КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Складаныя перыпетыі жыцця, а больш за ўсё задушлівая атмасфера яго, якая ад кожнага на кожным кроку патрабавала душэўнага кампрамісу, надламала фізічныя сілы паэта, адрынула ад звыклага жыццёвага распарадку і кінула на свой сметнік, у сумна знакаміты ЛПП. Многім, нават некаторым імянітым літаратарам, гэты змрочны эпізод у жыцці паэта падаўся вясёлым і нібыта заканамерным. I яны — хто ўголас, а хто цішком, але ўсе з тым жа непрыхаваным падсмейваннем, шамацелі з’едлівымі слоўцамі: «Глядзіце, вось да чаго даводзіць багемная вольніца і побытавая непераборлівасць. Хіба ж можна так? Вось мы, мы, напрыклад... Мы не такія...» Непераборлівасці не было, і вялікай вольніцы таксама. Была творчая натура з усім мякка-чалавечым, далікатным і тонкім, уражлівым і падатлівым, што Бог дазваляе людзям. He іхняя віна, што яны часам не вытрымліваюць перагрузак. Жалеза і тое крышыцца і плавіцца. I была праўда: яны былі не такія — і ў творчасці, і ў маралі. А ён быў не такі, як яны, не такі ва ўсім, і гэтага яму не маглі дараваць. Мала хто ведае, што гэта такое: з тлумнага, хай і дурнога, але і нешта абяцаючага сёньня-заўтрашняга свету рантам трапіць на глухі жыццёвы сметнік, дзе ты — не ты, дзе ты — ніхто, трапіць, пабыць там, усё вытрываць і не абваляцца ў брудзе, не абчапляцца дзікімі ваўчкамі, не зарасці каростай і не азлобіцца на сабе падобных і на ўвесь свет. Больш таго, захаваць душу і свежасць успрымання, і гатоўнасць да ўдзячнай рэакцыі на кожны спагадны позірк, на кожнае шчырае слова. 3 пунктуальнай дакладнасцю адазваўся ён на прапанову прыйсці на працу ў «Нёман». Наколькі гэта было важна для яго, я зразумеў толькі тады, калі ён зайшоў у кабінет, — не як пісьменнік да пісьменніка, не як равеснік да равесніка, урэшце, не як зямляк да земляка, а... як школьнік на экзамен. Тады я не ведаў, што ён пабываў ужо ў некалькіх рэдакцыях і адтуль яго далікатна адправілі. Мала хто ведае пра страх, з якім «адрынутыя» вяртаюцца ў свет «неадрынутых». Быў гэты страх і ў Міхася Стральцова, хоць знешне ён гэтага нічым не выказваў. Быў страх, але была і закваска. Мне здаецца, што іменна там, адкуль ён вярнуўся ў Менск, ён набраўся духу зазірнуць на ўсю глыбіню ў калодзеж сваёй душы. Зазірнуў — і не спалохаўся таго, што ўбачыў. Бо там ён убачыў той свет, ад якога яго хацелі адлучыць, але адлучыць ад якога яго ніхто не мог. Бо гэта быў ягоны свет. Гэта быў ён сам — мой свеце ясны. Як промні сонца прасвечваюць тоўшчу вады, ажыўляючы кожны каменьчык, кожную няроўнасць дна, кожнае варушэнне вадарослага і зялёнага, так і ягоны талент умеў высвеціць тайнікі душы — не сляпучым рэгістратарскім насцярожаным вокам ваеннага пражэктара, а ўсё тым жа, толькі ачалавечаным, ласкавым, журботна-дабрачым сонечным промнем. Пад шоргат кропель дажджавых Ён з тэлефоннай будкі бачыў, Як па галінках верхавых Зялёны вецер пругка скача. Ён наглядаў. Ён не спяшаў. Нішто пагляд не абражала. Як бы лячылася душа, Яе як быццам суцяшала, Што вецер згоды не пытаў — Шалеў над горадам і, ніцы, Ужо на вулках шкуматаў Плашчы, кашулі і спадніцы. I ў гэтай будцы пад дажджом, У нейкай роспачы вялікай, Сябе за дальнім рубяжом Убачыў ён — і не паклікаў. He мог. А мо не захацеў. He абазваўся нейкім знакам. А той у дзіўнай віднаце Ці то ўсміхаўся, ui то плакаў... I ў гэтым горадзе чужым, Які ягоным быў калісьці, Ішлі інакшыя дажджы, Іначай трапятала лісьце. Некалі, малады, свет Іванавіч, былы донжуан, ён усё мог. Па крайняй меры, так яму здавалася. Але цяпер быў іншы час, і ён быў іншы, і «не мог» — гэта не паэтычны словаслоў, гэта само жыццё ў гэтым «горадзе чужым, які ягоным быў калісьці». «А мо не захацеў...» Як яно прывязана да «не мог»... Стары гонар не дазваляе здавацца вось так адразу і назаўсёды. Паэт не можа не любіць — на тое ён і паэт. Паэта нельга не любіць — бо ён Паэт. Міхася Стральцова любілі жанчыны. I было за што: і гэты ягоны нявыдуманы то «блакітны», то «зялёны» вецер, і гэты нязбыўны душэўны сум па зямным і вечным, недасяжным, і гэта спакуслівая тайна, што жыла ў кожным слове ягоным — і празаічным, і паэтычным, і сказаным, і нясказаным, якога калі і няма, то яно прысутнічае, маецца на ўвазе, і сам ён — малады, прыгожы, далікатны інтэлігент, юнак і ўтрыццаць, і ў сорак, іў пяцьдзясят... Было ў той сціплай рэдакцыйнай папачцы некалькі канвертаў з лістамі і паштоўкамі, напісанымі жаночай рукой. Былі сярод іх і вершаваныя... I сёння, на адлегласці гадоў, якія прамінулі, калі самога паэта не стала, тыя паэтычныя вітанні, дасланыя Міхасю Лявонавічу да дня яго народзін, чытаюцца асабліва шчымліва і скрушна, як лішні напамін пра скарацечнасць чалавечага жыцця і віртуальнасць радасці, дараванай ім: Хоць і груз жыцця налёг на плечы, Бегла думка лёгкая аб нечым... Бегла думка прама, наўскасяк... Аж гляджу: яна ля Міхася. Аж гляджу: яна ля Міхасёчка... Ды і ён, здаецца, недалёчка. Колькі зім і летаў, і гадочкаў, Як радзіла маці Міхасёчка!.. Ну скажы мне, што рабіць нам з лютым — Нешта ён закручывае крута? Толькі думка цёплая аб нечым... Да сустрэчы, Міша, да сустрэчы! Вітаньне памечана лютым 1986 года. А вось яшчэ адно вітанне — люты 1987 года — апошні год Міхася Стральцова: Даражэнькі імяніннік! Быў першы дзень... Затым гады без ліку. I залаты гадзіннік нам націкаў... Няхай пачнецца дзень, як і спярша... I зноў квітнее добрая душа! А наваколле?.. Глянь, як плача снег. Яшчэ — вясна! I сонейка! I смех! Былі пасля таго і вёсны, і сонейка, відаць, быў і смех: жыццё не любіць аднастайнасці. Але ўсё гэта было без паэта. Снег плакаў нездарма. Прайшлі гады, як яго не стала, але не-не ды і ўсплыве ў памяці яго хударлявая постаць ля акна з прачыненай на вуліцу форткай, у якую ён пускаў цыгарэтны дым. Пускаў і сам цягнуўся позіркам туды, дзе неба і прастора. А ў самога былі вочы зацкаванага звера з пастаянным туманам глыбокапатаемнай думкі. Болей маўчаў, і было зразумела, што ён недзе там, сам з сабой, са сваёй душой. Гаварыў ціхім хрыплаватым голасам — і было ясна, што ён вярнуўся адтуль у зямную рэальнасць — няўтульную, чэрствую, але дарагую да слёз, як пакінутая шмат гадоў назад занядбаная родная хата. Там, адкуль ён вярнуўся, быў ягоны храм, яго сабор, і туды ён нікога не пускаў. Там усё было саткана з блакітнага і зялёнага, празрыстага і сціхуткага, крышталёвага і крохкага. I там, як гаспадыня, прыжылася і забрала ўсё ў свае рукі самота. He сум, не адзінота, не адчай, не журба, а самота. Там ён мог быць сам- насам са сваёй душой як часавай, прасторавай і зямной рэальнасцю. У 1985 годзе я скончыў працу над раманам «Сачыненне на вольную тэму». Пісаўся твор некалькі гадоў, але адчування, што вось яна, праца, нарэшце скончаная і можна не баяцца выходзіць з ёй у людзі, не было. Наадварот, быў нейкі страх, тачыла няўпэўненасць, як іржа точыць жалеза. Здаецца, і тое не так, і тое, і ўвогуле... хоць вазьмі і выкінь гэты немаленькі стос спісанай і шмат разоў перапісанай паперы. Папрасіў Стральцова прачытаць і сказаць сваё слова. Чытаў ён доўга, ва ўсякім разе, так мне падалося. Праходзіць тыдзень, два, тры, а ён маўчыць. Хоць ты на працу не хадзі: працуем жа ў адным часопісе. Нарэшце заходзіць. I зноў прачынена фортка на вуліцу, там гудзе, шуміць, ідзе сваё жыццё, туды ж вылятае дым ад Міхасёвай цыгарэты. — Ну, стары, віншую! Ад усёй душы віншую, — нарэшце гаворыць ён. Я гатовы быў расцалаваць яго, і не толькі таму, што ён пахваліў раман, хаця і таму, што пахваліў, а болей за ўсё таму, што зняў камень з душы. Міхась памаўчаў і даволі жорстка дадаў: — Гэта не тыя бясконцыя пугі, што пякуць, якбліны некаторыя нашыя раманісты. Аказваецца, на невялікай плошчы можна шмат што сказаць. Міхась Стральцоў быў і заставаўся рашучым прыхільнікам «малога» жанру — апавядання, эсэ, верша, невялікай аповесці. «Адзін лапаць, адзін чунь» па стральцоўскіх мерках — гэта ўжо цэлая эпапея! I я б, можа, не ўспомніў пра гэты эпізод, калі б ён датычыўся толькі мяне. Міхась быў чалавек стрыманы і далікатны, але на літаратурным полі заставаўся бескампрамісным і строгім. Міхась Лявонавіч вярнуў мне папку з рукапісам: — He перажывай, усё добра... Пытальнікі на палях. Падумай толькі над канцом... — сказаў ён. Дома я перачытаў усё ад пачатку да канца. Пытальнікі былі, але яны датычыліся слова, паўслова... А канец... Ён і самому мне не падабаўся. Я думаў... Трэба было думаць... Калі б мяне папрасілі адным словам азначыць, хто ён, Міхась Стральцоў, у літаратуры, я сказаў бы, што ён паэт самоты. Самоты не як мадэрна, не як позы, а як чалавечай сутнасці і як састаўной долі «пакутнага духу». Гэтае беларускае слова не мае раўнацэнных, адназначных аналагаў у блізкіх мовах. Ціхае і далікатнае, усеабдымнае і глыбока індывідуальнае, якое ўбірае ў сябе ўсяго чалавека, стан ягонай душы, яго самасць — далікатнасць, інтэлігентнасць, крохкасць, прыродную музычнасць і балесную рэакцыю на ўсякі знешні дысананс, — яно болып за ўсё прыдатна было стральцоўскай натуры. Напэўна гусі на бяду Крычалі — журавы маўчалі, Калі ў дарозе чараду I зім і лет маіх страчалі. Што я хацеў, што я хацеў, Што за праява адбылася? Я сніў, што сам я адляцеў, Душа ўзяла і засталася. Колькі б ні стараліся расшыфраваць загадку чалавека, яна заўсёды застанецца загадкай. Яшчэ цяжэй расшыфраваць загадку асобы творчай. Тут можа быць толькі пазнанне яе, спасціжэнне яе. Бо іначай можа стацца, як у нырца на глыбіню: туды занырнеш, а назад вынясе. Пра Багдановіча Стральцоў так і сказаў: «Загадка...». I пакінуў кожнаму права шукаць адгадку. Так і сам пра сябе. Усім, хто яго ведаў, хацелася, каб ён зрабіў больш. Усе ведалі, што гэта будзе адкрыццё, гэта будзе жыццё, гэта будзе паэзія. Як было некалі, калі ён расказваў пра Максіма Багдановіча. Ці калі паведаў пра Вялікага чалавека з Малой Багацькаўкі. Ці калі нечакана, насуперак ліхому пасляваеннаму аптымізму і жорсткай рэалістычнай заземленасці, расказаў пра блакітны вецер, без якога нармальны чалавек — не чалавек. Ці... Шмат што можна было б далучыць у гэты пералік, і гэта было б тое самае, што ўзяць творы пісьменніка ад першага да апошняга і перачытваць, і перажываць, і перадумваць.