Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
— Збірайся, я выклічу табе таксі.
— А мы не едзем разам? — трошкі збянтэжана спытала яна.
— Дурная... Хоць і правільна: калі дзяўчына з багатым мужчынам, усе думаюць: яна — бедненькая, а ён — нягоднік. Але я не хачу, каб яшчэ і ты думала, што я — нягоднік,— і ён ласкава адхіліў яе ад сябе.
— Навошта ты хлусіш? Так не бывае.
Але ён не хацеў гэтага, не хацеў яе пакрыўдзіць. Яна ўявіла, што знайшла сваё шчасце, але ён ведаў, што яна яму не патрэбна: палюбоўніцу знайсці лёгка, а вось каханне — складана.
— He,— адказаў ён.— Усё бывае. Калі раней не было — не значыць, што не можа быць ніколі.
...Можа, мы ў іншых шкадуем сябе? Можа быць. Або спрабуем зразумець?.. I ўсё роўна нічога не разумеем, акрамя адчування, што ў тваіх грудзях таксама б’ецца сэрца...
— Табе хоць ёсць куды ехаць? — спытаў Марцін.
— Пакуль ёсць...
— Чаму?
— Ну добра,— раптам пагадзілася яна.— Я раскажу, хоць у гэтым няма нічога новага. Я прыехала сюды танчыць, каб зарабіць грошай. Але мой нумар чамусьці не спадабаўся... Я — ніхто. А я марыла стаць іншай — таленавітай, моцнай.
Ён усё зразумеў.
...Так, людзі заўсёды хочуць быць іншымі, чым ёсць. Ім здаецца, што так лепш. Але гэта не так. Аднак яны заўсёды імкнуцца да гэтага — быць не такімі, як ёсць: бянтэжацца. / не задумваюцца аб тым, што ў іх ужо ёсць нешта... Чаму ж яны не звяртаюць увагі на саміх сябе: глядзяць у люстэрка і бачаць чужога?..
Ён выклікаў таксі, але яна ўсё не сыходзіла. Яму стала яе шкада. I ён падумаў: а што, калі?..
— Мабыць, я, здаецца, змагу табе дапамагчы. Я пазнаёмлю цябе з чалавекам, якога таксама можна пашкадаваць. Ён любіць вершы, ён уважлівы і выхававаны. I ў яго ёсць дачка, якая чакае, што вернецца яе маці, але не памятае, якая яна. I я падумаў, што табе няма чаго губляць у тым жыцці, якое ты збіраешся весці.
— Адкуль вы ведаеце, што мне няма чаго губляць?! — спачатку спытала яна, а потым апусціла галаву.
— I ўсё ж, усё ж...— паўтарыў ён выратавальную фразу надзеі.— Ну, вырашай. Бо я ведаю: ты ўжо ходзіш па самым краёчку...
— Па краёчку чаго?
— Смерці,— сур’ёзна адказаў Марцін.
— «I па табе ніхто не пусціць слёзы...» — працытавала яна.
— He ведаю, ці варта жыць толькі для таго, каб аб табе хтосьці паплакаў пасля тваёй смерці.
Але яна не падзяляла яго іроніі.
— Так, хоць бы дзеля гэтага...— сказала яна і змоўкла, гледзячы ў акно ў адбітках рознакаляровых пераднавагодніх агнёў.
...Што застаецца пасля нас у гэтым жыцці? Песні, вершы, словы?.. Магчыма, гэта / ёсць нітка, якая будзе працягваць
За аблокамі душы
За аблокамі душы
тое ж — песні, вершы, словы, пошукі і пытанні?.. У гэтай думцы ёсць шмат трагічнага і шмат радаснага, светлага — думаць аб тым, што сэрца і пачуцці не паміраюць, і, мусіць, гэта і ёсць галоўнае ва ўсім, што мае кожны, не ўсведамляючы ўсё ж значнасці...
Марцін узяў таксі і, пакуль ехалі, патэлефанаваў Чэславу. Праз дзесяць хвілін Марцін і дзяўчына былі ў гасцініцы, і тут ён адчуў, што нават злёгку хвалюецца, але гэта было адмысловае хваляванне, не тое, што суправаджала яго трывогі, звязаныя са справамі. Мабыць, гэта было хваляванне чалавека, які ўвязваецца ў чужы лёс, не ведаючы, робіць ён падарунак або яшчэ больш растрывожыць нечае сэрца.
Першай яго супакоіла Марта.
— Мама! — крыкнула яна, убачыўшы знаёмую Марціна і, падбегшы, абняла яе.
Чэслаў, як і меркавалася, быў здзіўлены але, злавіўшы погляд Марціна, прамаўчаў. Марцін падышоў да яго і, узяўшы за руку, завёў у калідор. Чэслаў, здавалася, гатовы быў лопнуць ад абурэння.
— Як ты асмеліўся! Няўжо я прасіў цябе аб гэтым? Прывёў мне незразумела каго!.. Як я растлумачу Марце, калі яна змыецца заўтра раніцай?!.
— Яна нікуды не змыецца,— стомлена адказаў Марцін.— Па-першае, я ёй усё растлумачыў сам, а па-другое, ёй, падобна, няма куды змывацца. А яна што, табе не спадабалася?
— Я нават не разглядзеў яе, і якое гэта мае значэнне, калі я кахаю Ніну, а не гэтую... гэтую...
— Іаану. Яе клічуць Іаана. I ты дарма не разглядзеў яе. Яна разумная і прыемнай знешнасці. Праўда, патрапаная жыццём, але і мы — таксама не з раўчука.
— Навошта, навошта ты гэта зрабіў? Абдурыў бедную дзяўчынку, падставіў мяне... Усё пераблытаў, як тады, з Нінай...— злым шэптам крычаў Чэслаў, дарэмна імкнучыся прыпаліць цыгарэту, але ў яго не атрымлівалася: трэсліся рукі.
Марціна гэта пачынала злаваць. Ён пстрыкнуў запальніцай перад носам Чэслава, і той, зацягнуўшыся, ледзь не задушыўся ад дыму.
— He дымі мне ў твар. I, наогул, паводзь сябе прыстойна. Вось дапамажы чалавеку,— і ніякай падзякі.
— Я цябе прасіў аб такой дапамозе?
— Сапраўды,— іранічна працадзіў Марцін.— Каб ты яшчэ прасіў аб дапамозе... Ты нават аб дапамозе папрасіць не ўмееш. Таму Марта дагэтуль хворая. А я з’еду, яшчэ і я кіну яе, але кіну таму, што не магу быць побач з вамі ўсё жыццё і даказваць ёй, што яе тата — разумны, моцны і ўсё можа. А гэты яе разумны і моцны тата нават не шукае варыянтаў, як ёй дапамагчы. Ёй не дапамогуць лекары, ёй патрэбна маці або тая, якая яе заменіць. Ты ўсё роўна шукаў выхавальніцу. Дык вось яна. I ты як хочаш, але я ўпэўнены, яна табе спадабаецца.
Чэслаў, слухаючы яго, здавалася, астыў і пачынаў нешта разумець.
— Яна спадабаецца табе. Вось, паслухай, яе вершы. I, не даючы Чэславу адкрыць рот, пачаў чытаць свае вершы — вершы кахання і юнацкасці. Даша казала, што яны — выдатныя, толькі вельмі журботныя. Але ў гэтай сітуацыі і для сентыментальнага Чэслава — тое, што трэба.
Чэслаў замёр, слухаючы, і светлы смутак з’явіўся ў яго вачах — павольна, як увесну прарастае трава.
— Яна сапраўды гэта ўсё напісала сама? — спытаў ён, здзіўлены.
— Так,— адказаў Марцін: падманваць Чэслава дзеля яго ж выгоды ўжо ўвайшло ў яго ў звычку.
— Ну, ідзі да яе і будзь з ёй добрым,— Марцін падапхнуў Чэслава да дзвярэй нумара.
— А ты? Марта заўсёды так чакае цябе...
— А я хачу выспацца,— зло адказаў Марцін і пайшоў уніз, на вуліцу, дзе яго чакала таксі.
На вуліцы, падобна, пачыналася завея, снег сыпануў Марціну ў твар, і ён, атрасаючыся, паплёўся да стаянкі. Потым раптам спыніўся і паглядзеў на гасцініцу. Свежае паветра трохі ацверазіла яго, і ён раптам з жахам падумаў: а можа, ён зрабіў усё няправільна. Ён павярнуўся і хацеў пайсці назад, але, раптам падняўшы вочы, убачыў, што ў адным-адзіным асветленым у такі позні час акне бачныя контуры двух чалавек — Іааны і Марты. I Марцін, з палёгкай уздыхнуўшы, накіраваўся
За аблокамі душы
За аблокамі душы
да машыны, спатыкаючыся аб гурбы. Ён ледзь не зваліўся, паслізнуўшыся на пад’язной дарожцы, заледзянелай і засыпанай снегам.
У цемры паблісквала рэкламай гасцініца, у якой жылі шчаслівыя і няшчасныя, заўсёды розныя людзі. Лёс траіх з іх, ён, здаецца, амаль задаволіў. Але хто задаволіць яго лёс? Што чакае яго? Зрэшты, аб гэтым лепш не думаць цяпер.
У твар зноў сыпанула калючым снегам.
— Праклятая зіма...— сцепануўшыся, сказаў ён самому сабе і падняў каўнер паліто, нібы абараняючыся ад холаду, снегу, і, можа, інстыктыўна — ад таго неадчувальнага і нябачнага, што прыходзіць у такую непагадзь, калі ты адзін.
Нічога, цяпер ён прыедзе ў гасцініцу і будзе спаць, доўга, доўга спаць, і ніякая зіма не зможа прадзерціся ў яго заспакоены сон. Вось і таксі. Дзіўна, дзве постаці каля машыны, паўзанесеныя снегам. Марцін падышоў бліжэй. Двое маладых людзей літаральна дрыжэлі ад холаду, перамінаючы ногі. Убачыўшы Марціна, адзін з іх падбег да яго і, заікаючыся, пачаў прасіць па-польску:
— П-падвязіце нас. Калі ласка. У мяне і ў майго сябра няма грошай... А ужо позна, трамваі не ходзяць...
3 акенца высунуўся таксіст:
— Ганіце іх у шыю! Вечна ад іх праблемы!..
Марцін паглядзеў на двух маладых людзей.
...He такія, як усе... Цікава, што сказаў бы гэты таксіст, даведаўшыся, што возіць па горадзе забойцу і рабаўніка, яго, Марціна... А хто ж паспрабуе зразумець іх усіх, зразумець і прабачыць, таму што добра разважаць, калі жыццё роўнае, як масла на бутэрбродзе... I ніхто не разумее, што мы ўсе жывём у гэтым свеце, а гэта свет жулікаў і прасцякоў, закаханых / расчараваных, што мы — адны з іх або што мы ў любы момант можам зрабіцца аднымі з іх...
I Марцін, унутрана ўсміхнуўшыся, сказаў:
— Садзіцеся, a то зусім змерзнеце.
Угаворваць іх не прыйшлося, а вось таксіст быў відавочна незадаволены.
— Паехалі,— зло закамандаваў Марцін.— Я плачу грошы не за пастой у стайні.
I, нарэшце патрапіўшы ў свой нумар, ужо засынаючы, падумаў пра Марту, пра тое, што, здаецца, больш ён для яе нічога не можа зрабіць, і гэты вечар быў, мабыць, апошняй адчайнай спробай ёй дапамагчы. I гэта ў яго атрымаецца, калі Чэслаў усё зразумее... Але тут ён ужо не можа больш нічога зрабіць. У яго няма больш часу на валтузню з ім, далей — справа рук лёсу. А ён... ён хутка з’едзе. Спачатку ў Прагу, да чалавека, які зможа дастаць пашпарт, а потым... Потым ён з’едзе назаўжды... Цікава, як хутка пра яго забудзецца Марта?.. А можа, усё-ткі будзе ўспамінаць... I Чэслаў, і Марта, і гэтая дзяўчына... мусіць, кожны па-рознаму — ці добра, ці дрэнна? .. Хутка гэта страціць для яго значэнне. Або ён падманвае сябе, і нічога не сыходзіць, не знікае з гэтай праклятай памяці?..
«Яшчэ не раз вы ўспомніце мяне і ўвесь мой свет, хвалюючы і дзіўны...» — нібы завея, закруціліся ў галаве радкі, нібы казкі аб жыцці, якую ён таксама хацеў бы паслухаць, успамінаючы дзяцінства, каханне, Дашу. He, дзеля гэтага варта жыць. Ён яшчэ вернецца, так, вернецца... I гэта была апошняя на сённяшні вечар думка, думка ласкавая, заспакаяльная, што сагравала яго растрывожаную, хворую свядомасць. Ён засынаў.
* * *
Пасля ночы прыходзіць раніца, як за восенню — зіма, за лёгкай курткай — цёплая, за сонцам — дождж, за святамі — будні, і гэта і ёсць формула жыцця, бясспрэчная аксіёма прыроды, самая «жалезная» матэматычная паслядоўнасць. Хтосьці не заўважае яе, увабраўшы разам з крывёй і малаком пры нараджэнні, хтосьці задумваецца, хтосьці — іх менш — палохаецца, падсвядома разумеючы, што за самай бліскучай і выверанай аксіёмай ужо першапачаткова прарастае асуджанасць. Тут — асуджанасць быцця, зададзенасць параметраў плыні жыцця. I каханне, прыгоды, фантазіі, рызыка — усё, чым мы напаўняем вузкую прастору паміж раніцай і ноччу, восенню і вясной, святамі і буднямі — ці не ёсць гэта неўсвядомленае дужанне з асуджанасцю, з жалезнай, добра змазанай машынай жыцця? Хоць самы просты спосаб пазмагацца з ёй — забыцца, губляючы разуменне цвёрдых межаў і, у выніку, усяго,
КНІГІ ОНЛАЙН
