Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Марцін вольнай рукой прыўзняў брыль кепкі. У святле ліхтара на яго глядзелі дзве пары спалоханых, счырванелых вачэй. Зблытаныя віхрастыя валасы закрывалі лоб, а па злёгку рабаватым, ужо не дзіцяча-круглявым твары плыла дажджавая дарожка, якая скочвалася на маленькі гузікавы нос. Марцін адчуваў, што рукі хлопца, хліпкія ў запясцях, дрыжаць у яго няўмольна моцнай левай. Гэта было падобна на трапятанне трапіўшай у сілкі птушкі. I гэта яшчэ раз нагадала Марціну тую горкую, халодную хвалю панічнага страху, якую ён сам перажыў восем гадоў назад. Дзікія пачуцці паляўнічага і здабычы, яны так і застаюцца ў падсвядомасці. I, унутрана ўсміхаючыся самому сабе, наблізіў свае вусны да халоднага вуха хлопчыка, а потым, расціснуўшы напружаны кулак, шапнуў адно, самае каштоўнае зараз слова: «Бяжы!»
Хлапчук спачатку не зразумеў, мабыць, не мог паверыць, што гэты халёны, прыстойна апрануты мужчына адпускае яго, ён на імгненне адхіліўся назад і ашалела паглядзеў на Марціна.
— Бяжы, ну, бяжы ж! — амаль крыкнуў Марцін.
I, нарэшце ўсвядоміўшы выратавальную сілу гэтай фразы, хлопец шаснуў за кіёск, і можна было толькі пачуць плясканне яго ног па вячэрніх калюжынах, якія, здавалася, паўтаралі рэхам далёкія, зблытаныя думкі:
...Бяжы!
Бяжы ад мяне.
Бяжы ад кіяскёра з блінным тварам.
Бяжы ад паліцэйскага з акладам 30 тысяч крон.
Бяжы ад людзей і машын.
Бяжы ад усіх і ад сябе.
Бяжы ад лёсу, ён табе не сябар.
Бяжы ад няшчасцяў і вер, што ўцячэш.
Бяжы ад болю і пакут.
Бяжы ад мінулага і памяці.
Бяжы ад часу.
Пакуль ты бяжыш, ты верыш: нешта ёсць наперадзе. Пакуль ты бяжыш, у цябе хоць бы на гэты час ёсць мэта.
Дык будзе з табою вецер...
Пагаварыўшы з паліцэйскім па тэлефоне, кіяскёр высунуўся з акенца.
— Я ведаю гэтага лайдака. Ён у кіёску праз дарогу піва купляў, цыгарэты. Смаркач! Ды я ў яго гады...— ён раптам замоўк, аглядаючыся.— A ... дзе ж ён?
— Хлапчук? Уцёк...— адказаў Марцін і, не ўдаючыся ў падрабязнасці, пайшоў да прыпынку.
Ён не любіў маралістаў. Больш, чым маленькіх злодзеяў. Усё заканчваецца смерцю. За столькі гадоў час ужо зразумець хоць бы гэта і не перашкаджаць жыць іншым. Няхай жывуць як хочуць: гэта іх лёс. I ён, Марцін, не жадае выслухоўваць рыпенне нечых самаздаволеных прамоў. Добра быць правільным, калі жыццё дае табе шанец мірна існаваць.
Шукаючы грошы на трамвай, Марцін заўважыў, што кішэнь падраная. Такім чынам, ён ізноў заявіцца ў рэстаран абадранцам, як восем гадоў назад. Іронія лёсу? Добра, што мабілынік ляжаў у кішэні пінжака. Зрэшты, ён не шкадаваў, што так зрабіў. Схапіць — гэта быў інстынкт, але весці ў паліцыю, даваць паказанні — гэта не яго занятак. Хай гэта зробяць добрапрыстойныя грамадзяне, а яму няма чаго «свяціцца» ў паліцыі.
За аблокамі душы
За аблокамі душы
I, у чым яшчэ цяжэй прызнацца, ён пашкадаваў у гэтым хлапчуку сябе, Ніну, Алега, усіх, каго лёс не песціў казкай.
Вось і Старамесцкая, і рэстаранчык на вугле, у паўпадвале шэрага будынка ля метро. Нічога не змянілася тут за гэтыя гады. Усё засталося як раней. Ён больш ніколі не прыходзіў сюды, пазбягаючы сустракацца з мінулым, з пачаткам іншага шляху ў яго жыцці, а вось сёння прыйшоў...
...Нешта нябачнае вядзе нас, і ты ведаеш, што вось ён прыйшоў — момант, і вось яна прыйшла — сустрэча, і вось гэты момант сустрэчы — з кімсыді іншым, хоць на самай справе — з самім сабой, забытым і апляваным, знішчаным і ўваскрэслым, дрэнным і добрым. Ранейшым.
Марцін увайшоў ва ўтульную цёплую залу, хоць якая там зала — пакойчык, стылізаваны пад шынок, гэта зараз модна.
У той вечар ён сядзеў ля акна.
...Дык няхай будзе ўсё, як было, няхай нічога не губляецца: ні рознакаляровыя кроплі начнога дажджу, ні пах грогу, ні стомленасць ног на драўлянай падстаўцы, ні памяць аб табе, Даша...
Няўжо ён тады мог падумаць, што праз восем гадоў будзе сядзець у гэтым жа рэстаранчыку, на тым жа месцы ля акна і займацца абсалютна бескарысным заняткам — успамінаць аб самім сабе... Аб тым, як пачыналася ўсё восем гадоў назад...
...Тады была гадзіна ночы. У імглістым змроку над Прагай агні здаваліся вадзянымі расплывістымі блікамі. Людзі рухаліся нявызначанымі ценямі, нечакана ўзнікаючы з завулкаў і крам. Рэкламы рэстаранаў і кафэ дваіліся ў вачах — ад смугі або таго напружанага, адчайнага стану, які валодаў Марцінам увесь гэты жудасны дзень. Ён не вытрымаў і, нервовымі пальцамі ў дзясяты раз пералічыўшы ў кішэні кроны, увайшоў у нейкі рэстаранчык ля Влтавы.
Усе столікі ў зале былі занятыя, і ён ужо хацеў выйсці, але раптам з-за кутняга паднялася пара і накіравалася да выхаду. Марцін цяжка сеў за вызвалены столік, выцягнуў прамерзлыя стомленыя ногі. Падбег паслужлівы афіцыянт.
— Што будзем заказваць? — спытаў ён па-чэшску.
— Руская гарэлка ёсць?
Афіцыянт затаптаўся.
— Руская гарэлка,— павольна, ледзь не па складах, паўтарыў Марцін.
Афіцыянт адмоўна пахітаў галавой.
Так, мабыць у гэты дзень Марціну не шанцавала ні ў чым. Зрэшты, зараз у яго з’явілася прычына сысці адгэтуль, не патраціўшы апошнія грошы. Але ён чамусьці марудзіў: яго воля была знішчана, і ён адчуваў гэта і тую невыносную сілу плыні жыцця, якая, мусіць, вабіла яго на дно, у глей, у смецце, у пустэчу, нібы трэску — безабаронную і пакорлівую моцнай, каламутнай хвалі. I яго мозгам раптам авалодала дакучлівая, дурная ідэя: ён загадаў, што калі не сыдзе цяпер, то ўсё зменіцца: ён сустрэне знаёмага, знойдзе грошы або нешта абавязкова прыдумае. Ён успомніў далёкую, нібы з іншага жыцця, гутарку з Дашай пра тое, што лёс залежыць ад выпадковасцей: ты мог пайсці ў іншы бок, зрабіць усё па-іншаму, але ты не пайшоў і не зрабіў, і жыццё тваё зараз такое, якое ты абраў у той або іншы дзень або вечар.
I Марцін не сышоў. He сыходзіў і афіцыянт, які, аказваецца, увесь час прапаноўваў адсутнаму погляду Марціна нейкія напоі. Голас яго быў ціхі і ліслівы — ад такіх засынаюць. I Марцін, каб адвязацца ад яго, кіўнуў галавой. Той нешта хутка чыркануў у сваім нататніку і пайшоў. Марцін нават не зразумеў, што ж ён заказаў. Але гэта было не важна. He трэба цешыць сябе ілюзіямі і вар’яцкімі надзеямі. Усё важнае ў гэтым жыцці для яго, відаць, скончыцца сённяшнім днём, а можа, гэтай ноччу. Здаецца, ён нават прывык да гэтай думкі. Падчас сённяшніх бессэнсоўных бадзянняў па горадзе, з раніцы да позняй ночы, думка пра тое, што ўсё скончана, з зайздросным пастаянствам усплывала ў яго падсвядомасці.
У кнігах ён часта сустракаў гэтую фразу: ён страціў усё. Але сказанае пра чужога, незнаёмага чалавека рэдка нараджае разуменне той прорвы пачуццяў, у якую апускаешся сам. Толькі зараз Марцін упершыню па-сапраўднаму ўсвядоміў, што ж гэта такое — страціць усё. Ён прыехаў у Прагу паўтара месяца назад з купкай надзей замест прыстойнага багажу,— яшчэ адзін эмігрант-летуценнік постсавецкай прасторы, упэўнены ў тым, што калі дзесьці грошы б’юць ключом, то трэба падысці да крыніцы, і залаты дождж не пакрыўдзіць цябе. Знаёмы даў яму адрас прыяцеля ў Празе, які змог бы знайсці Марціну працу.
За аблокамі душы
За аблокамі душы
I Марцін прыехаў, але па адрасе гэтага чалавека не знайшоў. Вынік чэшска-англійска-рускіх роспытаў суседзяў — бедныя звесткі пра тое, што той з’ехаў на паўгода ў ЗША. Месяц Марцін спрабаваў уладкавацца на падзаробак, але ніхто не хацеў наймаць яго: турыстычная віза заканчвалася з катастрафічнай хуткасцю. Яшчэ паўмесяца прайшлі ў пераездах з таннага гатэля ў яшчэ таннейшы і так далей і далей, пад адхон. I вось сёння засталіся апошнія кроны ў кішэні яго адзінага старога пінжака і ў іх жа — непатрэбны пашпарт, з якім ён не мог вярнуцца на радзіму, як бы гэтага ні хацелася. Там яго таксама не чакала нічога добрага: працуючы ў прыватнай газеце фатографам, ён зрабіў «гарачы» матэрыял, але за гэта на яго падалі ў суд. Марціну або газеце трэба было выплаціць астранамічную суму за паклёп, які тым не менш быў фотафактам. У Марціна перад пасяджэннем суда выкралі негатывы, і ён нічога не мог даказаць, а рэдактар аказаўся чалавекам, гатовым з задавальненнем скінуць віну на каго б там ні было. ІУІарцін прасіў яго дапамагчы, пераконваў, пагражаў, нарэшце ўдарыў. Так, ён зрабіў дрэнна, не стрымаўся, але другі суд быў яму не патрэбны, і ён, не вагаючыся, з’ехаў у Прагу і зараз сядзіць у гэтай чужой кавярні чужога горада і чужой краіны. Можа, Павел меў рацыю, калі сказаў, што ён, Марцін, увесь час ганьбіць сям’ю кадравых вайскоўцаў, у тым ліку яго, брата, якога заўсёды ўсе ставілі ў прыклад...
Афіцыянт, на якога Марцін, апантаны думкамі, амаль забыўся, прынёс графінчык фінскай гарэлкі і фужэр. Гарэлка абпаліла галодны страўнік. У фужэры засталося яшчэ столькі ж. Марцін вырашыў пачакаць, пагрэцца. Каб неяк прабавіць час, пачаў разглядаць залу і людзей за столікамі. Яны елі, пілі, весяліліся шумнымі кампаніямі, і да стомленага чалавека ў адзежы, якая ледзь падтрымлівала рамкі прыстойнасці, ім не было ніякай справы. Марцін адвярнуўся да акна, але за смугой і водбліскамі агнёў у цемры цяжка было штосьці разгледзець.
...Што ж застанецца, калі ўсё зусім сыдзе з нас: каханне, смутак, чаканне, радасць...— што ж застанецца? Няўжо тое, што ад пабітай бутэлькі, дзіркі ад абаранка, садзьмутага шара, з’едзенага вінаграду — пустэча... Горш за ўсё, калі ад пражытага ў табе ацалее толькі пустэча, спусташэнне...
Думкі яго перабіў голас афіцыянта: аказваецца, праз дзесяць хвілін кавярня зачыняецца. Стомленым, запаволеным алкаголем поглядам Марцін зірнуў на гадзіннік: хутка другая ночы. Ён дапіў гарэлку, паклаў на стол свае апошнія кроны і выйшаў у ледзяную пражскую ноч. «Такім чынам, цуду не здарылася...» — з сумам падумаў ён, пакідаючы кавярню.
На вуліцы было ціха і амаль бязлюдна, смуга пачала сыходзіць да ракі. Марцін павольна зрушыўся па вуліцы, не ведаючы, куды ідзе і навошта. Нечакана перад ім паўсталі абрысы маста праз Влтаву. Там, пад волкім начным ветрам, які забіраў апошнія драбкі цеплыні і прыемнага ап’янення, Марцін раптам выразна ўсвядоміў, што ў яго ўжо не засталося выбару. Заўтрашні дзень пройдзе на халодных вуліцах Прагі; галодны, ён будзе моўчкі бадзяцца сярод кавярань, якія сустракаюцца ў гэтым горадзе праз кожныя два крокі, глынаць апетытныя водары страваў і адчуваць сябе нікчэмнасцю, валацугам, бяздомным сабакам... I гэта яшчэ не ўсё. Ён доўга будзе змагацца з гонарам і прыстойнасцю, але не вытрымае гэтага змагання: нясмела папросіць цыгарэту ў якога-небудзь усмешлівага і задаволенага турыста, і той, вядома, з жалю, дасць яму запаліць. I пад спагадлівым поглядам ён возьме гэтую цыгарэту дрыготкай, змерзлай рукой і скажа «дзякуй».
КНІГІ ОНЛАЙН
