Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
візгнула завесамі і ўпусціла першы парыў ветру, што сыпнуў у твар Марціну вільгаццю. 3 двара пачулася музыка: бар яшчэ працаваў, фермеры, мусіць, пілі піва і спявалі свае песні.
Марцін піў адзін. Зрэшты, ён, відаць, ужо даўно прывык да гэтага. He таму, што цяжка знайсці выпадковага сустрэчнага, не, хутчэй таму, што з ім трэба пра штосьці гаварыць, а што ён можа сказаць? Куды едзе? Навошта? Усе гэтыя нявінныя для іх пытанні былі для яго лёсам. Марцін дапіў віно, дастаў карту і вызначыў, што да мяжы засталося кіламетраў сто пяцьдзясят. Раніцай, калі ўсё пройдзе добра і яму адрамантуюць фару, ён зможа пакінуць гэтую вёсачку досвіткам і хутка будзе на Брэсцкім пагранпераходзе. Ён будзе амаль на радзіме. Ён будзе ўжо на радзіме! А зараз трэба заснуць, як бы цяжка гэта ні было.
...Ён бег, сыходзіў дварамі, у грудзях шумела, нібы працаваў махавік, заходзілася сэрца, збівалася дыханне. Ён адчуваў — яны побач. У адчаі, ён выбег з двароў на вуліцу — знайсці машыну. / там яго чакалі выццё мігцелак, свісткі паліцэйскіх, каманды, крыкі прахожых, асфальт, які заблытваўся ў нагах, і нарэшце стрэл, спачатку адзін — у плячо, потым другі — у спіну... Ён адчуў, што зваліўся — тварам у асфальт, што паскараецца, сыходзіць ад яго... Ён спрабаваў затрымаць рукамі, чамусьці чырвоны асфальт наперадзе, і раптам убачыў счырванелы выпадковы восеньскі лісток, які кінуў вецер прама ў вочы...
I твар Марыі з журботнага партрэта на пахавальным вянку, ён зліваецца, расплываецца, становіцца падобным на твар Дашы.
He, не!..
Марцін ускочыў з ложка, яшчэ не разумеючы, дзе ён, што з ім. Гэта быў сон, усяго толькі сон.
Успамінаючы падзеі ўчарашняга дня, занепакоена зірнуў на гадзіннік: восем раніцы. Марцін хутка апрануўся, сабраў сумку і спусціўся ўніз — памыцца і паснедаць. Гаспадар чакаў яго: хутка накрыў стол і, паказваючы праз акно, на машыну, узрадавана сказаў:
— Сын усё зрабіў. Цяпер пратрэ шкло, і пан можа ехаць.
Расплаціўшыся з ім, Марцін гэта і зрабіў: вывеў машыну спачатку на прасёлкавую дарогу, потым — на шашу. Аб тым, што адбылося ўчора, больш стараўся не думаць.
За аблокамі душы
За аблокамі душы
* * *
Зямля, што нараджае нас, сустракае і выпраўляе нас,— яшчэ адзін маўклівы і добры сябар, прыдуманы намі ж. Чалавек думае, што зямля, дзе ён нарадзіўся, належыць толькі яму, таму што яна — яго малая радзіма. I яшчэ адна памылка, якую заўважаюць не многія, лічачы, што зямля, дзе ты нарадзіўся, прыцягвае цябе. He, гэта сам чалавек прыцягвае яе да сэрца, увесь свой маленькі свет: дрэвы, дом, каханых — усё збірае разам і, не знайшоўшы іншага слова ў сваім лексіконе, заве яе проста маленькай радзімай, радзімкай на вялікай зямлі. Зрэшты, яна застаецца такой, як ёсць, не прэтэндуючы на якое-небудзь азначэнне яе існасці, дадзенае намі. Як казала Ніна,— гэтая прастора жыцця, як нашы гады — частка часу жыцця. Сістэма каардынат, выбудаваная для кожнага: вось зямлі і вось часу. У ёй, гэтай сістэме, нейкі адрэзак твайго жыцця даражэй табе, і ты звязваеш яго з месцам прасторы, дзе быў шчаслівы, і часам, які, зрэшты, спрабуеш вярнуць у сучаснасць. Гэты кавалачак адрэзка ў сістэме каардынат твайго жыцця — часцей за ўсё зямля, звязаная альбо з дзяцінствам, альбо з каханнем.
У яго ўсё супала на гэтай зямлі: шчасце дзяцінства, калі былі жывыя бацька і мама, і шчасце кахання — Даша.
На шашы было волка і імгліста, і Марцін адчуў сябе пабітым і стомленым. Ехаў павольна, уключыўшы фары, наперадзе была бялявая маса — выпараўся снег. Колы, уразаючыся ў вадкі бруд і ваду, нібы пляваліся. I, слухаючы гэтыя гукі і да рэзі ў вачах узіраючыся наперад, Марцін ні пра што не думаў, лічачы кіламетры да мяжы. Нарэшце паказаўся Брэсцкі пераход. Марцін стаў у хвост чаргі. Наперадзе яго быў турыстычны аўтобус. Марцін з машыны з цікавасцю разглядаў людзей, якія выносілі сумкі, пра нешта перагаворваліся па-руску, смяяліся. I, убачыўшы іх, ён толькі цяпер адчуў: вось яна — радзіма. Усю дарогу ён чакаў гэтага моманту: як жа яна адкрыецца яму, радзіма? Чакаў адначасова з іранічнай цікавасцю дарослага і хваляваннем дзіцяці. А ўсё здарылася так проста: гэтыя людзі, іх гутаркі і смех, нядбайна кінутая на дарогу цыгарэта, заклапочаны пералік рэштак грошай у паперніку перад кіёскам... Што сказала б Ніна, убачыўшы ўсё гэта? He, яна, мабыць,
нічога б не сказала: проста пахітала галавой... Але яму ўсё роўна. Ён даўно вырашыў, і нішто не магло б змяніць гэтае рашэнне. Значыць, трэба абвыкацца, урастаць у гэта ўсё, ужывацца ў гэтую прастору, каб не быць чужым. Цяпер добра б выйсці з машыны, запаліць і загаварыць з кім-небудзь з іх. Зрэшты, чаму ён разумова кажа — «іх», нібы яны чужыя. Гэта няправільна, але гэта пройдзе. Трэба толькі выйсці з машыны. He, яшчэ хвілін пяць ён пасядзіць, збярэцца з думкамі. He, ён не адмаўляецца гэта зрабіць, ён толькі збярэцца з думкамі.
Заняты сваімі сумневамі, Марцін не адразу заўважыў, што да яго машыны падышоў мытнік, ветліва пастукаў у бакавое шкло: мусіць, убачыў замежныя нумары на машыне.
— Вы гавораце па-руску?
— Так,— адказаў Марцін.
— He стойце тут, праязджайце на другі кантроль,— параіў ён.
— Дзякуй,— машынальна падзякаваў Марцін.
He мог жа ён сказаць, што яму не патрэбны такі клопат, што ён дачакаўся б чаргі і тут, што ён хацеў бліжэй убачыць гэтых людзей, яго суайчыннікаў. Але калі б ён сказаў усё, што цяпер падумаў, мабыць, гэта было б смешна і незразумела.
Марцін завёў матор і праехаў туды, куды паказаў мытнік. Там стаялі дзве машыны, таксама з замежнымі нумарамі. Побач з адной з іх прахожваўся высокі худы мужчына ў элегантным гарнітуры і паліў цыгарэту.
— Good morning! — павітаў ён Марціна.
Марцін хацеў было ўжо адказаць яму па-англійску, але чамусьці сказаў па-руску:
— Добрай раніцы.
Разам з гэтым адказам ён раптам адчуў злосць на сябе: дзяцінства, сам сябе ўцягвае ў нейкія незразумелыя самому гульні. Ён едзе да Дашы, а думае бог ведае пра што. Трэба засяродзіцца. He варта ўкісаць і распускаць нервы. Ён не школьнік і ведае, што ўсё прыходзіць з часам і няма чаго скакаць праз вогнішча.
Паказаўшы дакументы, Марцін пачакаў некалькі хвілін і мог ехаць. Наперадзе паказаўся Брэст у першых промнях сонца. I Марціну раптам захацелася праехаць па гэтым горадзе.
Няўжо ён адцягвае момант, баіцца хуткага спаткання з Дашай?..
За аблсжамі душы
За аблокамі душы
Падсвядома баіцца, як сустрэчы з гэтымі людзьмі з турыстычнага аўтобуса. Баіцца быць чужым.
Марцін спыніў машыну недалёка ад аўтавакзала, паглядзеў з акна. На пляцоўках стаялі два чырвоныя «Ікарусы» і адзін прыгарадны аўтобус, які акупаваў цэлы натоўп з кайстрамі і бауламі, у асноўным пенсіянеры. Побач прадавалі высадкі з машын, там стаяла чарга. Недалёка была другая чарга, там прадавалі нешта ў мяшках, таксама з машыны...
...У чым ён спрабуе пераканаць сябе? Ён нагадвае блізарукага, якому раптам начапілі на нос добрыя акуляры. Але ж калісьці ён сам сказаў: калі хочаш у велізарнай шафе знайсці рэч, шукай гэтую рэч, а не разглядай усе рэчы запар. Мусіць, уся бяда ў тым, што ён ужо не такі рамантык, як раней. I яму трэба ўбачыць свой Гэрад і Дашу, каб вярнуцца да сябе самога...
Марцін рашуча павёў машыну на Брэсцкую шашу.
Сонца пачынала свяціць усё ярчэй, і гэта падымала настрой. Да таго ж, можна было павялічыць хуткасць. Марцін гэта зрабіў і пачаў абганяць машыны, пакуль наперадзе не замаячыў турыстычны аўтобус. Што за насланнё, няўжо гэта той самы аўтобус? Тая ж рэклама на заднім шкле. Хоць, можа, у іх ва ўсіх такая рэклама. Ён не можа судзіць, бо ён не спецыяліст па турыстычных аўтобусах.
Чаму ж ён, Марцін, не абганяе? Ён не ведае, чаму...
...He, ён ніколі не ствараў ілюзій наконт сваёй радзімы. Ён ніколі не думаў, што вернецца ў казку. Казкі тут не было і не будзе: гэтая краіна заўсёды жыла цяжкасцямі і супярэчнасцямі, летуценнай рызыкай і платай за памылкі. Яна заўсёды жыла па-свойму, у яе свая энергія. I калі ён хацеў сюды вярнуцца ўсе гэтыя восем гадоў, значыць, яго характар і лёс павінны быць падобныя з характарам і лёсам гэтай краіны... Падобныя ў чымсьці большым, чым дэталі. Тут не разменьваюцца на дэталі. Гэта смешна да слёз, але гэта так. I калі ён усе восем гадоў хацеў вярнуцца, у ім гэта таксама засталося...
Аўтобус наперадзе павярнуў на стаянку перад кафэ. Марцін адчуў, што стаў смялейшым, ён прыпаркаваўся недалёка. Людзі, што высыпаліся з аўтобуса, разбрыліся па туалетах, крамачках, кіёсках. Марцін пайшоў у кафэ. Там стаяла чар-
га — невялікая, чалавек пяць. Марцін разглядаў іх, спрабуючы знайсці хоць бы аднаго, хто быў там, на пераходзе. Чамусьці яго не пакідала ўпэўненасць, што гэта быў той самы аўтобус.
— What do you want to eat? — на дрэнным англійскім спытала дзяўчына-афіцыянтка.
— Я гавару па-руску,— цярпліва растлумачыў ёй Марцін.— Мне суп, катлеты з гарнірам і каву.
Ён бачыў, што яна разгубілася. Зрэшты, зірнуўшы на сябе ў люстэрка, ён зразумеў, чаму. Ён быў у шыкоўным гарнітуры, бракавала толькі таблічкі з рахункам у банку. Але Марцін па досведзе ведаў, што лепш быць апранутым элегантна і багата, калі ты жадаеш без праблем праехаць мытню. У Швейцарыі, калі ты так апрануты, у цябе толькі адным вокам правераць дакументы. Толькі афіцыянтцы гэта не растлумачыш. «Трэба будзе дзе-небудзь перапрануцца»,— падумаў ён, несучы ежу на падносе. Спачатку ён хацеў знайсці вольны столік, але потым перадумаў. Недалёка ад стойкі абедала сям’я — турысты.
— He перашкоджу? — спытаў Марцін.
— He, прысаджвайцеся,— запрасіла, усміхаючыся, жанчына.
Яны не толькі сказалі яму, што ёсць вольныя месцы, але нават пасунуліся, каб даць месца за сталом. Марцін гэта заўважыў і раптам зразумеў: усё, што ён бачыў,— усё роўна, усе яго сумненні неважныя. Толькі тут, паеўшы сталоўскіх катлет у прыдарожным кафэ, ён зразумеў, гледзячы на гэтых людзей, чаму любіць гэтую краіну. Таму што, як ні дзіўна, ён таксама саступіў бы на іх месцы, ён не адмовіў бы, значыць, ён — не чужы, ён свой. А дэталі тут неважныя. I ён усміхнуўся.
...Дарога. Калі палічыць, то значную частку жыцця займаюць дарога і сон. Зрэшты, у сне мы таксама падарожнічаем. У марах таксама падарожнічаем. I, думаючы аб гэтым, разумееш, што ўсё жыццё — вялікае вандраванне. Часта да самога сабе...
КНІГІ ОНЛАЙН
