КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Для пакаленняў старэйшых гэта сталася, так бы мовіць, магчыма, чарговай модай, паўторам трыццатых гадоў (шмат што друкавалася ў «Мностранной лмтературе» — Хэмінгуэй, Дос Пасас). Для нас — не тое каб сталася найноўшым катэхізісам, аднак вельмі ж успрымальным ракурсам рэчаіснасці. Яны так выйгравалі ў параўнанні з пастулатамі сталінскага афіцыёзу. Мы ўзбройваліся скепсісам Генрыха Бёля і Эрыха Марыі Рэмарка: «бліскуча замілаванае нішто, уталентаванае ў сваёй нікчэмнасці»; «хто ні на што не спадзяецца, той не будзе расчараваны»; «толькі не прымаць нічога блізка да сэрца. Тое, што прымеш, маеш намер утрымаць, а ўтрымаць нельга нічога». Мы адпрэчвалі плакатна-пустазвоннае ўчора і сёння. Мы прагнулі адкаснуцца ад стэрэатыпаў рэжыму. Вызваляліся ад пафасу бацькоў і дзядоў, ад ілжэідэалогіі, ад ілжэідэалаў: пагарджалі наменклатурнымі чыноўнікамі, іранічна-скептычна ставіліся да афіцыёзу. Мы вышэй за ўсё лічылі звычайныя чалавечыя адносіны, шанавалі перавагу інтэлекту і таленту, але не перавагу пасады. He мелі пашаны да маёмасці. Пра грошы гаварыць не было завядзёнкі. Спытаць — колькі зарабляеш? — было пачварна ганебным тонам. Адкуль жа ўзяліся чыноўнікі? Што вы рабілі падчас застою? Як пазначылі дваццацігоддзе ад сярэдзіны 60-х да сярэдзіны 80-х? Такія пытанні давялося пачуць нам у другой палове 80-х. Дарэчы сказаць, высокія чыны ўвогуле мала хто займаў з нашага пакалення. Калі займалі — досыць позна. Напачатку лічылася — занадта маладыя, «сталінская гвардыя» моцна трымала пазіцыі, сядзела ва ўсіхчыноўніцкіх крэслах гэтакжа цвёрда, як у крамлёўскіх. «Не магу без працы» — гэта было праўдай, гэта было і трагедыяй. Было трагедыяй таго пакалення — і наступных. Ці не ў першую чаргу — нашага. Бо калі прыйшоў да ўлады Гарбачоў, было пазначана спачатку неаспрэчна: старыя — у архіў. Хаця крыху пазней наша пакаленне паказала сябе вельмі актыўным, вырашальна актыўным — і падчас так званай перабудовы, і падчас пазнейшых падзей. Але гэта ўсё «рэплікі ўбок», як пазначаюць драматургі. Большасць — не імкнулася да пасад. «Не прымяраў мундзіраў», — гэтак пра сябе мог сказаць не толькі Рыгор Барадулін (яго словы), а і Уладзімір Караткевіч, і Васіль Сёмуха, і Арсень Ліс, і, безумоўна, Міхась Стральцоў. «Для пісьменніка няма іншай кар’еры, акрамя творчай», — словы таго ж Хэмінгуэя. I яно заўсёды было так, ва ўсе часы. Але на нашу пару — пачынаючы ад 30-х гадоў — адукаваныя мецэнаты зніклі, за кіраўнічыя сталы траплялі вельмі рэдка людзі дасведчаныя і талерантныя, звычайна — з трафарэтным і ваяўніча выпрастаным уяўленнем. Хаця — літаратурнаму пакаленню Стральцова пашанцавала: у «Полымі» на пачатку іх літаратурных спроб быў Максім Танк, у «Маладосці» — Пімен Панчанка. Прозу Стральцова дабраслаўляўЯнка Брыль. Аднак — у выдавецтве, што выпускала мастацкую літаратуру, тады рабілі дырэктарамі С. Майхровіч і 3. Матузаў. Гэта пры іх грамілі і рассыпалі набор твораў Уладзіміра Караткевіча. Гэта пры іх рассылаліся загады і вердыкты — што можна, што трэба і што не трэба пісаць. Міхась Стральцоў выбраў сабе шлях, які ў 60-я, 70-я гады ніхто не забараняў і ніхто асабліва не заахвочваў. He лаялі, а так, пашкрэбвалі словам: немаштабна, камерна, неактуальна. Лірычна-філасофская проза. Крытычная проза. Пазней — паэзія. Тут было выратаванне. Тут была трагедыя. Наша пакаленне ў відавочныя маразы пасля «адлігі» «залегла» ў рамантычна-апалітычны дрэйф. «А я еду, а я еду за туманом, затуманом, н за запахом тайгн», — гэтую немудрагелістую мудрасць, хай даруюць мне таўталогію, падхапілі невыпадкова. Бегчы было яшчэ магчыма. I не толькі за мяжу (гэта было досыць складана, між іншым). Хаця, зразумела, выяўлялася, што ў тайзе або каля праліва Лаперуза тое ж самае, што ў роднай Беларусі ці дзе-небудзь у так званай сярэдняй паласе нашай былой неабсяжнай. «Вясёлую планету» Калыму, здаецца, так актыўна ўжо не асвойвалі, аднак трапіць у псіхушку ці проста ў спісы нядобранадзейных было вельмі проста. Узварухнулася, абудзілася была надзея на аднаўленне, калі не Адраджэнне, беларускасці — і пайшла пад лёд пасля «адлігі». Адлучэнне ад беларускага ішло неўпрыкметку нібыта, але запланавана, няўхільна. Паводле прадпісанняў і тэорый пра адміранне нацый. З’явіліся «ліберальныя» паслабленні: хочаш — вучы, не хочаш — не вучы. У навучальных установах знікала мова. На ўсіх узроўнях. Забываліся на мову тыя, хто яе ведаў: нашы равеснікі. Які ж інжынер, якая лекарка мелі нармальную магчымасць гаварыць па-беларуску? Пісалі пра нашу мову Уладзімір Караткевіч, Рыгор Барадулін, даводзілі выдатныя ўзоры літаратурнага існавання яе Вячаслаў Адамчык, Іван Чыгрынаў, Анатоль Кудравец. Пакутна раздумваў пра «загадку Шамісо» Міхась Стральцоў у «Загадцы Багдановіча». Тут было выратаванне. Тут была трагедыя. У канцы 80-х гэтае пакаленне папракалі. Шмат. Жылі ў застоі. У турму не ішлі. Штандар нязгоды не выкідвалі. На мітынгі не выходзілі (далёка не зайшлі б, між іншым). Адным словам, мелі нахабства — існавалі. Паслухмяна запісвалі ў анкеты: «не быў», не ўдзельнічаў», «не маю»... Так. 1 захоўвалі свабодны дух. Хаця «ламаліся» нашы равеснікі, тыя, хто нарадзіўся ў канцы 30-х — пачатку 40-х, часцей, як больш старэйшыя ці маладзейшыя. Адны, старэйшыя, набылі жыццёвага вопыту і маўклівага скепсісу яшчэ пры «правадыры ўсіх народаў». Маладзейшыя — набывалі імунітэт самазахавання ў брэжнеўскія часы. Мы, загартаваныя ў дзяцінстве лозунгамі накшталт «За справу Леніна-Сталіна будзьце гатовы!» — «Заўжды гатовы!», у гады сталення і ўзроставага максімалізму паверылі «назаўсёды»; культу асобы не будзе, таталітарызму не будзе, хлусні не будзе... Рамантызм, высокія ідэалы, іронія, скепсіс, вера і нявер’е — усё перакруцілася ў няпросты скрутак. А тут пачалося — інверсіі, эўфемізмы: «быў рэпрэсаваны», праз пару гадоў — «трагічна загінуў», яшчэ праз нейкі час — дабрачынна «памёр». Пра ўсіх ахвяр 30-х гадоў. Прывучаныя да аскетызму як да нормы жкцця, існавання, мы бачылі, што гэтыя прынцыпы ў пару «развітога сацыялізму» не маюць цаны, увогуле пачаліся масавыя «абмены» — купляпродаж на масавым, прымітыўным, і нейкім бессаромна-танным узроўні. Праўда, можна было цешыць сябе «маленькімі радасцямі»: чытаць кнігі (яны былі досыць таннымі, і з’яўлялася многа цікавага), хадзіць у тэатр (у 60-я гады быў сапраўдны тэатральны бум), слухаць музыку (сур'ёзныя, класічныя творы былі не толькі ў пашане, былі ў модзе — неблагая мода), хадзіць у кіно (а глядзець было што — фільмы Бергмана, Антаніёні, Андрэя Таркоўскага). Дарэчы, прыканцы 50-х, у 60—70-я гады мы слухалі Святаслава Рыхтэра, Эміля Гілельса, Давіда і Ігара Ойстрахаў, Віктара Траццякова — білеты былі недарагія, а паз- нейшага абавязковага блату было не трэба: білеты набываліся проста ў касах. Мы слухалі Баха, Моцарта, Шапэна, Шумана, Паганіні, Вівальдзі... А Брамса і Ліста выконваў выдатна наш менскі філарманічны аркестр. Дырыжыраваў — як дырыжыраваў! — Віктар Дуброўскі. Можна было прыдбаць новыя туфлі, з’есці смачных цукерак, паспрабаваць паехаць за мяжу, дыхнуць «пылам стагоддзяў» (гэта было досыць складана, але магчыма). Пайсці ў кавярню, выпіць кубачак кавы, келіх віна. Адчыняліся сімпатычныя кавярні, якіх раней не было (натую пару, калі я пішу — у 1991— 1992 гадах — кавярні робяцца прытулкам для... не, не для эліты, для абраннікаў, так бы мовіць, Мідаса — праўда, модны сучасны Мідас мае палёгку: можа пераствараць і наадварот: золата ў рэчы і рэчывы). Шмат было дробязных і менш дробязных і вызначальных — «прывілеяў», што былі даступныя кожнаму. На побытавым узроўні. На свядомасным. Можна было колькі хочаш раздумваць пра лёс свой. Лёс народа. Шляхі чалавецтва. Тут было выратаванне. Тут была трагедыя. Сёння, калі я пішу гэтыя радкі, вельмі модна выдаваць сябе за ахвяру рэжыму, пакутніка. Нават тым, хто няблага ўладкоўваўся ў розныя часы. He быў ані бедным, ані ніцым. Міхась Стральцоў не выдаваў сябе за пакутніка. He адчуваў сябе ім. He быў ніколі прыстасаванцам. Жыў у рэчаіснасці. I ў свеце, створаным ім самім. У той рэальнасці, што ён назваў — «Мой свеце ясны». Беларускае слова для яго было натуральным, сваім, нязмушаным. Ён не змагаўся за яго. Ён жыў ім. Душу свайго народа адчуваў глыбінна, сутнасна. Першаіснасна. Высловіў гэта. Непасрэдна — больш у «Загадцы Багдановіча», апасродкавана — ва ўсіх сваіх творах. Ці адчуваў трагедыю беларускага слова? Безумоўна. Як змагаўся за яго? Адпаведна з прыродай свайго таленту і чалавечай натуры. Пра творчасць, пра творчую асобу думаў заўсёды. He толькі пра літаратараў. Таццяна Арлова Грустные улыбкн XX века Наше обшенне с Мйшей Стрельцовым я могу разбмть на трн перйода. Мы поступйлй в одйн й тот же год на отделенйе журналйстнкй фйлологйческого факультета БГУ й проучйлйсь рядом пять лет. Второй перйод был более длйтельным, вплоть до 1980 года, й прошел, как в тумане. Каждый был занят своймй лйчнымй проблемамй. Третай перйод — снова короткнй, до Мйшйной смертн в 1987-м, но этй недолгйе годы мы дружйлй тесно й ежедневно обідалнсь хотя бы по телефону. Небольшое наше студенческое сообшество в год поступлення — 1954-й — обнаружйло в своей среде моіцных лйтераторов. Онй прмшлй поступать на журналйстйку co стахамй й рассказамй, а спустя какое-то время о нйх говорйлй, как о новом сйльном поколенйй белорусской лйтературы. Наш курс в дальнейшем называлй звёздным, однйм йз самых одарённых в йсторйй белорусского журналйстского образовання. Посудйте самй. Здесь былй поэты Генадь Буравкйн, Вэсйль Зуёнок, Юрась Свйрка, Сымон Блатун. Пробовалй себя в прозе Коля Гйлевйч, Анатолйй Сйленков, Александр Станюта, Володя Скапа. С намн рядом постоянно былй Рыгор Бородулйн, Борйс Саченко, Нван Сйпаков. К младшенькнм прйсоедйнялйсь старшекурснйкй Нван Чйгрйнов, Нван Пташнйков. Co студенческйх лет прозвалй академйком нашего товарйша Адама Мальдйса. Вскоре было трудно разлйчйть, кто где учнтся. Мы счйтэлй свойм даже Владймйра Короткевйча. Я не называю другах свойх однокурснйков, которые тоже серьезно занймалйсь лйтературой й стэлй хорошммн крйтмкамй. He все готовйлй себя для журналнстйкй. Но все мы жйлй очень насышенной йнтеллектуальной жйзнью. Постоянно обсуждалй, кто й что напйсал в Беларусй й соседней Россйй. СпешйЛй увйдеть, услышать, окунуться в городскую жнзнь. Ребята, что прйехалй йз деревнй, с фанатйзмом ходйлй в театр й кйно, продвйгалнсь в профессйй семймйльнымй шагамй.