Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
За АБЛОКАМІ душы
За аблокамі душы
што было з табой, а разам з гэтым — забыцца на існаванне грані, што калі-небудзь зачыніць для цябе дзверы ў гэты свет. I — жыць падобна ветразю ў моры, не ведаючы аб набліжэнні шторму. Але забыцца — гэта таксама мастацтва, магчыма, адмысловы дарунак адрачэння. Тады, восем гадоў назад, Марціну здавалася, што ён зможа забыцца, таму што няма і не будзе вяртання да мінулага, колькі ні думай аб ім. Зараз жа мінулае набліжаецца да яго без якой-небудзь машыны часу, гатовае ўрэзацца ў памяць, што доўга адпачывала ад яго, нібы ў лабавое шкло машыны — птушка, якая няўмольна нясецца ўраганным ветрам з гор. Такое ўжо адбывалася з ім аднойчы, і маркотна было выціраць кроў са шкла — таму што гэта таксама нешта значыла. Значыла, бо ён прыгадаў гэта зараз, разумеючы, што вось так і людзі ўразаюцца ў наша жыццё, толькі след іх немагчыма выцерці старой анучай. I гэтыя простыя рэчы кожны пераносіць складана.
Зараз, лежачы на канапе ў шыкоўным нумары і павольна прачынаючыся, сочачы напаўадкрытымі вачамі за блікамі сонца, што прарываюцца праз жалюзі, Марцін зразумеў, чаму ў апошні час стаў шмат думаць пра тое, што раней праходзіла міма, праслізгваючы, нібы вада ў заледзянелых пальцах безаблічнасці. Раней усё было прасцей: ён ведаў, што не вернецца, што трэба ўцягвацца ў справу, вызваляцца ад памяці.
Апошнія тры гады ён быў у справах, якія прыносілі мала роздумаў, больш напругі і нерваў, і яму няма калі было, ды і адмысловага задавальнення не прыносілі думкі аб рэчах, якія, па сутнасці, вісяць у паветры і нічога не змяняюць. Вось зараз аказалася, што яны былі на перыферыі прытомнасці, і цяпер, менавіта цяпер ажываюць, уваскрасаюць — маркотным болем у сэрцы. Жывуць сумам, што адбыўся тады.
Чаму ж ўзнікае боль яго душы?..
Людзі вынайшлі нават цягнікі на магнітных падушках: за 12 хвілін — 300 кіламетраў, але не навучыўся прымаць і прабачаць не такіх, нязвыклых, і Марцін ведаў, што ўсе, хто быў no634 з ім,— толькі чужыя пасажыры, нібы бесквітковыя ў часовым супакоі, да прыходу кантралёра. Чаму? Таму што мараль і літасць, людскасць і спагада неяк неўпрыкмет сталі рознымі рэчамі, раз’ехаліся ў розныя бакі, нібы шпалы на шляху, па сутнасці, аднаго і таго ж цягніка — цягніка нашага жыцця.
I гэтыя думкі збіраліся ў ім даўно, быццам капейкі на марозіва ў дзяцінстве ў смешнай парцалянавай скарбонцы-зайчыку, і вось пабітая скарбонка, пасыпаліся манеткі-думкі, іх шмат, як тады, у першы год яго здабыцця самога сябе ў незвычайнай і звычайнай адначасова пражскай кватэры з Нінай, Алегам, Сашай і Таняй. Ён стрымаў сваё слова, і пасля першай няўдалай справы і ранення Сашы стаў шукаць свой шлях прымірэння паміж дрэнным і добрым, мяжу, бяспечны грэбень над прорвай — так, менавіта прорвай, як яму здавалася ў той час. Таму што ён доўга яшчэ ўнутрана ўздрыгваў, праходзячы па мосце, дзе неспадзявана забіў, але менавіта забіў таго маладога паліцэйскага... Але ён хацеў давесці, што з ім яшчэ не ўсё ясна, што ён можа пайсці па іншай дарозе, і зараз толькі пачаў усведамляць, што супрацівіўся свядомаму дзеля Дашы, дакладней, добрай памяці аб ёй, іх каханні, іх карцінам і вершам, іх агульнаму трагічна-шчасліваму неўраўнаважанаму і хвалюючаму свету. Ён не хацеў яму змяняць. Таму Марцін забраў з камеры захоўвання на вакзале цудам не прададзеную ім у адчаі фотакамеру і пачаў хадзіць па Празе, выглядаючы цікавыя сюжэты для паштовак-фотаздымкаў. Ён мог падняцца досвіткам, зняць Карлаў мост у залатой смузе, прасякнуты першымі пробліскамі восеньскага сонца, або гадзінамі блукаць па Градчанах — запаветным месцы для фатографа. Асабліва любіў ён здымкі з вышыні, і чырвоныя дахі ў сонцы, у начных агнях, у ласкавым дажджы і смузе паволі сталі зачароўваць яго самога. Прага пачынала па-іншаму ўваходзіць у яго жыццё — ужо не горадам першых пакут, а старадаўняй скарбніцай храмаў, вулачак, паркаў і мастоў. Яны нагадвалі, што ёсць вечная катэгорыя — прыгажосць вакол. I Марцін дыхаў ёй, цешыўся кожным ўдалым здымкам, нібы дзіцем-першынцам. I поспех усміхаўся яму, таму што шанцуе не проста так, а толькі таму, хто шчыры і закаханы ў справу.
Вядома, за гэты год ён не быў нахлебнікам: дзякуючы дакументам Ніны, падзарабляў грузчыкам, разносчыкам, нават мясніком у краме. Але ўсё гэта не чапляла яго сэрца і не пакідала ніякага следу ў памяці. Ён жыў здымкамі.
За год у яго была створана выдатная калекцыя кадраў, і аднойчы ён паказаў яе Тані. Яны сядзелі ў яе пакоі са званкамі, была сонечная восеньская раніца, быццам прырода
За аблокамі душы
За аблокамі душы
і сам горад віталі яго і тую прыгажосць, якую ён змог убачыць і адлюстраваць. Таня доўга і задуменна вывучала здымкі, а ён моўчкі стаіўся ўзбоч, на канапцы, сочачы за яе тварам. I ён гаварыў лепш і выразней любых слоў: мімалётная ўсмешка, ледзь летуценна ахапіўшая яе звычайна сціснутыя вусны, лёгкая задуменнасць, доўгі погляд на здымкі здалёку, адсоўваючы ад сябе, як глядзяць на добрую карціну... I нарэшце яна сказала:
— А ты майстар... Гэта хораша, гэта можна прадаць. Мабыць, я пазычу табе грошай, каб ты змог зрабіць тыраж.
— Але...— ён напружыўся, ізноў успомніўшы тую жорсткую гутарку з ёй пра грошы.
Яна перапыніла яго пярэчанні нецярплівым, дзелавым жэстам:
— Я не сказала — дам грошай. Я сказала — пазычу.
I Марцін пагадзіўся. Зараз ён разумеў, што яна зрабіла гэта з жалю і кахання. Можа, гэтыя здымкі расказалі ёй аб ім больш, чым ён мог выказаць сам. Мабыць, яны адкрылі ёй яго свет, і ён аказаўся ёй вельмі блізкім. Мабыць, яе каханне пачыналася з цікавасці да чалавека, да яго імкненняў і надзей, гэта было болыл выбарчае, спрактыкаванае каханне, якое шукае сабе героя не ў вонкавым, але ўнутраным.
Тады, захоплены мастацтвам, ён не разумеў гэтага, і яе доўгага погляду, і сустрэч, якія сталі даволі частымі. Ён быў ёй удзячны — і толькі. За яе грошы ён зрабіў шмат паштовак са сваімі здымкамі і ўпершыню спыніўся ля маста, дзе заўсёды хадзілі турысты. У той дзень ён зразумеў, што яго пакупнікі — іншыя, не Таня і не ўсе, каго ён ведаў, а гэта значыць, што бачанне прыгажосці не трывожыць іх сэрцы. Марцін прастаяў увесь дзень, а вярнуўся змардаваны і расчараваны: за дзень ён прадаў толькі дваццаць паштовак.
— Ну што, як справы? — спытала яго на наступную раніцу Таня.
Ён не стаў хлусіць:
— Так сабе. Думаў, што будзе лепш.
Яна ўбачыла на яго твары расчараванне, але суцяшаць не стала: тут не прывыклі казаць дурныя і пустыя словы — гэта ён ужо засвоіў.
Таня прыгатавала яму чай і бутэрброды — яго звычайны паходны сняданак. Марцін паглядзеў на гадзіннік: дзіўна, звычайна яна ў гэты час сыходзіла, як і ўсё, хто працаваў уначы.
— Ты сёння рана. Выспалася? — спытаў ён, спрабуючы высвятліць, што змяніла яе паводзіны.
— Так,— адказала яна адназначна.— А ты? Пойдзеш сёння?
Ён кіўнуў, паспешліва праглынаючы бутэрброды.
— He спяшайся. Раннія турысты — не пакупнікі. Лепш прыходзь туды да абеду.
— Чаму ты так думаеш? — здзівіўся ён.— 3 раніцы шмат экскурсій, нешта купяць.
Яна ўсміхнулася.
— Псіхалогія. Раніца для большасці — напамінак аб працы, а гэта — стрыманасць, абдуманасць і рацыянальнасць. Пазней людзі расслабляюцца, больш весяляцца і раскашэльваюцца.
Ён не паслухаў яе, пачаў збірацца. Можа, яму проста нясцерпна было сядзець з ёй і адчуваць сябе правільным няўдачнікам.
— Рабі як ведаеш,— не пакрыўдзілася Таня і працягнула яму тэрмас з гарачай кавай.
Ён моўчкі ўзяў яго, чамусьці раптам адчуўшы няёмкасць: даўно аб ім ніхто не клапаціўся.
— Дзякуй,— разгублена вымавіў ён, стоячы з тэрмасам у руках пасярод кухні.
А яна чамусьці адышлася да акна і ціха сказала:
— Ідзі.
Ён захапіў камеру, здымкі і выйшаў у халаднаватую восеньскую раніцу, раптам абцяжараны наплыўшымі зданямі думак, што не мелі ніякага дачыненыя да справы. Мабыць, і гэтая справа пачынала губляць сэнс, а ён — цікавасць да яго. I ў той дзень, стоячы на мосце сярод сваіх стэлажоў з фотапаштоўкамі, ён упершыню за гэты захапляльна-творчы год адчуў сябе не мастаком, майстрам, а жабраком, зноў адчуў сябе нікім і чужым у гэтым горадзе, які ганарыцца ювелірнай старадаўняй прыгажосцю, горадзе, які ён апяваў і ў які амаль закахаўся.
Тады, у той дзень расчаравання, ён сустрэў Марыю.
Звыкла размясціўшыся ля моста, Марцін пачаў, як звычайна, усталёўваць лёгкія складаныя стэлажы для здымкаў, з цяжкасцю ўраўнаважваючы іх у дробных праёмах паміж камянямі маставой. Яны хісталіся з-за рознага ўзроўню апоры, а таксама ветру, і Марцін нахіліўся, спрабуючы падняць іх на драўляныя брускі. I тут, з зямлі, ён убачыў гэтую, якая ўразіла яго, як
За аблокамі душы
За аблокамі душы
добрага фатографа, карціну: вецер раптам падхапіў пранізліважоўтае ў першым сонцы раніцы лісце, кінуў яго ў палёце на маставую, і раптам на гэтым фоне Марцін заўважыў стройныя жаночыя ногі ў туфлях на высокіх абцасах. У віхуры залатога агню яны здаліся яму выдатнымі, і раптам, з бачаннем гэтага цуду, гэтай дзівоснай карціны, створанай парывам легкадумнай восені, паднімаючы вочы, ён убачыў постаць Дашы. На імгненне страціўшы розум, ён хвіліну глядзеў, не рухаючыся, укленчыўшыся перад сваімі здымкамі і не бачачы іх, не бачачы нават, што зваліўся стэлаж. А потым, падпарадкоўваючыся адчайнаму парыву надзеі, ускочыў і падбег да яе, яшчэ не маючы сіл нічога сказаць — баючыся і жадаючы назваць яе.
I вось яна абярнулася, і сэрца Марціна кудысьці абарвалася, звалілася, сышло кудысьці ўглыб, потым, адтаяўшы і прыйшоўшы да жыцця там, у глыбіні, вярнулася, расчараванае і стомленае хваляваннем: гэта была не Даша. У гэтай жанчыны аказаўся іншы твар, і левая частка яго была знявечана апёкам.
— Прабачце,— толькі і змог сказаць Марцін.
Яна спачатку нічога не адказала, аглядаючы яго чамусьці доўгім і маркотным, нейкім унутраным поглядам, і Марцін ужо падумаў, што яна — нямая, але тая загаварыла.
— Марыя,— вымавіла яна, паварочваючыся левым бокам у цень маста, прэч ад сонца.— Я прадаю тут карціны. А вы — фатограф? — спытала яна, кіўнуўшы на яго стэлажы.
— Так,— адказаў ён.— Я Марцін. Выбачайце, што патурбаваў.
— Я вам кагосьці нагадала?
— Н-не,— нерашуча вымавіў ён.— Не-не.
— Ну што ж, калі мы пазнаёміліся так выпадкова, можаце перамясціцца бліжэй да мяне: тут маставая раўней, і вашы стэлажы не будуць падаць.
КНІГІ ОНЛАЙН
