КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Такім быў пачатак нашых узаемаадносін, нашай таварыскай супрацы. Затым, не без маёй ініцыятывы, Стральцоў прымае ўдзел у распачатай «ЛіМам» дыскусіі пра стан беларускага paMana: выступае са смелым, крытычным артыкулам. (He ўсім ён спадабаўся, мелі непрыемнасці і аўтар, і супрацоўнікі газеты.) Далей — болей. Пазнаёміўшыся з яго першай кнігай «Блакітны вецер», я рашыўся ўзяцца за пяро ў якасці літаратурнага крытыка і змясціў на старонках тыднёвіка разгорнуты артыкул пад назвай «Ці існуе блакітны вецер?» Даваў высокую ацэнку: «Існуе». Гэта была, здаецца, ці ні першая такога роду публікацыя ў дачыненні да творчасці маладога празаіка. I размова ў ёй, заўважу, ішла пра тую самую чалавечнасць. Я зазначаў, што ў апавяданнях Міхася Стральцова ўражвае найперш надзвычайныя любоў і спагада да чалавека, засяроджаная ўвага да рухаў яго душы, да яго духоўнага, інтэлектуальнага і эмацыйнага свету. I заканчваў рэцэнзію высновай: «Харошую кнігу напісаў Міхась Стральцоў. Светлую, чалавечную, таленавітую». Ён у дзень выхаду газеты спачатку патэлефанаваў, потым зайшоў у рэдакцыю, дзякаваў. Крыху сумеўшыся, казаў, што ці не перахвалілі ягоны зборнік, што ў яго ёсць больш цікавыя задумы... Так вось складваліся нашыя стасункі — чалавечыя і творчыя. Пазней я не змог па нейкай прычыне выказацца ў друку пра яго аповесць «Адзін лапаць, адзін чунь». А выказацца было проста неабходна. Справа ў тым, што калі ўчытваўся ў твор, то не толькі з цікавасцю, але нават са здзіўленнем зазначаў: Міхалка і Трафім — амаль вылітыя мае рэальныя дзяды, дзед Грышка (па маці) і дзед Арцём (па бацьку). Яны адыгрывалі прыкладна такую ж ролю ў тым, каб неяк дапамагаць маці (бацька быў на вайне) адзяваць і абуваць нас, малалеткаў. Кожны па-свойму, як і персанажы аповесці. Асабліва ўразіла сваім падабенствам гісторыя з наганам і патронам да яго. 3 той, праўда, розніцай, што калі дзед Міхалка прадбачліва адабраў і «перахаваў» унукаву зброю, то дзед Грышка дазволіў майму стрыечнаму брату Барысу пазабаўляцца з вінтоўкай, якую з адным ці двума патронамі яму далі як калгаснаму вартаўніку. Унук усё ляскаў і ляскаў затворам на печы і стрэліў напраўду. Проста ў спіну дзеду, які, схіліўшыся над дзяжой, вырабляў аўчыну. Той толькі і войкнуў: «Што ты, Барыс, нарабіў...» I праз некалькі хвілін памёр... Запомнілася тое ўражанне, з якім дачытваў аповесць «Адзін лапаць, адзін чунь». Асабліва — апошнія старонкі, у прыватнасці праніклівыя радкі пра начны адыход у «празрыста-халодную вечнасць», пра натуральную, негвалтоўную — у адрозненне ад гібелі майго дзеда, — смерць дзеда Міхалкі. Дачытаў і тут жа пазваніў па тэлефоне аўтару: «Міхась, зайдзі пасля працы да мяне. Пагаворым пра твае лапаць і чунь, пра твайго Іванку і тваіх дзядоў, у тым ліку і пра маіх. Як, адкуль ты дазнаўся пра іх?». Міхась падвечар прыйшоў. (Балазе, жылі, як я ўжо казаў, па суседстве, у сумежных кватэрах.) Пагаварылі, так бы мовіць, і па справе, і па шчырасці, пра аповесць і пра сваё ваеннае дзяцінства, пра дабро і зло, праўду жыццёвую і праўду мастацкую. Прагаварылі, памятаю, да поўначы. Увогуле, што характэрна, Міхась Стральцоў згадваецца ў сукупнасці з нейкімі важнымі для мяне жыццёвымі момантамі. Ён адзін з першых выказаў мне спачуванне з нагоды смерці маці. Знайшоў нягучныя, але адпаведныя нагодзе словы. Мы былі побач на нашумелым пятым з’ездзе пісьменнікаў, і ён з захапленнем (не перабольшваю) гаварыў мне пра мой верш «Поезд справядлівасці», які мне ўдалося надрукаваць напярэдадні з’езда — у падтрымку Васіля Быкава. Ён віншаваў мяне, з адабрэннем гаварыў мне пра мой другі прыход — ужо ў якасці галоўнага рэдактара — у тыднёвік «Літаратура і мастацтва» і нават прапанаваў увесці новую рубрыку «Калонка рэдактара». У нас з ім быў агульны старэйшы сябра Аляксей Васільевіч Пысін. Я не раз з той альбо іншай нагоды пісаў пра яго паэзію, і Міхась заўсёды адзываўся з пахвалой, дзяліўся сваімі меркаваннямі. Мы разам, памятаю яшчэ, ладзілі ў колішняй так званай каміннай зале Дома літаратара «паэтычную пятніцу», прысвечаную выхаду кнігі Аляксея Пысіна «Ёсць на свеце мой алень», апошняга прыжыццёвага выдання паэта... Так згадваецца ён, так думаецца пра яго. Я не выпадкова вынес у якасці эпіграфа радкі М. Стральцова з яго ўлюбёным, з яго незаменным, абавязковым, шматзначным словам «журба». Як, пэўна, гэтак жа невыпадкова Анатоль Сідарэвіч у сваёй грунтоўнай прадмове да «Выбраных твораў» нават лічыць, што «журба стала для маладога Стральцова антытэзаю, апазіцыяй казённаму партыйна-камсамольскаму аптымізму», «бодрячеству». У тым ліку ўтворчасці». Часткова, можа, і так. Ды, думаю, рэч тут не толькі ў пэўнай лексеме як «антытэзе», а ў характэрнай адметнасці паэтыкі аўтара, у арганічна ўласцівых яму, як асобе і творцу, светаадчуванні і светапоглядзе. Пра што гаворыць ужо той факт, што паняцце журба мае ў яго творах мноства адценняў і асацыяцый і — па ўласным прызнанні пісьменіка, — гэтая самая журба «стала ягонай другой натурай». Так, мы пераважна ведалі і ўспрымалі ягоную, так бы мовіць, натуру першую, яўную. Яе цяпер згадваем, пра яе гаворым і пішам. А вось што тычыцца ягонай «другой натуры» (ён яшчэ гаварыў пра «сваю душэўную гаспадарку»), то гэта — асобная тэма. 2016 Васіль Зуёнак Той куст ядлоўцавы... A — «ведаеце што...», — як зазвычай пачынаў свой кожны публічны выступ паэт Станіслаў Шушкевіч, так пакарыстаюся гэтым «мабілізуючым» увагу двухслоўем і я. Дадаўшы толькі ў яго маленькі значок — коску. Каб прагучала пытанне: «А ведаеце, што ў паэтычнай кніжцы Міхася Стральцова «Ядлоў- цавы куст» сам ядловец, апроч вось гэтага, загалоўнага, слова ні разу не згадваецца? Проста адсутнічае — вось у такім, назыўным, сэнсе... To як жа яно гэтак? I што б тое азначала? Што пад гэтым хаваецца? Шыфр які тут ці што?.. От так і падумалася: а ці не ўсё гэта — «Міхась Стральцоў. Ядлоўцавы куст»... — ці не ўсё яно разам — і аўтар, і кніжка, як душа і цела, — і ёсць той самы ядлоўцавы куст. Той, які і характарам, і выявамі яго ў слове так нагадвае Міхася. I лёсам. Лёсам, бадай, найперш. Бо, пэўна ж, не абстрактнае дрэва стаяла перад вачыма ў аўтара, а балюча-блізкі двайнік... Ядлоўцавы куст... Ці не такі быў і ў мяне. Бо кажу пра Міхася, а мне бачыцца ядловец мой, з майго маленства. Само сабой, так і павінна быць. Інакш не было б і паэзіі, калі б не было гэтага сустрэчнага чытацкага рэха... Мой самотна вызначаўся здалёку. Там, дзе сыходзіліся ў клін — гэтакі трохкутнік: поле — лес — надрэчны луг... Ці ён сам абраў, ці яму вызначылі гэтае месца?.. I што бліжэй да яго было: лес, куды ён ішоў, ды не дайшоў (ці адтуль яго выгналі?), альбо поле, куды ён хацеў вярнуцца?.. Ён быў самотны, але не быў адзінокі. Яго любілі птушкі і дзеці. Птушкі — бо ён быў іх надзейнай аховай ад розных дзюбастых ды кіпцюрастых. Паспрабуй дабрацца да гнязда праз гэта шчыльнае спляценне пругкіх, непадатлівых галінак і вострай ігліцы, — не ўдасца, як ні круціся... Ды і не па нутры крылатаму драпежніку высоўвацца з кутка затоенага і цёмнага на чыстае, агляднае месца... Ну а дзеці? Ды што ж тут пытацца: дзе птушкі — там і дзеці! Ці не пастаяннае, сталае жыхарства мела ў ядлоўцавым доме сачыўка... 3 кожнай вясной ён (менавіта ён, хоць і найменне насіў жаночае — сачыўка, сачавіца... А што ён і ёсць сам пан гаспадар, сведчыў адметны мужчынскі ўбор: ярка-чырвоны берэт і гэткая ж — на ўсе грудзі — манішка. Па тым і няцяжка было яго пазнаць: ён здалёку свяціўся ліхтарыкам)... дык вось — ён садзіўся на самы вастрачок ядлоўцу (гэтакі НП — назіральны пункт) і з лёгкім паваротам на ўсе бакі свету азіраў наваколле — сачыў, высочваў: што, дзе і як, — сачыўка ўсё ж... Можна сказаць і «вычэкваў». Бо калі ўсё спакойна было, ён пасвістваў флейтай, а як заўважаў што трывожнае, флейта пераключалася на «чэканне»... Так гаспадар нёс службу... А мы чакалі... Чакалі яечак, чакалі, калі з гняздзечка павысоўваюцца кволенькія, жаўтлява-ружовыя дзюбачкі — з адзіным жаданнем ... I як жа шчыравалі бацькі, кармілі малечу — вырастайце хутчэй!.. I тыя раслі... I неўзабаве выбіраліся з гняздзечка. Але куст не пакідалі: дарослыя строга сачылі за гэтым. Калі ж хто высоўваўся неасцярожна, сачыўка так біў трывогу чэканнем, што і нам няўстрым рабілася — прыбегчы і падзівіцца, a то і злавіць, і патрымаць у руках пухнаты, трапяткі камячок... I ўсё гэта бачыў і ўсяму радаваўся ядлоўцавы куст. Дарослыя ж — паважалі, a то і шанавалі яго (бо пабрацімы ягоныя былі не з апошніх між дрэў на могілках). А тут ён, у гэтым вузле між полем, лесам і лугам, быў нейкім, як я цяпер разумею, знакам, вызначаў «вузлавую», сакральную кропку. Яго пэўным чынам бераглі і аберагалі. Ці ён і сам падсяліўся як абярог... Яго не кранулі — ні каса ў малалецтве, ні плуг у юнацтве, ні сякера ў сталасці... Ядловец дрэва не шумлівае. Якія б вятры ні шасталі ў лесе, ні гойсалі ў полі, ні загульваліся з лугавымі кветкамі, — у яго заўсёды быў свой вецер. Прыгледзьцеся — ён шызавата-блакітны, асабліва, калі выспеляцца ягады. Ён сам надае ветру адценне і колер... А не шумлівае — бо ўстойлівае... Міхась Стральцоў на нашым журналісцкім курсе ў студэнцкай грамадзе быў, напэўна, самы немітуслівы і засяроджаны. Хто з вершамі, хто з інфармацыйнымі карацелькамі грукаліся ў рэдакцыйныя дзверы; хто налягаў на вучобу і спрасонку мог адчаканіць, якія і чые артыкулы былі надрукаваныя, ну, скажам, у пятым нумары ленінскай газеты «Йскра» (між іншым, ніхто з іх, здаецца, ні слова, ні паўслова — творчага — так і не сказаў); хто цешыўся перспектыўнай бязважкасцю грамадскіх «нагрузак»... Міхася ўсё гэта як бы абыходзіла. Таемнасць ягонай зоркі спялілася ў кніжным небе. На нашым курсе ён быў, што называецца, самым начытаным. Ужо са школы ён прыйшоў у студэнцкую аўдыторыю літаратурна падкаваным, выдатна арыентаваўся і ў рускай, і ў сусветнай класіцы. I толькі ён мог без асаблівых пярэчанняў выслухаць дэкана Міхася Рыгоравіча Ларчанку, які на наша патрабаванне дазволіць вольнае наведванне лекцый, каб мець час перачытаць усе «першакрыніцы», даводзіў, што чытаць трэба было ў школе, а тут, ва універсітэце, — навукова аналізаваць... Наіўныя былі мы, наіўны быў і прафесар... На вышыні тут, здаецца, быў адзін Міхась...