Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Пасля вячэры Марцін не загасіў яе, быццам хацеў пакінуць назаўжды той спакой і цеплыню, што прыйшлі з яго прыездам і жылі зараз у гэтым чужым гасцінічным нумары.
Чэслаў выйшаў паліць, а Марцін застаўся з дзяўчынкай.
— Ты памятаеш сваю маму? — спытаў ён.
— He,— журботна адказала яна.— Толькі вочы памятаю — сінія. Я люблю сіні колер. Я ўсё спрабую яе ўспомніць, але не магу. А тата незразумела кажа: то памерла, то захварэла, то сышла... А яна ёсць, я ведаю,— погляд яе зноў змяніўся, расплыўся, расплюхаўся па пакоі і сышоў далёка, за дрыготкія ад ветру шкельцы вокнаў.
— А тата? — паспрабаваў ён вярнуць яе да рэчаіснасці.— Ты яго любіш?
Здавалася, яна не чула, паглыбленая ў сябе, бессэнсоўна трывожыць сваю хворую памяць. Але не, яна яго ўсё ж чула.
— Тата... Ён добры, але не любіць казаць пра маму. А я люблю яе ўспомніць. У яе была такая прыгожая ружовая сукенка і белы капялюш... Яна ўсміхалася... I больш нічога не магу... не магу ўспомніць.
Яна не заплакала, хоць Марцін асцерагаўся гэтага. He, вочы яе засталіся сухімі, але ад таго не было лягчэй ні яму, ні ёй.
У нумар зазірнуў Чэслаў, паглядзеў у бок Марціна. Усё ж ён не вытрымаў. I прыйдзецца зманіць яму.
— Я хутка вярнуся,— паабяцаў Марцін дзяўчынцы і выйшаў у калідор.
— Яна... Яна што-небудзь пыталася пра мяне?
За аблокамі душы
За аблокамі душы
Марцін уздыхнуў. He казаць жа яму, што можа адчуваць чалавек да іншага, які ледзь не растаптаў яго шчасце.
— Так, пытала,— зманіў Марцін.— Я адказаў, што ўсё добра. Ніна пажадала табе поспеху.
Твар Чэслава пасвятлеў, і Марцін упершыню падумаў, што хлусня, аказваецца, не такія ўжо і дрэнныя лекі.
— Ідзі да дачкі. Я хутка зайцу,— сказаў Марцін і спусціўся на першы паверх, паклікаў начнога дзяжурнага. Схаваўшы ў кішэнь стодоларавую паперку, той праз дзесяць хвілін вярнуўся з букетам вяснова-блакітных фіялак.
— Гэта табе,— проста сказаў Марцін, заходзячы з кветкамі ў нумар.
— Якія сінія! — выгукнула Марта, і ў голасе яе раптам прагучала гэтулькі шчасця, што нават фіялкі змаглі б забыцца на сваё расстанне з зямлёй.
* * *
Праз месяц яны ўтраіх з’ехалі ў Варшаву.
Заканчваўся снежань, у гэты час у паветры любога горада пачынае прачынацца свята. I Варшава здавалася асабліва прыгожай. Яны прыехалі ўвечары, і гірлянды, агні, ёлкі, снег, у якім адлюстроўваліся агні,— глядзеліся на дзіва хораша.
Можна доўга і бязмэтна блукаць па зімовай Варшаве, адлюстроўваючыся ў агнях і рознакаляровых вітрынах незлічоных крам, купляць гірлянды і вясёлыя штучкі, што яны і рабілі ўвесь гэты тыдзень, ён і Чэслаў, імкнучыся развесяліць Марту. Маркотна толькі тое, што кожны з іх увесь час думаў пра сваё: за вячэрай у дарагім рэстаране, выбіраючы цацку, у таксі вяртаючыся ў гасцініцу, у самой гасцініцы — шыкоўным прытулку, які зноў і зноў нагадвае аб тым, што ў такіх, як ты,— няма дома, няма яго простай цеплыні, ненадакучлівай выгоды, што ў гэтым багатым нумары жылі іншыя, ён не твой.
Адзінае, што мог зрабіць Марцін,— павесіць на крэсла куртку, старую, падношаную куртку, у якой восем гадоў назад прыехаў у Прагу. Яна была дарагая яму: калісьці яе чысціла Наташа — ад бруду і тытуню. I зараз ён вазіў яе з сабой, вешаў у чужых пакоях на крэсла, нібы талісман мінулага. I, калі не спалася — а з ім гэта ў апошні час было даволі часта — уключаў святло, садзіўся і глядзеў на яе.
Мы шмат ўмеем, але дужацца з сабой, сваёй нудой, каханнем — складаней за ўсё. Асабліва востра адчуваеш сваю адзіноту ў святы або ў чаканні іх. Душыць асеўшая ў глыбіні душы цішыня: яна адгароджвае цябе ад шуму весялосці, пакідаючы свядомасці толькі адну думку: ты — ні з кім, акрамя сябе. I лепш не шукаць прычын, чаму так адбываецца.
Вось і ў гэты вечар, праводзячы Чэслава і Марту ў нумар, ён адчуў, што стаміўся ад удзелу ў чужым лёсе, і, прыехаўшы ў гасцініцу, увайшоўшы ў свой нумар, зразумеў, што не зможа тут быць. Нават не ўключаючы святло, хутка выйшаў з гэтага пакоя, зачыніўшы дзверы. Падклікаўшы каля пад’езда таксі, назваў рэстаранчык, які бліжэй.
Гэта не была шыкоўная і дарагая ўстанова з натужліваўсмешлівымі афіцыянтамі-выкідаламі — не, звычайны рэстаран, дзе ўночы здараецца рознае. Марцін, з цяжкасцю праціскваючыся паміж ладна выпіўшымі бамбізамі і стройнымі танцоркамі ў бікіні, знайшоў столік і сеў, зрабіўшы заказ. Дзіўна, але ў гэтым шуме і гаме яму было спакойна: усё гэта заглушала боль у сэрцы і пакутлівае пытанне: ці прыме яго такім, як ён ёсць, Даша? Ці не адыдзе, выціраючы рукі ад такога, якім ён стаў?.. He варта сілкавацца ілюзіяй: яна не чакае яго такім... і ўсё ж, усё ж...
Чаканне — самае пакутлівае, што яму засталося, і падчас чакання не варта заставацца сам-насам.
Добра, што вакол шуміць, грукоча, чутны смех і размовы. Але вось нейкая дзяўчына, відавочна не з гэтай публікі. Навошта яна прыйшла? Зрэшты, якая яму розніца? Марцін перавёў погляд у глыб залы.
Але што гэта? Грукат, пабітая шклянка і мужчына, які павольна падымаецца з падлогі. «Гэта ўжо цікава»,— падумаў Марцін і падышоў бліжэй. Здаецца, будзе бойка. Але ніхто не імкнуўся яшчэ раз стукнуць гэтага п’яніцу. I тады Марцін зразумеў: яго стукнула гэтая дзяўчына. Геройскі ўчынак у такім рэстаране. Марцін падышоў да яе, каб бліжэй разгледзець. He падобная на адважную каратыстку: у вачах — страх, сціснулася ў камяк. А вось і хлопец канчаткова сабраў свае косткі з падлогі і пагрозліва занёс руку, мармычучы па-польску лаянкі. Дзяўчына скурчылася.
За АБЛОКАМІ душы
За аблокамі душы
— Пачакай, не спяшайся,— і Марцін своечасова схапіў яго за руку.
Хлопец паглядзеў на яго, ацаніўшы, што гэта відавочна не бяскрыўдная дзяўчына, якую можна з задавальненнем беспакарана стукнуць.
— Выбачай, не ведаў...— прамармытаў ён па-польску, а потым сказаў яшчэ нешта, але Марцін не разабраў.
Ён, хістаючыся, паплёўся кудысыці ў глыб залы, а дзяўчына інстыктыўна пацягнулася да Марціна. Ён усміхнуўся: чымсьці гэтая сцэна нагадала яму яго першую сустрэчу з Таняй.
— Пайшлі,— проста сказаў ён, і яна паслухмяна накіравалася да яго століка.
— Я — Марцін. А як цябе завуць? — спытаў ён і знакам паклікаў афіцыянта.
— Іаана.
Ён уважліва паглядзеў на яе: відавочна не палячка.
— А на самай справе як цябе завуць? Ты адтуль, дзе «шнрока страна моя родная»?..
Яна нервова перасмыкнула плячамі.
— Якая розніца? He хачу ўспамінаць мінулае.
— Зрэшты, відаць, і сёння не лепш,— зрабіў выснову Марцін.
— Навошта вы гэта зрабілі? — спытала яна, памаўчаўшы, але ўсё яшчэ не адпускаючы думкі ад нядаўняй сітуацыі.
— Ад нуды. Таму можаш распавесці мне сваю гісторыю — гэта будзе годнай узнагародай.
— Смяецеся...— з гаркатой адказала яна.— Пасмяяцца захацелі...
Яна паднялася, каб сысці.
Дзіўна, але ён тады затрымаў яе.
— Ты не зразумела. Мне сапраўды хочацца пагаварыць. Са сваёй суайчынніцай. Няўжо гэта смешна?
Пасля такіх слоў яна тады таксама чамусьці засталася. Можна запісаць гэта на арыфметычную памылку лёсу. А можа, ёй проста не было куды ісці?..
Імпульсіўна мы шмат робім дзіўнага ў гэтым жыцці, але нельга сказаць адназначна, што ўсё гэта павінна скончыцца для нас дрэнна. Можа, і добра, можа — ніяк, нуль.
Марцін яшчэ раз зірнуў на дзяўчыну. Нешта добрае і журботнае ёсць у яе вачах, а значыць — душа яшчэ не памерла, цепліцца, загнаная ў суровы крэматорый рэальнасці.
— Патанчым?
He мог жа ён сказаць гэтай дзяўчыне, гатовай расплакацца ад дробязі, што яна патрэбна яму толькі таму, што дазваляе выратавальна не думаць ні пра што, забіваць вечар. Людзей крыўдзіць праўда, а хлусня — зневажае самога сябе, таму лепш маўчаць. Або танчыць, як цяпер. Марцін паклікаў афіцыянта і замовіў музыкам вальс.
I вось зніклі блазны на сцэне, і загучала мелодыя, светла і настойліва падымаючы цябе і выносячы ўдалячынь, у шчасце, у глыбокую веру ў казкі, у дабро, пяшчоту...
Вершы... Няўжо яму здалося? He, яна сапраўды чытае вершы. Пад класіку — нават нядрэнна.
— Твае?
— Так,— адказаўшы, яна нават пачырванела.
I Марцін раптам адчуў, як нешта добрае і кранальнае ўспыхнула ў ім: не ўсім чытаюць вершы. Вершы чытаюць толькі тым, хто можа зразумець, у кім яшчэ засталася душа. Значыць, калі праводзіць конкурс-парад думак, на сёння менавіта гэтая, мабыць, змагла б перамагчы і суцешыць. Хоць ён ведаў: усё гэта — толькі вяртанне да старой песні пра дабро і зло, пра залатую рыбку і мноства іншых персанажаў лірычнай камедыі дзяцінства, якія не маюць ніякага дачынення да сапраўднага свету. I зноў — усё ж, усё ж...
— «Яшчэ не раз вы ўспомніце мяне і ўвесь мой свет, хвалюючы і дзіўны...»
— Хто гэта? — спытала дзяўчына.
— Гэта Гумілёў,— адказаў ён і ўспомніў, раптам ясна ўспомніў іх кухню, застаўленую крэсламі і посудам, і Дашу, якая пайшла з гасцёўні, таму што Павел у гэты час слухаў навіны. Так, Дашу, і кнігу, і летуценны, і пакутлівы выраз яе твару: яна чытала яму Гумілёва. Можа, так і нараджалася іх каханне. Ёй не шмат трэба: зразумець, што цябе слухаюць, цябе бачаць, табой дыхаюць... Яны сёстры — каханне і паэзія, і гэтае маленькае адкрыццё, а з ім і ўспамін — нядрэнная ўзнагарода за дзень бескарысных роздумаў.
Але нешта гаворыць побач гэтая дзяўчына, і трэба вяртацца, не даваць зацягваць сябе ў павуцінне журботнага шчасця, што складае яго мінулае.
За аблокамі душы
За аблокамі душы
Ён паклікаў афіцыянта і замовіў вячэру.
Пакуль яна ела, спытаў:
— Ты навошта сюды прыйшла?
Яна павяла плячамі і ўмольна зірнула на яго, нібы прасіла поглядам: не трэба, не трэба пра гэта...
I Марцін, каб супакоіць яе, задаў звычайнае пытанне:
— Ты дзяцей любіш?
Яна падняла на яго вочы, і яны ў той момант здаліся яму нібы асветленымі нейкай унутранай, добрай усмешкай.
— Так, вельмі. Калісьці марыла, каб у мяне нарадзілася дачка.
Марцін уважліва паглядзеў на яе. Можа, тады ў яго і з’явілася гэтая ідэя...
Рэстаран заціхаў: было позна. Калі б не гэтая дзяўчына, ён таксама даўно б з’ехаў спаць у свой самотны нумар. Нібы адгадаўшы яго думкі, да іх падышоў афіцыянт і папярэдзіў Марціна, што праз паўгадзіны яны зачыняюцца. Марцін усміхнуўся: і тут нямецкая дакладнасць, і толькі яны — чужыя, і таму іх папярэджваюць, што яны — чужыя, што яны не ведаюць парадку, што ад іх чакай непрыемнасцей і нечаканасцей; з імі — неспакойна...
КНІГІ ОНЛАЙН
