямі, манахі і моладзь, старыя і дзеці. Ён угледзеўся ў іх твары, накіраваныя на вялікую сцэну — музыкаў і аркестр. Усіх іх аб’ядноўвала адмысловае святло, нейкая адзіная, стыхійная, але моцная вера. Марцін спыніўся побач з дзяўчынай-манашкай і хлопцам, які ў такт мелодыі махаў паходняй. Марцін, ледзь адрозніваючы праз натоўп выступоўцаў, хацеў спытаць, хто спявае, але потым стрымаўся. Убачыўшы асветленыя, засяроджаныя ў словы і музыку твары сваіх выпадковых суседзяў, ён пачаў услухоўвацца, і яго вельмі ўразілі словы песні, якія гучалі, нібы гімн не толькі веры, але і чалавеку, быццам сказаныя аб ім, аб Марціне, дзіўна, да атама ўгадваючыя яго сумнеў і пачуцці:
Nema spravedlivosti bez probacenja.
Toj pravy, hto sukaje milasernosti.
Няма справядлівасці без прабачэння...
Той правы, хто шукае міласэрнасці...
Чаму людзі забыліся пра гэта?
Чаму пра гэта забыўся Павел і ўсе, хто не дапамог яму тады?..
Чаму пра гэта забыліся або не жадаюць памятаць?..
За аблокамі душы
За аблокамі душы
Чаму з пагардай глядзяць на тых, хто на ўзбоччы жыцця, замест таго, каб дапамагчы ім падняцца?..
Марцін заплюшчыў вочы, а ў сэрцы гучала, гучала не перастаючы, гэтая мелодыя — нібы вечны прыпеў яго жыцця. I не трэба было нічога, і ўсё было зразумела і шчымліва, пранізліва, як вяртанне ў свет, агульны свет, у якім ёсць гэтыя словы-паняцці і павінны быць, але яны ператварыліся толькі ў словы без існасці і прызначэння.
Далей ён не слухаў, ціха і асцярожна выходзячы з натоўпу, хтосьці даў яму нейкі сцяжок з сімволікай, ён узяў механічна, абыходзячы паходні, свечкі, постаці людзей, слухаючы гэтыя словы; ішоў, спускаючыся ўніз, да моста, дзе пакінуў машыну, дайшоў да яе і доўга яшчэ сядзеў, не наважваўся ехаць, слухаючы водгук — маркотны і ўрачысты — мелодыі аркестра...
I хацелася верыць: сапраўды, усе мы годныя спагады ў жыцці, і дзесьці яна ёсць.
I хацелася расплакацца, як у дзяцінстве,— на поўны голас. Але Марцін ужо не ўмеў плакаць і ведаў, што даросламу дзяцінства вярнуць немагчыма...
Усё гарэла ў яго ўсярэдзіне. I ён не вытрымаў — націснуў на газ. Наперад, толькі наперад!.. Даша, вось хто патрэбен яму цяпер. Даша зможа зразумець, зможа прабачыць яму ўсё. Інакш ён не ведае, каму яшчэ ў гэтым свеце можна верыць. Дык хутчэй жа, хутчэй!..
I ён, у нейкім ліхаманкавым хваляванні, вывеў машыну з Варшавы, пагнаў па шашы.
Мільгалі агні, аўтамабілі, запраўкі, але, дзіўна, дарога ўжо не сцішвала, як заўсёды. Пачаўся дождж, халодны дождж, паўзімовы-паўвясновы. Марцін уключыў «дворнікі», але, заняты думкамі, што ўсхвалявалі яго, не знізіў хуткасць, а з-за заслоны дажджу не адразу заўважыў паварот і агні сустрэчнай. I толькі ў апошні момант адчаю націснуў на тормаз, і, нібы яго ўзнятыя нервы, якія выбухнулі ў галаве, заскрыгатала зламанае жалеза агароджы, раздзіраючыся адбіткамі агнёў у аскепках шкла пабітых фар. Шыны, пабуксаваўшы яшчэ, спыніліся ў прыдарожных гурбах каляіны, затрымаліся, і машына спынілася. Марцін, ловячы ротам паветра, без сіл прыхінуў галаву да бакавога шкла, заплюшчыў вочы, спрабуючы супакоіцца, ачуняць...
Да яго ўжо беглі людзі — тыя двое з сустрэчнай машыны, ён чуў іх галасы — пытальна-ўстрывожаныя, мужчынскі і жаночы.
А ён мог бы забіць іх на гэтай дарозе, калі б не паспеў звярнуць да каляіны... Ад гэтай думкі Марцін адчуў, што на лбе выступіў пот.
Галасы набліжаліся, разам з імі — нейкае святло. Марцін напругай волі адкрыў вочы і ўбачыў, што бягуць двое, у руках у мужчыны — ліхтар.
Марцін уключыў святло ў салоне, рукі яго дрыжэлі.
— Як вы? He параненыя? — спытала яго па-польску худая высокая жанчына ў скураным паліто, схіліўшыся да акенца. Валасы яе растрапаліся і змакрэлі ад моцнага дажджу, віселі, нібы доўгія канчукі над плячамі. Яна была вельмі ўсхвалявана. Марцін марудзіў, разглядаючы яе, каб засяродзіцца, падумаць, што ім сказаць, каб яны не выклікалі паліцыю.
— Вы ў парадку? — спытаў мужчына, побач з ёй, поўны, з лагодным тварам, палову якога займалі вусы і бакенбарды.— Адкрыйце дзверцы. Мы вам дапаможам.
He, падобна, яны не будуць тэлефанаваць у паліцыю і высвятляць з ім адносіны.
Марцін адкрыў дзверцы і выйшаў з машыны. Толькі зараз ён выразна ўсвядоміў, у якую калатнечу ледзь не патрапіў разам з гэтымі людзьмі: дождж ліў як з вядра, дарога ператварылася ў вадзяністую масу. Мабыць, ён зусім пазбавіўся розуму, калі ехаў тут на такой хуткасці.
— Чаму вы маўчыце?
— He, са мной усё добра. А ваша машына, яна цэлая? — спытаў Марцін.
— Так,— і жанчына паказала рукой у бок аўто.
Марцін з палёгкай уздыхнуў.
— Нельга ехаць так хутка,— умяшаўся мужчына.— Магла быць аварыя...
— Памаўчы, Збігнеў, дай яму ачуняць. Паглядзі яго машыну, ці можа ён ехаць.
Падобна, гэта дзелавая жанчына і муж яе слухаецца. Разам яны агледзелі машыну Марціна. He лічачы адной пабітай фары і ўвагнутасцяў, усё было спраўна. Можна ехаць, пакуль сюды не прымчаліся паліцэйскія. Як бы гэта далікатней
За аблокамі душы
За аблокамі душы
папрасіць гэтую пару не тэлефанаваць у паліцыю? Тут яму прыйшла ідэя.
Ён пашукаў у салоне і знайшоў маленькую, добра інкруставаную каталіцкую Біблію, якую купіў у Празе ў аднаго беднага музыкі, хацеў падарыць Марце.
— Гэта вам,— Марцін працягнуў жанчыне мініяцюрную кніжыцу.— Бярыце, бярыце,— паўтарыў ён, бачачы, што яна ў нерашучасці. Марцін заўважыў, што падарунак ёй спадабаўся, і дадаў:
— Сёння вы сталі для мяне добрымі анёламі.
Жанчына ўдзячна ўсміхнулася яму. А яе муж на развітанне растлумачыў, дзе можна знайсці найбліжэйшую запраўку і майстэрню.
Гэта было недалёка, але Марцін абраў іншы шлях: хто ведае, можа, гэтыя двое ўсё ж па дабрыні душэўнай прагаворацца паліцэйскім на наступным пасту, а тыя ўжо не прамінуць наведаць яго, тады пачнуцца высвятленні, якія могуць завесці далёка. I Марцін павольна паехаў не па шашы, а налева, па паказальніку да вёсачкі. Там можна будзе і пераначаваць, і супакоіцца.
Сапраўды, яму ўдалося знайсці пакой у гаспадара мясцовага бара, а за шчодрую аплату яго сын, цыбаты, пануры юнак, працаўнік вясковай майстэрні, абяцаў раніцай адрамантаваць фару.
Пакой дастаўся Марціну на мансардзе. Гаспадар, перапрошваючы на хуткім, дрэнна разабраным польскім, растлумачыў, што ў іх яшчэ адзін пастаялец, так што можа прапанаваць толькі такі начлег. Але Марціну гэта не замінала. Ён узяў бутэльку віна і падняўся ў мансарду, дзе ўжо працаваў добры абагравальнік. Пакінуўшы начнік і выключыўшы святло, якое біла ў вочы, Марцін падышоў да акна і ўсё яшчэ дрыготкай рукой наліў шклянку віна, і выпіў залпам, адчуваючы, як яно сагравальнай хваляй прайшлося па страўніку. Пахадзіў па пакоі, але нядоўга: рыпала падлога, а ён не выносіў гэты гук, таму прысеў на канапу ля акна, адсунуў фіранку. Акно выходзіла на голы мокры сад, амаль адталы ад снегу, асветлены са двара ліхтаром, таму дрэвы нагадвалі ажыўшыя чорныя шкілеты пад дажджлівым ветрам. Марцін адкрыў фортку, якая жаласна
КНІГІ ОНЛАЙН
