Вуліца Ціхая, шэсьць
Моніка Марон
Памер: 184с.
Мінск 2010
Чаму ненавідзяць чалавека, спыталася я ў Бруна, што будзе са мною, калі я ненавіДжу.
А ты ненавідзіш? Пытаньне Бруна прагу-
чала спагадліва, нібыта ён даведаўся, што я хворая.
Так мне здаецца.
Чалавек ненавідзіць, калі ён быў падмяты.
Альбо калі кахаў і ня быў каханы, сказала я.
А значыцца, быў падмяты, сказаў Бруна.
А ты ніколі не ненавідзеў?
Ай ну, сказаў Бруна, неяк так выкручваўся. Граф, і вы?
Граф патузваў за свой цёмна-блакітны, упрыгожаны срэбнымі зоркамі гальштук. Гэта не ў маім тэмпэрамэнце, я пагарджаю, Брунох, я пагарджаю.
Бруна правёў мяне да дарогі. Мы былі адны на вуліцы, за плячыма толькі рэха нашых крокаў; у некаторых вокнах мігатлівае сьвятло ад тэлевізараў. Як заўсёды, калі мне было знобка, Бруна паклаў мне руку на плечы, і я зайздросьціла яму за гэты дазволены прыродай жэст. Мабыць, Бруна і сам прамерз бы, калі б змалку ня ведаў, што ў яго вырастуць доўгія, моцныя рукі, якія ён будзе класьці на плечы кожнай жанчыне, якой зазнобіцца каля яго. Але, мусіць, Бруна таксама зябнуў.
Вадзіцель гнаў трамвай па рэйках, як дзіця, якое гуляе ў аварыю на сваёй мадэлі чыгункі. Мы кружлялі, тармазілі, грукаталі па заснулым, ашчадліва асьветленым горадзе. Пустыя вуліцы былі як варожыя, мы самі былі як чужыя, як у хвіліну пасьля прыхо-
ду першых людзей у гэтае богам забытае месца, дзе пяцьдзясят ці то сорак гадоў таму назад вайна і чума забівалі і выганялі жыхароў. За сьценамі дамоў ляжалі шкілеты на прагнілых ложках, альбо яны сядзелі за сталамі і перад тэлевізарамі як у сэкунду сьмерці. Калі мы выходзім, нам даводзіцца прабівацца праз орды пацукоў, якія тым часам апанавалі ўвесь горад, мільёны тлустых пацукоў павыпаўзалі на сьвятло з каналізацыі, бо ім ніхто цяпер ня высыпаў недаедкаў. I гэты трамвайшчык толькі шкілет пад уніформай. Ён мог бы і не тармазіць, перш чым памёр, і вось ужо пяцьдзясят гадоў ехаў у гэтым забойчым тэмпе з цэнтра ў Панкаў, з Панкава ў цэнтар. Жыў толькі Бруна. I я жыла.
Вясельле Тэклі Фляйшэр мы згулялі ў студзені. Ён, сказала мне Тэкля, вельмі ж хацеў, каб я яму не адмовіла, хоць я ведаю, што гэта грэх. Мама ў труне перавярнулася б, калі б даведалася.
Яна паглядзела на мяне праз свае тоўстыя шкельцы, нібыта цяпер я павінна была суцешыць яе.
Яна нічога ня ўведае, сказала я.
Ты думаеш?
Яна пра гэта не даведаецца, сказала я яшчэ раз з упэўненасьцю недавярка і паду-
мала, што калі касмэя мела рацыю, дык Тэкліна мама цяпер была альбо кошка, альбо сука, альбо страказа і пра ўсякія маральнасьці меркавала зусім інакш, чым у свой чалавечы час.
Геру Солаву стрэліла ў галаву ажаніцца з Тэкляй Фляйшэр. Але як што ён ужо трыццаць гадоў як быў жанаты і ня меў нічога закінуць фраў Солаў, як толькі тое, што задоўга ведаў яе, ён пастанавіў разьвесьціся. Фраў Солаў звалі, зрэшты, фраў Вітыг, бо Солаў гэта было мастакоўскае імя, якое Тэадор Вітыг па традыцыі, прыняў у канцы саракавых. Солаў ў не вымаўлялася азначала пячатку яго тайнага халасьцякоўства, на якое ён рашыўся перад абліччам палітычнай катастрофы, што была за ім, і той, якая, як яму падавалася, насоўвалася на яго. Установе, перад якою ён павінен быў абгрунтаваць выбар псэўданіма, ён, Солаў, растлумачыў дакладней: Уладзімір Мікалаевіч Солов (в вымаўлялася) быў савецкі камуніст, зь якім ён пазнаёміўся пасьля вайны і які неўзабаве пасьля гэтага памёр ад тыфу.
Гер Солаў хацеў ажаніцца з Тэкляй, не парушаючы законаў і правілаў прыстойнасьці. Ён хацеў ажаніцца зь ёю перад Богам, хоць і ня верыў у Бога. Але ж ён верыў у нешта, што было большым і значнейшым за мінушчага чалавека, і перад гэтым, мінушчым і безыменным, ён хацеў бы назваць сябе мужам Тэклі. Так сказала мне Тэкля. Сама
я ніколі не сустракала гера Солава. Ідэя з магільніцкай капліцай была Брунава. Яна стаяла гадамі некарыстаная паблізу нашага вясковага аседлішча ў Ніжняй Памэраніі, пасярэдзіне падобных на садок могілак за паўразбураным замкам, з раскалупанага фасада якога ў загадкавай сымэтрыі расьлі дзьве бярозкі, быццам нехта ўсадзіў іх туды замест сьцягоў. У адным старым дарожным даведніку капліца была анатавана як будынак аднаго вучня Шынкеля, пра якога ў вёсцы ўжо ніхто нічога ня ведаў і, мабыць, ведаць не хацеў. Пяць гадоў таму назад пачалі яе рэстаўраваць і неўзабаве зноў перасталі, спынілі рамонт. 3 таго часу, шырока расставіўшы ногі пад блакітным, размаляваным срэбнымі зоркамі купалам, якія мне заўсёды нагадвалі зорачкі на гальштуку ў Графа, стаяла драбіна.
3 галоўнага боку капліцы вялі тры прыступкі да галерэі, дзе на жалезным цокалі шматкі штучнай дзярніны, молат і разьбітая статуя Хрыста схілялі і надзілі да дзівоснага ціхага жыцьця.
3 цэнтра купалу ў пустату памяшканьня зьвісала і боўталася пацёртая, на канцы зашморгнутая ў пятлю вяроўка. Калі я аднаго разу, ні пра што ня думаючы, пацягнула за яе, загучаў сьветлы скрушлівы звон, і я цалюткі дзень баялася, ці не наклікала я на сябе сьмерці. Але нічога ня здарылася, ва ўсякім разе нічога, пра што я даведалася б.
Гэты забыты храм сьмерці, сказаў Бруна, вартаснае месца для вясельля Тэклі Фляйшэр і гера Солава. Хоць Бруна ведаў гера Солава толькі з маіх расказаў, здавалася, прасякнуўся да яго вялікай сымпатыяй. Ён нават прапанаваў, каб мы, Бруна і я, удваіх справілі ім вясельле, а сам ён гатовы ўзяць на сябе вянчаньне. Тэкля жахнулася ад адной подумкі пра вянчаньне ў капліцы, доме мёртвых. Гэта блюзьнерства, сказала яна.
Тэкля, сказала я, калі няма Бога, яго нельга і зьняважыць. А калі ён ёсьць, дык ёсьць у яго і розум, і ён парадуецца, убачыўшы столькі любові і фантазіі.
Гер Солаў быў у захапленьні. Як што толькі сьмерць мацнейшая за яго каханьне да Тэклі, дык ён бачыць, што ўвогуле толькі капліцы гэта самае прыдатнае месца на пабраньне шлюбу, якога ён хоча і прагне.
Тэкля ўсё ж баялася, але падупала-такі нашай эўфарыі.
Калі фраў Вітыг абвясьціла, што ў канцы тыдня паедзе ў Фогтлянд адведаць даўнюю школьную прыяцельку, я і Тэкля купілі казіную грудзіну, віна, шнапсу і піва, Тэкля ўпакавала белую, накрухмаленую пасьцельную бялізну і лепшы зь яе касьцюмаў, шэры, па костачкі аксамітны кіцель з рукавамі кімано. У суботу перад палуднем а адзінаццатай мы падсадзілі гера Солава непадалёк ад ягонай кватэры і паехалі ў сяло.
На палях ляжаў сьнег, а на небе стаяла
белае сонца. Які цудоўны дзень, сапраўдны вясельны дзень, усклікнула Тэкля. Бруна нагрэў печы, пакуль я тым часам у садзе сабрала вясельны букет з замерзлых ружавых бутонаў, плюшчу, шыпшыны і хваёвых галінак. Тэкля заслала ложак сабе і геру Солаву накрухмаленай бялізнай, стараючыся схаваць сваю сарамлівую зьбянтэгу пад гаспадыньскай увішнасьцю. Гер Солаў стаяў пры гэтым і расказваў, як ён, яшчэ тады маладым хлопцам, апошнім летам перад 1933 годам, з заплечнікам і дваццацьцю маркамі ў кішэні вандраваў па Правансе, і я падумала была, што геру Солаву, ага, ужо семдзесят, a з выгляду не дасі. Ен насіў джынсы і марацкі пуловер з зашпількамі на плячы, да яго цёмна-чырвоны шалік, якога ён не скідаў, нават калі ў доме стала цёпла.
Бруна нашпігаваў грудзінку. Пасьля мы пераапрануліся і паехалі ў суседняе сяло, дзе стаяла капліца.
Па вузкай сьцежцы паміж магілаў, якія выглядалі так, быццам пахаваныя ў іх толькі што паўміралі, мы дабраліся да прасекі, якая празь невялікі парк вяла проста да капліцы, былая прысада, над якою дрэвы ўлетку ўтвараюць суцэльны шчыльны дах і апалыя, пераплеценыя галіны якіх цяпер наводзілі мяне на роздум пра шкілеты, што, мусібыць, пазьбіраліся ў апошні карагод і разам з намі гуляюць у старую гульню: праскоч, прахвост, праз залаценькі мост.
Гер Солаў трымаў у левай левую руку Тэклі, тым часам як яго правая свабодна ляжала на яе руцэ. Так і павёў ён яе асьцярожна і беражліва па замшэлай і ўжо зарослай лесьвіцы, у канцы якое стаяў Бруна, сустракаючы пару, каб павесьці іх у сярэдзіну капліцы. Я замыкала вясельны поезд.
Бруна сказаў кароткую, вельмі прыгожую прамову. Ён сказаў, што лёс зьвёў гера Солава і Тэклю на адной жыцьцёвай сьцязі хай сабе і пазнавата, але менавіта праз гэта яны і павінны пераканацца ў справядлівасьці, якая дазваляе ім спатоліцца шчасьцем, a перанесеныя нягоды дадаткова ўзвысяць іх і без таго сьветлы розум. Бо ты, Тэкля Фляйшэр, не змагла б спазнаць веляпекнасьці душы Тэадора Солава, калі б угоньвалася ў сваім жыцьці за лёгкім шчасьцем. А ты, Тэадору Солаве, ня змог бы спазнаць разукраснай красы душы гэтай жанчыны, калі б cappa тваё не засталося маладым і ўспрымальным для мілашчаснай любові.
Гэта сказаў Бруна, і я не паверыла сваім вушам. Тэкля плакала.
Бруна спачатку даў слова геру Солаву, пасьля ягонай Тэклі, а тады ўжо запрасіў абаіх укленчыць, каб самому дабраславіць іх.
А цяпер пацалуйцеся, сказаў Бруна.
Калі мы выйшлі з капліцы, неба было чорнае. Загадка была адкуль насунуліся магутныя чорныя хмары.
0 Божа, сказала Тэкля, неба ўгневалася.
He, сказаў rep Солаў, яно толькі паказвае свой сур’ёзны твар.
Белая маланка распаласавала хмару, і празь нейкую сэкунду магутны гром скалануў вакол пашлюбаванай пары сырую матухну-зямлю.
Ён грае ў гонар вам сымфонію лёсу, сказаў Бруна.
Востры ледзяны дождж секануў па нас, і нам было нялёгка вяртацца ў наш дом па голай вуліцы. У шэрых валасах Тэклі блішчалі безьліч ледзяных крышталікаў, a гер Солаў сказаў, каб Тэкля хутчэй паглядзелася ў люстэрка, каб ужо далей не баялася, бо ж тады яна сама пабачыць, што навальніца гэта вясельны дарунак неба, тысячы дыямэнтаў фраў Тэклі. А як што маладая надзявае вясельныя строі адзін толькі раз, дык і азнака нябесная непаўторная. Праз хвіліну Тэкліны вясельныя дыямэнты паплылі сьлязьмі-ручаямі па твары. Гэта быў дзень як з тамтэйшага жыцьця! Кроза нябесная! Я ні хвіліны ня думала пра Бэрэнбаўма.
Увечары, падчас шпацыроўкі па вёсцы, я нарэшце спыталася ў Тэклі, ці магла б я павучыцца ў яе на піяніна. Мы давмовіліся на другі тыдзень. Тэкля і гер Солаў неўзабаве сыйшлі, Бруна і я засталіся адны і сядзелі насупраць адно аднаго ў маленькім пакоі зь нізкаю стольлю, як раней, калі мы яшчэ не былі ў разводзе.
Можа, і нам пабрацца, сказала я Бруна.
Пазьней, Роза, сказаў Бруна, мы яшчэ занадта маладыя, каб былі аж так удзячныя лёсу.
КНІГІ ОНЛАЙН
