Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Я думаю пра гэта. Гляджу на мора ў цёплым дажджы і нешта ўваскрасае ў маёй памяці — так, успаміны пра рознае, старыя ўспаміны, якія не прыходзілі да мяне вельмі даўно, а цяпер нейкім чынам з’явіліся з глыбінь свядомасці —
так, урыўкі дзяцінства, юнацтва...
урыўкі пра сябе...
урыўкі без сэнсу...
свае ўспаміны ў разарваным хаосе мінулага, цяперашняга і незразумелай будучыні, якая няўлоўна то праглядвае, бачыцца табе, то хаваецца, нібыта сонца, што збягае ад хмар, абяцаючы то ясны, то пахмурны дзень твайго жыцця.
Лаўлю сябе на тым, што ўпершыню за гэтыя гады задаю сабе пытанне:
што я магу сказаць сабе?
што я магу сказаць аб сабе?
Хаця нам толькі здаецца, што нам няма чаго сказаць аб сабе. На самай справе, калі спакваля і ўдумліва перабіраць пражытыя дні, нібыта карты ў калодзе, мы вельмі многае можам расказаць пра сябе — смешнага і сумнага, дзіўнага і звычайнага, зразумелага ці яшчэ не ўсвядомленага намі... Гульня прайшла. Карты засталіся на стале, як нашыя гады — памяць пра гульню часу, які быў, у якім усё здаралася: тое, ад чаго мы збягалі, і тое, да чаго імкнуліся, і ўсё гэта —
проста ўрыўкі пра сябе...
урыўкі без сэнсу, але са сваім сэнсам...
тады і цяпер...
учора і сёння...
і заўтра, заўтра...
Паўночнае лета
Паўночнае лета
Вось апошняе, да чаго мы заўсёды вяртаемся ад успамінаў — да будучыні. Нібыта адгароджваючы сябе ад смерці, не прымаючы да ўвагі, што яна — апошняя кропка, мы прыдумалі гэтае слова — будучыня, тое, што будзе. Гэтым мы сцвярджаем свае правы на жыццё. Далей нам патрэбна будзе вырашыць, якім мы хочам бачыць сваё жыццё. Вось тут я і вяртаюся да рамана Андрэ.
I — дзіўная рэч — упершыню да той праграмы, з-за якой усё пачалося: і мая дэпрэсія, і развітанне з каханнем, і гэтае паўночнае лета. Праграма, якую я вяла, называлася «Чалавек будучыні». Гэта быў перспектыўны праект. Які ён, чалавек будучыні? Што ў ім павінна быць новага? I ці лічыць хтонебудзь сябе чалавекам будучыні?
I званкі, званкі. Жанчыны. Мужчыны. Словы.
— Я — чалавек будучыні!
— Чаму вы так лічыце?
— Я бездакорны чалавек. Мяне не хвалююць пачуцці.
— А як жа каханне? Што гэта па-вашаму?
— Прыцягненне інстынктаў і жаданняў. Усё проста. I лягчэй развітвацца — без лішніх драмаў. Раней мы саромеліся гэтага, цяпер новы час, новая будучыня — і мы больш не саромеемся гэтага. Усё проста.
Усё проста. I яшчэ званкі. Мужчыны. Жанчыны. Усе вельмі ўпэўненыя ў сабе.
— Скажыце, а вы памятаеце першае каханне? Ці было тады ўсё так проста?
Лёгкая замінка. Рэзкі, агрэсіўны голас:
— Ці трэба ўспамінаць глупства?
— I ўсё ж, вы помніце?
Гудкі. Гудкі. I зноў — упэўнена, напорыста:
— Добры дзень, я — чалавек будучыні, таму што я — чалавек без комплексаў. Галасуйце за мяне!
I гэтае галасаванне, з якім нічога нельга зрабіць. Ад якога расколваецца галава...
I пытанне: хто ж заўтра стане чалавекам будучыні?
Я з жахам чакаю гэтага.
I чаму ніхто не патэлефануе і не скажа: я помню першае каханне, кожную раніцу паліваю свае кветкі і па вечарах кармлю галубоў? Чаму ж такі чалавек не пазвоніць? Няўжо яго няма? Няўжо яму не месца ў будучыні?
Ад праграмы да праграмы я адчуваю, што жыццё вакол мяне ператвараецца ў штосьці зусім мне не зразумелае. Людзі, карыстаючыся ананімнасцю, выліваюць увесь бруд сваёй душы. Я не магу больш размаўляць са знаёмымі: а раптам і яны такія ж, проста я нічога не ведаю пра іх?..
Я разумею: мы многага дабіліся. Так, нам не сорамна ні за што з таго, пра што раней гаварылі шэптам. Аднак мне здаецца, мы саромеемся зараз іншага — чыстага, светлага, напрыклад, кахання, якое скончылася для нас толькі пацалункамі. Няўжо ўсё, што мы навучыліся так любіць, чым даражылі,— састарэла?.. I ці шчаслівыя мы ад таго, што вырашылі пахаваць усё гэта? Мне здаецца, мы, такія ўпэўненыя ў сабе, баімся, баімся, баімся. Баімся падацца без панцыру напускнога цынізму — такімі, як ёсць, якімі нараджаюцца ўсе — сентыментальнымі, рамантычнымі, добрымі. Мы баімся паказацца смешнымі. Паказацца людзьмі са звычайным мінулым. А можа, не трэба саромецца мінулага?.. Але гэтае пытанне я так і не наважылася задаць. I, калі праграма набрала самы высокі рэйтынг, я з’ехала. Я з’ехала, каб забыцца на гэта ўсё — і сваё каханне ў тым ліку, таму што я ўжо не верыла і яму пасля гэтай праграмы.
I вось гэты раман Андрэ... Напэўна, Андрэ ніколі не выбралі б чалавекам будучыні. Але гэта менавіта ён многае перамяніў ува мне. Яшчэ колькі часу — і я зразумею, што ж адбылося. Яшчэ колькі часу пабуду сама з сабой. Нам так рэдка гэта ўдаецца — вырвацца з агульнай каруселі і проста пабыць з сабой.
...Я гляджу на мора, лодку, дыхаю спакоем гэтых мясцін, напоўненых мінулым, але якое ёсць і ў сённяшнім і нікуды не павінна знікнуць у будучыні.
Як рыбакі ў даўнія стагоддзі, мы выцягваем улоў — нашу рыбу. Я развітваюся са старым і вяртаюся ў гатэль, думаю
ПАЎНОЧНАЕ ЛЕТА
Паўночнае лета
пра апошнія словы рамана Андрэ і адчуваю: нешта павінна адбыцца.
Але нічога не адбываецца. I толькі, калі я сабралася заснуць, пачула стук у дзверы. Я адкрыла і ўбачыла дзяўчынкукветачніцу.
— Сёння субота,— нагадала яна мне.— Вы прасілі прыносіць вам у нумар кветкі кожную суботу, як Андрэ.
Божа мой! Я зусім на гэта забылася.
— Так, сапраўды. Што ж, заходзьце.
Яна зайшла і паставіла пяць ружаў у другую вазу. Ружы прынеслі водар начнога дажджу.
— Вы так і не аднеслі першыя кветкі на гару Ведзьмаў,— сумна сказала яна.
Мне чамусьці стала няёмка, і я раптам падумала: а можа, зрабіць гэта сёння? Я ўспомніла знаёмы, крыху самотны голас у тэлефоннай трубцы... Ну што ж, няхай гэта будзе сёння.
Развітаўшыся з кветачніцай, я накінула дажджавік, узяла ружы і выйшла з гатэля. Дождж яшчэ імжыў, але не так моцна. Праўда, дарога зусім раскісла, таму да гары Ведзьмаў я дабралася амаль без сіл.
Я не ведала, што шаптала Інгрыда, што трэба гаварыць добрым Ведзьмам. Я проста паклала кветкі і моўчкі стаяла, заплюшчыўшы вочы.
Kavine...
Мора...
Андрэ...
Інгрыда...
Нарэшце, гэты раман Андрэ.
Ён азначае нешта большае, чым гісторыя светлага кахання. Можа, ён адказвае і на мае апошнія пытанні.
Вясна. Восень. Лета.
Паўночнае лета...
Што яно абазначае?
I я раптам зразумела: гэта час, калі ад цябе адыходзіць усё лішняе. Ты становішся ясным унутры, нібыта крышталь, і шлях твой высвечваецца гэтак жа ясна і дакладна: справы, словы, учынкі, мэты.
Мы адчуваем, калі прыходзіць гэты час. I, напэўна, у пошуках яго з’язджаем кудысьці і думаем, што схаваемся ад не-
прыемнасцей, што спеюць унутры нас. «У гэтай паездцы няма нічога незвычайнага»,— мы заўсёды так гаворым, калі нечага чакаем — унутры, тайна, нейкага рашэння. Можа, стараемся праз уцёкі вярнуцца да жыцця новымі, але яшчэ не ведаем — якімі. Цяпер я ведаю — больш мудрымі, цярплівымі, моцнымі.
Кожны праходзіць яго — сваё паўночнае лета, сваю сярэдзіну жыцця, таму што, каб жыць далей, трэба навучыцца жыць з самім сабой і верыць: усё, што здарыцца пасля, ты зможаш перажыць.
Ты пачынаеш па-іншаму глядзець на рэчы: цаніць тое, чаго не цаніў, дараваць тое, што не дараваў раней. Крыху іншымі стануць будні і святы, каханне і горыч. Але яны не знікнуць, не.
Гэта разумееш, калі ў тваім жыцці пачынаецца паўночнае лета. I таму нешта незвычайнае, большае, чым проста мора і сонца, аказалася і для мяне злучаным у гэтых словах — паўночнае лета...
Можа, гэта і хацеў сказаць Андрэ сваім раманам.
Я расплюшчыла вочы. Што гэта было? Хто нашэптваў мне гэтыя думкі? А можа, гэта проста вера ў сапраўднасць легенды надала моцы маёй свядомасці?
Так, цяпер я дакладна ведаю, што мне патрэбна зрабіць.
Мне неабходна пачуць ізноў гэты голас. I я набрала нумар — я зрабіла тое, што, ужо думала, не зраблю ніколі.
Трубку ўзялі адразу — нібы чакалі.
— Гэта ты? He магу паверыць! — голас гучаў радасна, і мне стала добра на душы.
— Ты мяне прабач... — уздыхнуўшы, сказала я.
— Ты таксама мяне прабач...
— Мне трэба было з’ехаць, каб многае зразумець.
— А мне — застацца без цябе.
Я ўсміхнулася. Думаю, ён таксама — там, далёка.
— Я вяртаюся,— нечакана для сябе сказала я, а потым зразумела: так, сапраўды, я вяртаюся.
— Я вельмі буду чакаць,— ціха-ціха прамовіў голас, нібыта баяўся разбурыць толькі што сказанае.
Я рассмяялася. Ён — таксама, але больш стрымана. Што ж, мы змяніліся. I заўсёды трэба спадзявацца, што — да лепшага.
Адыходзячы, я ў апошні раз зірнула на гару Ведзьмаў. У цемры пунсавелі пад дажджом мае ружы. Відаць, я гэта буду
Паўночнае лета
Паўночнае лета
памятаць. Я буду памятаць усё гэта — Kavine, мора, старога наглядчыка маяка, раман ля мора, сонца і дажджы гэтага лета. Яны будуць светлымі — мае ўспаміны. А заўтра надыдзе адначасова сумны і радасны для мяне дзень — дзень развітання, дзень ад’езду.
* * *
I ён надышоў, гэты дзень. Дзень, якога я раней баялася, а цяпер не баюся.
Напачатку я зайшла да старога наглядчыка маяка. Ён сядзеў каля прыстанькі, ля свайго дома і глядзеў на мора. Заўважыўшы мяне, кіўнуў у знак прывітання. Я прысела побач. Мы крыху памаўчалі, нібыта збіраліся з душэўнымі сіламі: я — сказаць, ён — пачуць.
— Сёння я ад’язджаю,— нарэшце прамовіла я.
Мне падалося, што ён не здзівіўся. Толькі потым, адвёўшы вочы ад мора, паглядзеў на мяне і ўсміхнуўся — мудра і спакойна, як стары чалавек, што доўга пажыў і многае ведае. Ён пажадаў мне шчасця.
— Вось, вазьміце,— я падала яму рукапіс.
— Што гэта?
— Гэта раман Андрэ.
— Паданні?
— He. Гэта яго раман пра ўсё, што з ім здарылася. Я знайшла ў нумары. Я яго прачытала, але не хачу адвозіць з сабой. Як гэта ні дзіўна гучыць, але ў кніг таксама павінна быць радзіма. I ў вас, да таго ж, застанецца штосьці на памяць пра Андрэ.
Ён кіўнуў, нібыта яму цяжка было гаварыць. Мы развіталіся і, пакідаючы старога, я падумала, што ўсё зрабіла правільна, аддаўшы яму рукапіс.
Потым я прайшлася па старым пасёлку, развіталася з Kavine, морам. Мне засталося толькі знайсці дзяўчынку-кветачніцу, але яе не было ў пасёлку. Я вырашыла пахадзіць каля лясных дзюнаў — можа, яна там.
Яна сапраўды была там: ішла па сцежцы і несла ружы. Але я здзівілася: гэта былі старыя, амаль засохлыя ружы. I тады я ўсё зразумела. I яна спынілася ў разгубленасці, убачыўшы мяне.
КНІГІ ОНЛАЙН
