Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Але мы, загнаныя лёсам у адзіна магчымы для нас кут жыцця, робім тое, што робім, / ўсім прыкра, што мы — ёсць, што мы псуем жыццё тым, у каго яно ўладкованае і добрае...
За аблокамі душы
За аблокамі душы
— Паслухай, Таня, а ў цябе ёсць мара? — спытаў ён, каб адцягнуць яе ад журботных разважанняў.
Яна схамянулася ад яго пытання, павярнула да яго галаву, і зноў маркотна зазвінелі званочкі.
— У каго ж няма мары? Я хачу з’ехаць да мора, купіць дамок у цішыні. Прачынацца раніцай і глядзець, як усміхаецца, чырванеючы, ранняе сонца. Толькі гэта, мусіць, пазбавіць мяне ад мінулага — мора, сонца, цішыня і свабода...— На яе твары з’явіўся ласкавы, летуценны выраз, і Марцін падумаў: «Якая ж яна прыгожая!..» I яшчэ гэтыя словы, дзіўныя словы, тады не зразуметыя ім у іх глыбіні, іх сутнасці:
— Шлях да волі ад усяго ляжыць праз пустэльню. Гэта нібы пераскочыць сябе, мінулага. Саша захапляўся філосафамі старажытнасці, я неяк прачытала ў адной з яго кніжак гэтыя радкі.
I чамусьці яму раптам здалося, што вось гэтыя словы кладуцца на музыку званочкоў. Яму хацелася сказаць ёй аб тым дзівосным сугуччы, але Таня, раптам нібы вярнуўшыся з летуценняў і мінулага, будзённа сказала:
— Я прынясу табе паесці. Нельга сядзець і паліць на галодны страўнік.
Ён не паспеў нічога запярэчыць, здзіўлена хітнуўшы галавой, быццам усё гэта прыснілася яму: і званочкі, і Таніна мара, і Таніна мінулае...
Яна вярнулася праз некалькі хвілін з кавай і бутэрбродамі, а яму раптам зноў уявіўся рэстаранчык, парык, яркая памада, дурныя памяранцавыя акуляры. Яму стала вельмі шкада яе.
— Гэта жудасна, Таня. Я не змагу есці, ведаючы, якім коштам аплачана нават гэтая сціплая вячэра. Я пачну пагарджаць сабой.
Яна ўсміхнулася.
— А ты што, дагэтуль не зразумеў, куды патрапіў і якім коштам гэта ўсё можа быць аплачана? Ты не падобны да наіўнага хлопчыка.
— I ўсё ж, Таня... Я малю цябе. Ты добрая, прыгожая...
— / што ты прапаноўваеш?
— Я...— ён спыніўся, не ведаючы, што сказаць, але раптам вар’яцкая, але дакладная ідэя прыйшла ў галаву: — Я пры-
думаў: я буду фатаграфаваць Прагу, я добры фатограф, а ты будзеш прадаваць паштоўкі!
Яна засмяялася.
— Таня! — ён укленчыўся.— Таня, мне шкада цябе... Ну калі ласка, пагадзіся.
— Дурань!.. Які ж ты дурань!..— яна працягвала смяяцца.— Хто б мог падумаць, што ты такі педантычны і будзеш насіцца з сумненнем, як з пісанай торбай. Гэта жабрацтва.
— Але гэта лепш, чым...— паспрабаваў запярэчыць Марцін.
Яна перабіла яго:
— Адкуль табе ведаць, што мне лепш?! Вядома, ты можаш рабіць усё, што заўгодна. Прадавай паштоўкі, гэта ў тваім духу. А мне патрэбныя нармальныя грошы. Я не збіраюся на ўсё жыццё застацца тут і дрыжэць да старасці, як бяспраўны баязлівец. I наогул, калі будзеш думаць аб усіх — звар’яцееш. Табе спатрэбіцца мужнасць падумаць аб сабе.
Гэта былі жорсткія словы, і яму было непрыемна чуць іх і бачыць такой Таню. Але тады яны ўсё ж не пасварыліся канчаткова. I зараз ён ведаў, чаму: чалавеку заўсёды патрэбен яшчэ хтосьці, акрамя сябе. Нам толькі здаецца, што мы самі ўсё можам пераадолець. Але гэта толькі здаецца нам у нядоўгім прыліве аптымізму. Вось і Таня прывязалася да яго, неяк неўпрыкметку, паступова яны пачалі шукаць прысутнасці адно аднаго, пачалі разам праводзіць дні, дакладней, адрэзкі дня, калі ён быў вольны ад сваёй ідэі — фатаграфаваць Прагу, а яна адпачывала ад пакутлівых вечароў, пра якіх ён высілкам волі імкнуўся не распытваць.
Неяк аднойчы яны блукалі па горадзе і спыніліся ў маленькім скверыку, стаміўшыся ад грукату трамваяў і гаворкі турыстаў. Чаму ён гэта ўспомніў цяпер? Мусіць, таму, што тады таксама пачыналася зіма, але снег у горадзе быў рэдкі, хваравіты — то падаў, то раставаў. Людзей было мала, усе спяшаліся затуліцца ад волкасці і халадоў ва ўтульнай цеплыні кватэр. Яны спыніліся тут, у гэтым ціхім скверыку — чамусьці спыніліся разам, ён і яна адначасова, і маўчалі. / Таня раптам сказала:
— Арэлі.
Ён спачатку не зразумеў, а потым прыслухаўся: так, дзесьці рыпалі арэлі.
За аблокамі душы
За аблокамі душы
— Жыццё,— зноў сказала Таня.— Гэтак жа, парыпваючы, паволі праходзіць жыццё.
Тады яму было дваццаць шэсць, ён быў, па сутнасці, яшчэ вельмі наіўны, не тое, што зараз, пасля сямі напружаных і небяспечных гадоў, і таму не прамаўчаў, а запярэчыў ёй:
— А ўвесну арэлі гучаць больш радасна і нагадваюць аб шчасці.
Яна неяк сумна ўсміхнулася ў адказ і спытала:
— Як ты думаеш, што такое шчасце? Вось Саша мне аднойчы напісаў, што шчасце нагадвае аптэчныя кроплі: некалькі кропель на шклянку вады — ты вып’еш і нічога не адчуеш, а яно — было, калі пачнеш капацца ў сваім жыцці, быццам у шклянцы з-пад гэтых самых кропель.— Яна ўсміхнулася: — Добра, толькі мы можам разводзіць філасофію. А на кожнага мудраца досыць дзевяці граммаў свінцу, як паказвае практыка. Пайшлі.
— Куды?
— Куды ідзем мы з Пятачком — вялізны наш сакрэт,— пажартавала яна.
Так ён упершыню з Таняй патрапіў у гэты маленькі чэшскі рэстаранчык у Пражскім Градзе.
...Зараз, седзячы ў кінутай машыне і ўнутрана маркотна ўсміхаючыся сваім успамінам, ён адчуў, што трэба, абавязкова трэба яшчэ раз схадзіць туды. Тані гэта было б прыемна.
* * *
Усё, што мы бачым і што адчуваем, заўсёды здаецца штодзённым, пакуль гэта не ператворыцца ва ўспаміны. Так ён падумаў, з цяжкасцю прачынаючыся ў чужой машыне, якую злавіў на шашы. Можна было б спакойна ехаць за такія грошы, якія ён заплаціў, але звычка да асцярогі пасялілася ў ім трывала, і ён не мог спакойна заснуць, уздрыгваючы на паваротах і прыпынках ля святлафораў.
Яго вёз пануры паляк, худы і высокі, як Чэслаў. Іграла радыё, патрэскваючы і зашкальваючы, і не было ні журботна, ні радасна. Гэта момант, калі адыходзяць пачуцці і пачынае спрацоўваць свядомасць — думкі, што ж далей трэба зрабіць, каб не праваліцца ў гурбы жыцця.
Вядома, правільней усяго не вяртацца ва Вроцлаў. Шкада Чэслава, Марту, але ніхто яшчэ не паміраў ад дробнага падману чужым і незнаёмым чалавекам. Забыцца — самы час, тым болыл, што прыходзілася забываць і не такое, каб далей ламаць камедыю жыцця. Але... Нешта змянілася ў ім пасля думкі аб вяртанні, і з гэтым «нешта» дужацца цяжка, асабліва калі рахунак стаў адзін — нуль: бо ён жа вярнуў дакументы Ніне і Алегу, а першы вар’яцкі ўчынак — пачатак чагосьці новага ў ім самім. He ў тым, далёкім, наіўным, а ў ім, сённяшнім. Так, новае, імкненне да новага, куды ўваходзіць і яго вяртанне,— вось гэты рухавічок. Ён хоча стаць іншым, новым, быццам душ новага жыцця зможа змыць бруд мінулага, аддзяліцца ад яго, насуха выцершыся ручніком іншых учынкаў. Ён унутрана ўсміхнуўся, зразумеўшы гэта падсвядомае ў сабе і ўпэўніўшыся, што з гэтым, мабыць, можа параўнацца толькі акрабатыка арлоў у паднябеснай бойцы. Ці не таму потым нараджаецца нянавісць да сябе, а яшчэ горш — пагарда?..
...Стаць добрым.
Дастаць труса з цыркавога капелюша.
Стаць добрым.
Здрадзіць свайму мінуламу і павіснуць у паветры, здзіўлена аглядаючы зямлю / мёртвыя карані зламаных ветрам жыцця дрэў.
Стаць добрым.
Перастаць быць сумленным з сабой, памяццю аб іх, з пачуццямі, якія можна замяніць толькі вакуумам.
Ці не лепш пагадзіцца з сабой, думаць разам з сабой, марыць, нарэшце, верыць у сябе, у тое, што і твая зорачка дзесьці павінна міргаць у небе і яна табе не здрадзіць, калі і ты не захочаш прамяняць яе на міраж вялікай і прыгожай, якую спачатку ўшаноўваюць усё, а потым з такім жа задавальненнем топчуць нагамі.
Асцерагайся ступіць у небяспечна-незнаёмы свет, асабліва калі ты хочаш, але не ўмееш у ім жыць.
I напляваць, калі мараліст не падасць табе рукі. Няўжо дзеля гэтага варта біцца галавой аб сцяну жыцця?.. I што сказаць свету, калі ён цябе не чуе?..
— Вроцлав. Куды падвезці пана? — гэтая фраза вывела Марціна з роздумаў.
За аблокамі душы
За аблокамі душы
Марцін паказаў у бок гасцініцы.
Вось ён і прыехаў у чарговы часовы прыстанак. Прайшоўшы на свой паверх, накіраваўся да нумара, але потым спыніўся і, уздыхнуўшы, унутрана смеючыся з сябе, усё ж падышоў да суседніх дзвярэй і пастукаў.
— Марцін! — Блакітныя вочы дзяўчынкі, здавалася, шырока-шырока раскрыліся.
Яна пазнала яго, больш таго — была яму рада. I ён адчуў, што і ўзімку бывае цёпла на сэрцы, хоць жыццё — не балет, а хутчэй — футбол, але і там бываюць прыгожыя моманты, як гэты.
Ад змрочнага акна адышоў Чэслаў, паспешліва падышоў, нервова перабіраючы худыя пальцы і моўчкі накіраваў погляд на Марціна.
— Усё добра,— папярэдзіў Марцін яго пытанне.
Што яшчэ ён мог сказаць пры дзяўчынцы.
— Вячэралі?
— He,— адказаў Чэслаў, і ў голасе яго адчувалася напружанне.
Марцін зняў тэлефонную трубку і замовіў вячэру.
Марта, здавалася, ніяк не адпусціць яго, нібы кацяня. Ён выбраў момант і зірнуў на яе. Вочы па-ранейшаму размытыя, нібы блакітныя азёры, але на твары — лёгкая чырвань і нейкая ціхая, быццам заспакайнелая і ласкава заснуўшая ўсмешка на яе вуснах.
— Ты не з’едзеш? — раптам спытала яна, даверліва ўзяўшы яго за руку. Яе пальцы былі мяккія, цёплыя, і Марцін усміхнуўся.
— He, я не з’еду. Мы з’едзем разам. У Варшаву. Хутка Новы год, трэба сустрэць яго ў прыгожым горадзе, каб у нас было прыгожае жыццё ўвесь год.
Марцін заўважыў, што Чэслаў напружыўся, быццам струна, хацеў нешта запярэчыць, але Марцін перасцерагальным поглядам прымусіў яго замоўкнуць. Ён чакаў адказу дзяўчынкі.
Яна не адразу пагадзілася: нешта адбывалася ўнутры яе, нібы яна пытала згоды ў кагосьці нябачнага для звычайных людзей, нейкага дарадцы ў сваёй душы.
— Так,— нарэшце адказала яна.— Гэта добра — прыгожае жыццё. Мама любіла ўсё прыгожае. Можа, мы сустрэнем яе там?
Марцін адчуў, што ад гэтых слоў яму вельмі, вельмі стала шкада яе. Здарылася тое, што з ім даўно не адбывалася. Ён адышоў да дзвярэй, у якія ўжо ўваходзіў чалавек з замоўленай вячэрай. Ён паставіў стравы на столік, а Марцін узяў з яго падноса свечку і запаліў яе, выключыўшы святло.
— Табе падабаецца? — спытаў ён Марту.
Яна кіўнула і, сеўшы за стол, глядзела, як гарыць свечка.
Кажуць, што агонь лечыць, спальвае ўсё непатрэбнае ў табе, не тваё, зло, прыўнесенае кімсьці або чымсьці — людзьмі, лёсам. Можа, гэта і не так, але ў гэта прыемна верыць. Няхай не магутны агонь вогнішчаў нашых продкаў, няхай не жывы агонь, на якім ежа атрымлівае адмысловы смак, а ўсяго толькі гарачая сцяблінка маленькай свечкі...
КНІГІ ОНЛАЙН
