КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Моніка Марон ВУЛІЦА ЦІХАЯ, ШЭСЬЦЬ раман Менск 2010 ISBN 985-6056-40-1 Originally published as “Stille Zeile Sechs” © S,Fischer Verlag GmbH, Frankfurt am Main. 1991. All rights reserved Марон M. Вуліца Ціхая, шэсьць. Раман / Пер. зь ням. Васіль Сёмуха. Мн., 2010. 184 с. Пераклад Васіль Сёмуха Рэдактар Ганна Кісялёва Карэктар Ганна Дударава Макет і аздабленьне Віктар Корзун Фота: Roger Melis; на вокладцы: Heike Zappe © S.Fischer Verlag GmbH, Frankfurt am Main, 1991 © Васіль Сёмуха, пераклад, 1996-2010 © Віктар Корзун, аздабленьне, 2010 Моніка Марон нарадзілася ў 1941 годзе ў Бэрліне. Пасьля школы працавала год у цырульні. Вывучала тэатар і гісторыю мастацтва, працавала рэпарцёрам у газэце “Вохэнпост”. 3 1976 году вольная пісьменьніца. Яе апублікаваны ў 1981 годзе на захадзе раман “Баваўняны попел” меў вялікі посьпех. У 1982 годзе выйшаў томік прозы “Непаразуменьне” з чатырма апавяданьнямі і п’есаю, а ў 1986 годзе раман “Перабежчыца”. У 1988 годзе зьявілася “нямецка-нямецкае ліставаньне “Тым ня меней сардэчныя віншаваньні” (у суаўтарстве з Ёзэфам фон Вэстфаленам), у 1993 годзе зборнік артыкулаў і эсэ “Суразьмерна сіле і майму разуменьню”. Яна ляўрэат шматлікіх прэмій, сярод іх прэміі імя Кляйста (1992). Моніка Марон жыве ў Бэрліне. Вуліца Ціхая, шэсьць Ёнасу Бэрэнбаўма хавалі на Панкаўскіх могілках, на той дзялянцы, якую назвалі Гаем гонару, у зямлі якога быць спачылым праху такіх знакамітых асобаў, як Бэрэнбаўм, проста наканавана. Я рашыла нягледзячы на холад ня ехаць аўтобусам, а тыя два, сама большае тры кілямэтры ад маёй кватэры да будучай магілы Бэрэнбаўма прайсьціся пеша. Я дастала з вады купленыя кветкі кволенькі букецік фрэзій, іншых я проста не гадавала, абсушыла сьцеблюкі і, каб не памерзьлі, загарнула ў некалькі столак газэт. Я любіла фрэзіі, ці любіў іх Бэрэнбаўм, ня ведаю. Я рашыла крыху збочыць і пайсьці вуліцай, якая была мэтраў за дваццаць ад Бэрэнбаўмавага дому, гэта была тая мая дарога, якою апошнія паўгода я хадзіла па два разы на тыдзень. Дом, у якім жыў Бэрэнбаўм, стаяў у Панкаўскім квартале вілаў, званым у народзе “гарадок”, што гучала неяк мілей, чым было напраўду. У Рондалі, зь якога жылкаваліся невялікія вулкі і дарогі, да канца пяцідзясятых гадоў за платамі і бар’ерамі, пад аховаю арміі і паліцыі, жылі ўрадоўцы, пакуль яны з прычын, пра якія шмат чаго шапталася і балбаталася, не перабраліся за гарадзкую граніцу Бэрліну. Толькі лічаныя ўдовы былых членаў ураду ды некаторыя былыя ўплывоўцы, як Бэрэнбаўм, заставаліся тут, жылі амаль каля самага Нідэршонгаўзэнскага замку. На некаторых дамах шыльдачкі ўказвалі на ранейшых, тым часам ужо-такі ранейшых жыхароў: першы прэзыдэнт дзяржавы, першы прэм’ер-міністар, першы міністар культуры. Дом Першага генэральнага сакратара пасьля ягонай сьмерці хоць і быў яшчэ ў добрым стане, зьнесьлі па самы падмурак і на ягоным месцы збудавалі новы, ані ў якім жа разе не прыгажэйшы, што таксама дало зачэпку чуткам і пярэшаптам. Павядалася, між іншым, што ў муры тыя было панатыцкана столькі рознага прыладзьдзя для падслухоўваньня, што ніхто з добрай пэўнасьцю ня мог яго адтуль павыкалупваць, і таму дом любому новаму жыхару прыдаўся б ня дужа каб. Большасьць вялікіх дамоў у “гарадку” абсталявалі пад гасьцей ураду, малыя дамы былі заселеныя гаспадарамі, якія маглі ўтрымліваць вялікія. У некаторыя дні, калі “гарадок” быў даступны грамадзкасьці, я хадзіла туды на шпацыр. Нейкая тагасьветная цішыня панавала сярод вілаў, пастаянным альбо часовым жыхарам якіх службовая рэгулёўка давала палёгку ад гарадзкога транспарту. Але толькі цішыня, толькі яна вабіла мяне туды. Нейкай дражлівай нерэальнасьцю несла ад старых і новых дамоў, ад стэрыльных, усюды аднолькавых рабатак з кветкамі ў гародчыках, ад голых мачтаў пад сьцягі каля ганкаў. А нямногія прахожыя гаварылі неяк прышаптам. Жыхароў не відаць, толькі сюдтуд зрэдзьчасу стрэнеш каторага, і тое калі выяжджае на машыне з гаража альбо наадварот калі заяжджае; і ніколі каб дзіця якое бавілася ў садку. Кожны, хто тут жыў, заставаўся безыменны староньняму воку; і толькі імёны на бронзавых плітах былі тымі імёнамі, якія раней сьлед было шукаць на дамох. Адно некалькі ўкормленых, даверлівых катоў сям-там шукалі знаёмства з чужымі людзьмі, якія тут тусаваліся. Сядзіць сабе на якім каменным выступе ці на плоце і ляніва, нудотліва чакае, даецца пагладзіць, a то нават ідзе за чалавекам колькі там мэтраў ягонай дарогі. Месца, зьдзічэла-пустое, як горад залатых магільніц. Толькі бразнуць сяды-тады ветрам якія фортка ці дзьверы. Парадак трымаўся як бы рукою духу, быццам тыя, каго тут ужо не было, усё-такі былі. Пераходзячы вуліцу Ціхую, я заўважыла каля Бэрэнбаўмавага дому дзьве машыны: вялікую, чорную, каля якое стаяў кіроўца і курыў цыгарэту, і кармазынава-чырвоную, сына Бэрэнбаўма. Міхаэль Бэрэнбаўм зь бледным аскетычным тварам, на якім мяне заўсёды ўражвалі шэрыя вочы, якімі ён глядзеў проста на суразмоўцу і ніколі не наўскаса, не адводзіў, і якія кожны раз, калі ён акідаў мяне нерухомым, застылым позіркам, змушалі думаць пра невідушчыя альбо ўстаўленыя вочы. Я сустракала яго каля Бэрэнбаўмавага дому чатыры-пяць разоў, ня больш, ня больш і ведала, а толькі тое і ведала, што ён быў армейскі афіцэр, што бацька зваў яго Мішам і што ў яго самога быў вельмі падобны на яго маўклівы сын, якога звалі Штэфан. Міхаэля Бэрэнбаўма я ніколі ня бачыла ў форме і, сустрэнь ён мяне на вуліцы, хутчэй прыняла б яго за патоляга ці сьвятара, чым за вайскоўца. Я павольна пайшла далей, павярнуўшы галаву направа, дзе стаяў дом Бэрэнбаўма, які цяпер ужо ня быў ягоны дом, вуліца Ціхая, нумар шэсьць. Я нічога не адчувала. Я магла думаць, што сьмерць Бэрэнбаўма дасьць мне палёгку; што нейкая простая жывая справядлівасьць была ў ягонай сьмерці і ў тым, што выжыла я, я магла думаць пра гэта, нічога не адчуваючы. У мяне замерзьлі рукі, бо я забылася дома пальчаткі і таму што сьцябліны фрэзій былі ўсё яшчэ мокрыя. Можа, ён зусім і не любіў фрэзій. У яго расьлі ружы. Усе старыя людзі гадуюць ружы, калі толькі маюць які гародчык. Чаму, думала я, чаму гадуюць і чаму канечне ім ружы. 3 аматарам ружаў Бэрэнбаўмам я пазнаёмілася ў кавярні, дзе гарачымі днямі часта сядзела на тэрасе, лепей за ўсё калі позьнім папалуднем, гэта ўжо калі аўтобусы і трамваі звозілі людзей з кантораў і фабрык. Кавярня была паблізу адразу некалькіх прыпынкаў, і дарогі многіх пасажыраў вялі якраз цераз палосы на бруку перад тэрасай. Многіх за шмат гадоў я так добра ўведала, што пазнавала здалёк па паходцы, па вопратцы. Кожнае вясны я зь цікаўнасьцю шукала перамены, якую можна было б адкрыць у маіх таемных знаёмых: жанчыны цяжаралі, тая-іншая вось ужо вядзецца пад ручку другім мужчынам; сем’і за зіму завяліся сабачкамі. Некаторых я ўжо больш і ня бачыла альбо папераяжджалі, альбо ж і паўміралі, а можа, каторы ў турме. Бэрэнбаўма я ўжо некалькі разоў бачыла, ня ведаючы, хто ён. Ён глянуўся мне сваёй хадою такі кароткі крок, як бы выкінуты толькі з калена і на ўвесь ступак, так ходзяць, як я часта зазначала, старыя мужчыны, пра якіх думала, што яны так прызвычаіліся хадзіць з маладых гадоў, упэўнена і, як казала мая мама, хадзіць васпанам; мужчыны-начальнікі над іншымі людзьмі, начальнікі-ўрачы альбо шэф-касіры, альбо шэфінжынэры, увогуле начальнікі, шэфы, якіх так называюць падначаленыя ці ў сям’і. Мужчынам, якія ў веку, калі хадзьба ім даецца цяжка, ня дужа хочацца шоргаць нагамі па бруку, яны з апошніх сіл сваіх спруцянелых касьцей гнуць калені, каб падняць нагу і паставіць яе на зямлю на некалькі сантымэтраў далей. Гэтакім вось крокам, які наводзіў на падазрэньні пра яго мінулае, Бэрэнбаўм павольна наблізіўся, з газэтай пад пахай, да кавярні, калі я летась позьнім летам сядзела там, піла чай зь лімонам, робячы выгляд, што чытаю кнігу. Ён спыніўся ў дзьвярах, агледзеўся і падыйшоў да мяне, хоць у правым кутку быў вольны столік, і папрасіўся падсесьці. Яшчэ да таго я некалькі разоў зьмеціла, як ён шукаў зачэпкі пагаварыць зь незнаёмымі людзьмі. Мабыць, таму толькі ён і зайшоў у кавярню, каб пагутарыць з кім-небудзь, прычым я адзначыла, што часьцей за ўсё сваіх юных суразмоўцаў ён за некалькі хвілін рабіў слухачамі, і тыя зь бездапаможнай усьмешкай абшалопаных дурняў аддаваліся нястрымнай плыні яго настойлівых, энэргічных жэстаў і слоў. Мне было цікава, якім жа пад’ездам ён паспрабуе завесьці гутарку са мною, і рашыла, як змагу, ускладніць яму задачу, дэманстрацыйна водзя- чы вачыма па радках кнігі, якую я нібыта чытала, гартала старонкі, не ўспрымаючы нічога, апрача мільгатаньня літар. Усю сваю ўвагу, апрача вачэй, я скіравала на мужчыну за столікам, які хватка трымаў мяне ў полі зроку, каб, як толькі я адвяду вочы, тут жа і застукаць мяне. Ён заказаў у кельнэра порцыю яблычнага торту з узьбітай сьмятанкай, ягоная газэта ляжала на стале нечапаная. Чым даўжэй трывала паміж намі маўчаньне, тым настойлівей чулася мне ягонае пытаньне, чаму я ўхіляюся гаварыць зь ім, аж пакуль нарэшце я і сама перастала разумець, чаго я так зацялася перад старым чалавекам, калі мяне самую разьбірала цікаўнасьць. Мне ён здаўся несымпатычным зь яго рэзкімі, як бы загнутымі куточкамі вуснаў, ад чаго вусны здаваліся заключанымі ў коскі, з кусьцістымі брывамі над вачыма, выраз якіх мне здаўся непранікальным і няздольным на зьдзіўленьне, адразу як толькі я ўбачыла гэтага чалавека. Таму, што чалавек мне не спадабаўся, я не надала вялікага значэньня ат! Усе старыя былі мне амаль заўсёды несымпатычныя, і з тых нямногіх ласкаўцаў, якіх я сустракала ў сваім жыцьці, я ўспамінала толькі асобных. Мая антыпатыя падагравалася пэўнымі аптычнымі і акустычнымі сыгналамі, да якіх адносілася і гэтая тупаткая паходка, якая ўскосна ўказвала на колішнюю значнасьць гэтага чалавека, шумная жыцьцярадаснасьць у абыходзе зь людзьмі абслужных прафэсій, такімі як прадаўшчыцы, кельнэры, якім, як дварнякам костка, падкідаецца фальшывым голасам востранькі жарцік пра ягоную жонку і пра многа грошай, якіх яна са сваёй транжырскай пахапнасьцю яму, хто так дабрадушліва і ахвотна плаціць, цэлае жыцьцё каштавала; нядбалая даверлівасьць, да якой сьцішаўся голас, калі жанчына казала “ну добра-такі”, а ён, той даверлівец, адвёўшы ўбок вочы, клаў на край стала вялікую банкноту. Мая агіда да такіх і падобных сымптомаў мужчынскай старэчасьці перарастала ў варожасьць, калі вуха чула скрыпучы, бурклівы тон, у якім мяшаліся дзіцячая разьнюненасьць з “законным” правам на раздражненьне. Гэтакі тон мог выклікаць у мяне пачуцьцё неакілзанай нянавісьці. Нават калі яго прычыньнік быў мне варожы і тон ягоны не пасаваў мне, я павінна была стрымлівацца, каб па-дзіцячы не перадражніваць яго. I ўсё-такі аднойчы такое здарылася. У нейкім трамваі стары чалавек пагаўкаўся са сваёю старою жонкаю, якую ён вінаваціў за дарожныя мардаваньні. I ўсё ныў і ныў і ўсё нечагась бурчаў і сьлініў скрыпучым пераціснутым голасам як бы сам сабе пад нос, тым часам як жонка тупа стаяла каля яго, таропка зіркаючы з-пад паўапушчаных павекаў па баках ці чуюць пасажыры ягоныя варызгі. А мужчына ўсё нудзіў і нудзіў сваё, пакіда-