КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Быў прыгожы дзень ранняй восені, свяціла сонца. На прыбальнічных клумбах цвілі астры. Бярозы браліся на жаўцізну, і цёплае святло іх акварэльна накладвалася на густа-зялёную сцяну прыдарожнага ельніку. Міхась правёў нас за вароты бальнічнага гарадка. Курыў, жартаваў, але сум не раставаў у ягоных вачах. Хаця сум, нібы затоеная думка, быў пастаянным яго спадарожнікам апошнія гады. Быў ён у вачах, быў у голасе — глухаватым, спакойнанапружаным, — можа, і тут ён да нечага прыслухоўваўся, да той жа хваробы і болю, пра што ён ведаў лепш, чым хто. Быў ён і ў паэтычным слове яго — нібыта будзённа простым, у нечым неканкрэтным, але дакладным, не паношаным, не размытым. Снег асядае. I заспаны лес Пахмурны з раніцы, здаецца, пазяхае. Туман да самых макавак далез. Унізе мох, ламачча — неахайна! Унізе сыра — склеп або падвал. Цень-цень! — і ўсё: маркоціцца сініца. Зіма — падман. Ды і вясна — падман. Вось-вось павінна нешта праясніцца. Павінна нешта праясніцца... Дактары, да якіх мы звярталіся, а сярод іх былі і аўтары часопіса, — свядома ці не надта свядома мы спрабавалі арганізаваць «блат» не блат, а павышаную ўвагу ў той цяжкай сітуацыі, дык вось, дактары ў сваіх прагнозах былі строга стрыманымі і стрымлівалі наша жаданне быць большымі аптымістамі, чым магла быць рэальнасць. А рэальнасць магла быць самая жорсткая. Так яно і сталася. Хвароба і смерць блату не прызнаюць. Пасля аперацыі, калі мы з Віктарам зноў наведалі яго, ён быў цяжкі, але гаварыў, нават усміхаўся, калі я сказаў, што Карамазаў за гэтыя дні стаў дзедам. Рана не зажывала, зрабілі другую аперацыю. Вынік усё той жа несуцяшальны: стрававод не хацеў зрастацца са страўнікам, пачалося ўнутранае кровацячэнне. Чалавек паступова згасаў. He памагалі ні лекі, ні кропельніцы, ні мёд, ні ягады, ні самаахвярная — і днём, і ноччу — прысутнасць і ўвага жонкі Лены. ...Абсыпаны шэрай шчацінай твар, цяжка дыхае раскрытым, як нежывым ротам, у якім відны рэдкія пачарнелыя зубы; вочы падвернуты ўбок, быццам хоча нешта сказаць, а сказаць не можа. Стогне. «Міша, Толя прыйшоў», — сказала Лена. Ці то кіўнуў галавой, ці не. Лоб цёплы, рука сухая, халодная. Такім я ўбачыў яго 21 жніўня. Дактары ўжо нічому не верылі. Загадчыца аддзялення Ірына Андрэеўна Галубовіч сказала: «Пульс ніцявідны. Мы ўжо думалі, што ён не перажыве гэтую ноч. Зайшлі пасля партсходу — не, лягчэй. Здараюіша ўсякія цуды, але... Яго яшчэ сутак на трое, можа, і хопіць». Цуда не здарылася. 23 жніўня ён сутаргава ўздыхнуў апошні раз. Гэта быў 1987 год. Зіма — падман, вясна — падман. Павінна нешта праясніцца... Нешта праяснілася канчаткова. Нешта засталося канчаткова непраясненым. У рэдакцыі «Нёмана» ў рабочым стале Міхася Лявонавіча, на якім навалам ляжалі артыкулы і рэцэнзіі, падрыхтаваныя і непадрыхтаваныя да друку, і да якога я толькі праз некалькі дзён пасля пахавання набраўся рашучасці падступіцца, было дзве чырвоныя папкі. У адной — Ганаровая грамата Саюза пісьменнікаў Беларусі за подпісам яго тагачасных кіраўнікоў — Максіма Танка і Ніла Гілевіча, уручаная паэту з нагоды пяцідзесяцігоддзя. Узяў у рукі Грамату і падумаў: о, Божа! Якая гэта скупая ацэнка такога самабытнага, непараўнальна непадобнага ні на каго ў свеце талента! Але калі глядзець сённяшнімі вачыма, пры сённяшнім часе і сённяшніх рэаліях, то што можа быць вышэй за дабразычлівую чэсную ацэнку працы прафесіянала прафесіяналамі, паэта паэтамі? Быў у той папцы і рабочы сшытак загадчыка аддзела крытыкі часопіса — тоўсты школьны сшытак у клетачку з узлятаючай ракетай на вокладцы і алгебраічна-фізічнымі формуламі на другім яе баку. У гэты сшытак Міхась Лявонавіч запісваў, каму і на які нумар ці да якога юбілею заказана рэцэнзія, артыкул, ці яшчэ што. Сшытак быў толькі пачаты, і на трэцім лісце яго быў перапісаны чыставы варыянт вядомага верша «Кіну, рыну — пакіну...». Гэты верш друкаваўся ў зборніку «Мой свеце ясны», увайшоў у «Выбранае» (1987), і там і там мае пяць строф. Тут жа, у сшытку, іх чатыры, — і наколькі розняцца гэтыя строфы ад тых ранейшых! Вось дзе ўдзячны матэрыял для параўнальнага аналізу даследчыкаў! Але не толькі для іх я хачу абнародаваць апошні варыянт верша. Я вазьму і пакіну Гэты дом на гары. Горкі дым успаміну Хай развеюць вятры. I на рэчаньку Піну Або на Вілію, Або на лугавіну Я слязу пралію, — Каб зрабілася парай, Маёй марай над ёй, Узнялася да хмараў Над зямлёй, над зямлёй, I каб чайкі крычалі, Прадчуваючы гром, Каб на дальнім прычале Страсянуўся паром. Вось яна, сіла слязы паэта: у прадчуванні яе і чайкі крычаць, і на дальнім прычале гатовы страсянуцца паром... He надта шмат чаго было ў тых дзвюх чырвоных папках. Але, па ўсім, там было тое самае-самае, чым Міхась Лявонавіч даражыў і да чаго наўрад ці дапускаў каго блізка. Вялікае, на старонку, фота Янкі Брыля — ягонага колішняга літаратурнага настаўніка і старэйшага паплечніка, глыбіннабеларускі талент якога заўсёды прыводзіў Стральцова ў захапленне. На фота Іван Антонавіч сядзіць на цяжкой чыгуннадраўлянай лаўцы, якіх шмат у парку Горкага, на фоне густой летняй зеляніны. Рукі сплецены на каленях, позірк задуменнаспакойнага добрага настрою скіраваны ў сябе і ўдалеч. Здаецца, зараз усміхнецца і скажа нешта сваё, брылёўскае, жартаўліва-мудрае, тыпу «... а і мышэй жа ляснула...» На адвароце фота паметка рукой Стральцова: «Верасень 1982 г.» Яшчэ некалькі фота, зробленых з тэлекадраў перадачы, падрыхтаванай і паказанай студыяй да пяцідзесяцігоддзя Стральцова: ён каля дрэва, пад парасонам, кругом людзі, ідзе дождж; ён на фоне парка з фантанам, сабраўся нешта сказаць і восьвось скажа; яны ўдвух з Барадуліным ідуць па набярэжнай Свіслачы, нешта ажыўлена абмяркоўваюць — два Паэты, два майстры — кожны са сваёй моўна-вобразнай краінай, кожны са сваёй чалавеча-адасобленай натурай, настолькі далёкія і розныя і настолькі неабходныя адзін аднаму, як два колы калясніцы, якую нясе па небясі нябачны Пегас. Нябачны для каго, толькі не для іх... Святлом ад коцікаў вярбы Мой роздум над радком атулен. Пісаў калісьці Барадулін Пра іх — ды мне такой журбы! Я з камунальпага двара Сюды прынёс іх неўпрыкметку, Каб заключыць у верша клетку Ў надзеі славы і дабра. I вось надзеяю гарым Над нашым столікам прытульным, Што не падасца барадульным Наш верш, а значыць — і старым. Гэта чыста стральцоўскі экспромт, празаічна просты і паэтычна бездакорны, ад кожнага слова да Багдановічавай картаўліва-сур’ёзнай інтанацыі. I наўрад ці каму прыйдзе ў галаву шукаць у ім нешта барадульнае, бо барадульнае — гэта іншае, зусім іншае. Ну, напрыклад, такое: Прывыкай на свет глядзець з абрыва, Думай, пяцьдзясят — яшчэ палова. Парадзела нашая сябрына, Як дружына матчынага слова. Як лісьцё на голлі, аддрыжым I сваё з жыццём сваім аддружым. I чужыя ў гомане чужым, Па сабе адтужым сумам дужым. Нашых год чупрына палысела, Кожны валасок цяпер нам дораг. Маладыя будуць шум зласела Варушыць ды варажыць на зорах. Смела аддадуць лісцё агню Восенню рудою ці вясною, Дню павераць, а не груганню. Дым растане першай сівізною. Гэты верш упершыню я пачуў на застольнай стральцоўскай сябрыне, у ягонай кватэры па вуліцы Прытыцкага. Прысутнічалі там і Брыль, і Зарыцкі, і Карамазаў, і Ала Сямёнава, і яшчэ некалькі чалавек, — невялікай, па-дамашняму ўтульнай цёплай кампаніяй, і цяпло гэта, і святло ішло перш за ўсё ад гаспадара-юбіляра, і відно было, што яму падабаецца гэтая роля — і юбіляра, і гаспадара, але бадай што роля гасціннага законнага гаспадара падабалася яму больш, чым роля юбіляра. I гэты ж верш, акуратна перапісаны рукой аўтара на белым аркушы паперы, з прыпіскамі ўгары: «Замест тоста на сябрыне Міхася Стральцова» і ўнізе «14.2.87 г., Мінск, 26.2.87 Dubulty» і размашыстым барадулінскім подпісам сустракаю ў той чырвонай папцы — разам з паштовым канвертам, адпраўленым у Менск з Латвіі, з Юрмалы. Відаць, Рыгор Іванавіч даводзіў свой застольны экспромт ужо на беразе бурштынавай Балтыкі. Быў у папцы «ЛіМ» за 13.1.1984 года з артыкулам Стральцова «Ад маладзіка да поўні» — штрыхі да творчага партрэта Барадуліна. Складзеныя-перакладзеныя ў некалькі столак два газетныя аркушыкі, папраціраныя на рагах складак. Навошта былі патрэбны Стральцову гэтыя шэрыя газетныя аркушыкі, калі той жа артыкул у апошнім аўтарскім прачытанні, з дапаўненнямі і папраўкамі быў надрукаваны ў салідным томіку «Выбранага» з усёй неабходнай строгасцю выдавецка-тэхнічнай культуры? Навошта былі патрэбны? Відаць, былі патрэбны... Нашмат часцей пачаў заглядваць у рэдакцыю «Нёмана» Барадулін, калі там у аддзеле крытыкі пачаў працаваць Стральцоў. Думаю, не толькі таму, што крытычна-ацэначнага стральцоўскага слова не маглі дачакацца вельмі многія, хто быў далучаны да капрызнай музы Паэзіі. I, думаю, не толькі таму, што Стральцову вельмі патрэбна была псіхалагічная і маральная падтрымка аднаго з самых аўтарытэтных заканадаўцаў паэтычна-літаратурнага клімату. Яны цягнуліся адзін да аднаго, але не як розныя полюсы магніта, а як кроны двух побач пасаджаных дрэў: разам і цяплей, і весялей, і смялей. Яны ў нечым дапаўнялі адзін аднаго, і кожны стрымліваў розныя завіхрэнні, якія ўзнікалі пасля чарговай паэтычнай прабежкі паплечніка. «Музы карануюць адзінкі. А завабліваюць легіёны. Муза паэзіі шчодрая на абяцанкі. Але і сама патрабуе невымернай цаны — адной і той жа ад «жалкнх пнсак н педантов» і ад найярчэйшага талента. Паэзія — лёс, а лёс бывае розны, і паэт парознаму прымае і нясе гэты лёс. Ёсць таленты светлыя, жыццядайныя — яны і змрок пераплаўляюць у святло, але ёсць і другія, тыя, што самі нібы ўвасабленне пакутнага духу, адрынутага паводле нейкай незразумелай прычыны ад самога жыцця і асуджаныя трапятацца ў вечнай празе зліцця з ім». Гэта радкі ўсё з таго ж артыкула, з артыкула пра «светлы, жыццядайны» талент Барадуліна. А хто ж гэта тыя, што стаяць за словамі: «увасабленне пакутнага духу, адрынутага паводле нейкай не- зразумелай прычыны ад самога жыцця і асуджаныя трапятацца ў вечнай празе зліцця з ім»? I ці няма сярод іх аўтара артыкула, самога Міхася Лявонавіча? Безумоўна, іх шмат — тых, «адрынутых», і ўчарашніх, і сённяшніх, але сам ён там перш за ўсё.