КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Пісьменнік заўсёды павінен думаць пра смерць. Шэдэўры літаратуры часцей ствараюцца з вострым адчуваннем блізкай смерці. Адчуванне смерці робіць пісьменніка дэмакратычным, роўным з усімі смяротнымі. Яно дае выйсце ў самыя патаемныя глыбіні людскога жыцця. Адчуванне смерці пазбаўляе пісьменніка спакусаў разбэшчанага жыцця і ўлады. Яно прымушае быць вышэйшым за атлусцелы натоўп. Адчуванне смерці робіць пісьменніка філосафам непадманнага рэалізму, праўды жыцця. Адчуванне смерці прымушае пакідаць тусоўку, не баяцца адзіноты, жыцця самадастатковага, каварстваў тусоўкі і свайго вяртання ў прыроду яе арганічнай часткай, пясчынкай неабдымнага і магутнага цела. Адчуванне смерці вядзе пісьменніка да Бога, але не дзеля ратунку ад смерці, дзеля служэння свайму першавытоку ў жыцці і ў смерці. Цяжка жыць з пастаянным адчуваннем смерці. Але цяжка толькі ў той меры, у якой цяжка быць сапраўдным пісьменнікам. Вянок з цёрну — самы варты яго вянец. Гэтак жыў Максім Гарэцкі, якога любіў Стральцоў. Гэтак і сказаў: «Слава жыццю! Слава і смерці!» У смерці наша вечнасць. А жыццё — толькі для таго, каб зразумець гэтую жорсткую ісціну і, яе зразумеўшы, у кожным сваім дні бачыць найдаражэйшы дар Божы. 1993 «Мой голас у веку наступным пачуецца» Міхась Стральцоў у родных бярозках на родным бальшаку пад Сычынам — светлы акорд нашага з ім лета 1985 года. Тады, пакінуўшы на беразе Сажа пад Чэрыкавам маю Лімень, мы ехалі ў ягоны Сычын. Калі пад’язджалі да вёскі, ён папрасіў спыніць машыну. Выйшлі з яе каля бяроз. Ён стаяў, усміхаючыся, абхапіўшы іх, як сястрычак, за бялюткія ў сонечнай чысціні ствалы, светлы і сам у белай сарочцы пад галь- штукам, сонечны, і я проста не мог не схапіцца за фотаапарат. Цяпер гляджу на фатаздымак і бачу тую дарогу ў Сычын, тыя бярозы, той ясны летні дзень, нічым як быццам не азмрочаны, але яшчэ, зусім нечакана, шукшынскага Ягора Пракудзіна, як ён абдымае родныя бярозкі перад смерцю, яе блізкасці не прадчуваючы. Навошта як быццам мне тут той Ягор? Я ведаю навошта, бо з болем адчуваю лёсавы і псіхалагічны збег шукшынскага кінакадра з фатаздымкам. Ну, вядома, пачуцці Стральцова на здымку, у той наш дзень, былі свае, у іх не было кіношнай лірыкі і драмы, была ціхая, вельмі сціплая, да вусцішнасці непаказная засяроджанасць на шчымліва сваім, размова з родным, вышэй — з радзімай, без слоў, душой і сэрцам, са слязой, якую я неаднойчы бачыў у ягоным воку. Блізкай бяды мы тады не адчувалі. Ён перайшоў на другі бок дарогі — зноў я шчоўкнуў фотаапаратам, зноў ля бяроз, ужо іншых, здзіўлены тым, што Міхась і тут ззяў той самай радасцю. Звычайна яго ўсмешка была нядоўгая, яе заўсёды пільнавала драбінка горычы, падсцерагаў цень смутку — таму, магчыма, што пастаянна пра штосьці думаў, а ў думках усяго хапала,святла і змроку. За дарогаю, за бярозамі, даспявала жыта, за ім прыдарожным спалавелым шнурам стаялі зялёныя кусты алешніку, далей быў лог, за логам уроскід — сычынскія хаты, хлявы, платы. Той дзень, тую дарогу ў Сычын, тыя бярозы, жыта я ўжо ўспамінаў у першым сваім эсэ пра Стральцова. Вось — зноў. Бо кожны ўспамін выводзіць на нейкія яшчэ малюнкі, дэталі, глыбіні роздуму. I ўсё з гадамі, кожная драбніца, падаецца значным. Міхась зайшоў у жыта і, цярэбячы ў руках каласок, задумліва глядзеў на вёску, можа — і на сваю хату, потым павярнуўся тварам да мяне, і гэта ўжо быў іншы твар — пагасла-шэры, змрочны, быццам там, за жытам, дзе шукаў сваё, знайшоў чужое. Альбо, заўважыўшы сваю страху, злавіў і нейкі ўспамін пад ёю? Ці нашы ўспаміны роднага заўсёды светлыя? Гэта было так звыкла для яго: з жыццёвае кудзелі высмыкваць нітку ўспаміну. Хіба не з гэтае, з-пад роднае страхі, кудзелі і радкі: «...ён бачыў сябе жаўтлява-светлай саломінкай, вытыркнутай са страхі, — яна трымцела, грала, смуткавала і гарэзіла разам з ветрам; вецер шкуматаў яе, але ўсё адно любіў, і яна любіла яго, і баялася, і не баялася ягонай моцы». Калі аповесць «Адзін лапаць, адзін чунь» была надрукаваная ў часопісе «Маладосць», і мы, сябры, чыталі з захапленнем, не проста зразумеўшы, але адразу палюбіўшы Іванку, ягонымі вачыма і ягоным сэрцайкам бачачы і перажываючы сваё, кожны сваё, ваеннае ды пасляваеннае маленства, тады ўсе ўбачылі ў Іванку самога Міхася, а наша да яго прыхільнасць і любоў прыраслі яшчэ і любоўю да Іванкі. I нават тая жаўтлява-светлая саломінка, вытыркнутая са страхі на вецер, каб ён яе шкуматаў то гарэзліва, то балюча, здавалася ў маіх вачах і сэрцы вобразам самога Стральцова. Так, ён да скону быў той саломінкаю на вятрах, яшчэ адтуль, ад бацькавай ды матчынай страхі, вятры яго не шкадавалі, а ён ад іх і не хаваўся, бо ведаў, што гэта лёс мастака-беларуса — заўсёды быць на сваіх, хоць і на могілках, вятрах. У вёску мы прыехалі, калі ўжо добра шарэла. Пачынаў імжыць дробны, нейкі восеньскі, грыбны дождж. Пад’ехалі да хаты. Міхась звякнуў на варотцах клямкаю, праз двор адразу падаўся ў хату. Я затрымаўся каля машыны. Неўзабаве Міхась выйшаў з хаты разам з маці Марыяй Міхайлаўнай. Яна сказала, што бацька ў лесе, з суседам рыхтуе на зіму дровы, паказала, у якім лесе, як туды праехаць, і мы пакацілі шукаць дрывасекаў. Пілу пачулі, як толькі заехалі ў лес. Лявон Клімавіч і маладзейшы мужчына крыжавалі бярозу. Заглушылі пілу, пагаманілі — сцямнела. Трэба было дарэзаць дзеравіну, але піла ўжо на заводзілася. Вяртацца ў вёску? Мне якраз прыглянуўся вялізны кап на жывой бярэзіне, з’явілася ахвота яго ўзяць, і Лявон Клімавіч пачаў настройваць пілу. Залілі ў яе бензін, паставілі новую свячу — завялася. Звалілі дрэва ўжо як было цёмна, выразалі кап, уклалі ў багажнік машыны, пакрыжавалі і тую бярозу. Дождж імжыў, мы змоклі, ужо я дакараў сябе, навошта спатрэбіўся той кап, але пасля, як вярнуўся дадому ды агледзеў у дзівоснай бярозавай нарасці абрысы ды фор- мы бабра, як вылушчыў формы з непатрэбнае закарэласці, не выгаблёўваючы, абшкроб наждаком, пацягнуў лакам, дык і зарадаваўся: ну якраз бабёр, пра якога ў той сычынскі дзень казаў Міхась, — як жыў звярок у Галубе, рачулцы Міхасёвага маленства, пад самай хатай, як Міхась хлапчуком падпільноўваў яго, за ім сачыў, і як той, яго заўважаючы, да сябе не падпускаў блізка, заўсёды паспяваў даць нырца з берага ў рэчку. Галубы тым летам ужо не было — звялі меліяратары. Але яна, жывая і паўнаводная, засталася ў памяці, і да апошніх дзён з яе, жывой, выплывалі думкі ды вобразы, радасць і смутак паэта: Прысніўся, верш — не верш, а два радкі: Абломак лодкі ўсплыў са дна ракі, I кружыць вір счарнелую траву. 3 абломкам лодкі к берагу плыву. Прачнуўся... Дзень трывогаю прапах, I два радкі гаркотай на губах. Ад рэчкі маленства на той час заставаліся канава, зялёная лагчына паміж пажоўкла-бурых берагоў, грудок лам’я на былым дне ды ламіны, можа, ад былой лодкі, на былым беразе. Гаркоту страты паэт адчуваў усё жыццё. За вячэраю ў Сычыне мы не заседзеліся. Я ведаў, што Міхась шмат гадоў не быў у вёсцы, у роднай хаце, даўно не бачыўся з бацькам і маці, ды і заехалі на адну ноч, каб ужо назаўтра раніцай развітацца, і я пакінуў Міхася з бацькамі. Загнаў машыну ў двор, раскінуў у ёй спальны мех і ўлёгся. Распагодзілася, узышоў месік, выбліснулі ў высокім небе зоркі, ноч настроілася ціхая, светлая. Доўга свяціліся вокны ў хаце, і так да душы было ляжаць з адчуваннем, што свет ва ўсе бакі адкрыты насцеж, што ляжыш паміж агнёў у вокнах і агнёў у небе, са свайго зацішку ды прыцемку бачыш шырозны абсяг і ў ім — вёску Стральцова, матэрыяльную і духоўную планету яго вачэй, яго душы, яго памяці, яго паэзіі і прозы. Запомнілася і раніца. Прачнуўся я ад гоману гусей. Вялізныя белыя птахі сабраліся ў чараду пасярод двара і, павыцягваўшы ў мой бок доўгія шыі, хутчэй абурана, як мірна-згодна, гагакалі і шыпелі, абмяркоўваючы напэўна маю нечаканую прысутнасць на іх двары. Я вылез з машыны. Тут і Міхась на ганак выйшаў: — 3 кім гамоніш? Паперадзе чарады стаяў самы вялізны, смелы і дзіўна белы, чысты, аж ззяў, гусак, пагагакаў басам, грамчэй за ўсіх астатніх, выкаціўшы шырокія грудзі, надзьмуўшы таўстую шыю. — Ды вось, — кажу, — паслухай і ты Шаляпіна. Міхась рагатаў, аж цыгарэтка вывалілася з рукі пад ногі. — Ну, так, Шаляпін. Бацькаў любімы бас. Паснедаўшы, загаварылі пра ад’езд. Прыйшоў сусед, з якім Лявон Клімавіч збіраўся зноў ісці ў лес да сваіх дроў. Усе выйшлі ў двор і тут яшчэ раз сфатаграфаваліся, як кажуць, на памяць. Лявон Клімавіч прысеў на ганку з сякерай на плячы, з ім побач — сусед, Марыя Міхайлаўна — побач з сынам ля плота, на якім сохлі гарлачы, слоікі, вёдры. Сумна было развітвацца маці ды бацьку з сынам, як сыну з маці і бацькам, з роднаю хатай, прадчуваючы, што гэта — апошняя сустрэча, аб чым Міхась сказаў мне па дарозе: прызнаўся ў змрочных прадчуваннях. Праз два гады я гэта ўспомніў і жахнуўся — як чула яго сэрца! Сэрца Стральцова: два пачуцці — пачатку і канца — вельмі моцныя, абвостраныя, што асабліва выявілася ў мастацкай прозе, найвыразней у творах, якія Алесь Адамовіч назваў хрэстаматыйнымі не толькі ў часе, калі напісаныя, але і для стагоддзя наступнага: «На чацвёртым годзе вайны», «Адзін лапаць, адзін чунь», «Смаленне вепрука». Эмацыянальная памяць маленства ў іх выключная. Здзіўляе багацце найтанчэйшых нюансаў у пачуццях хлапчука, хоць і Іванкі, іх глыбіня, дакладнасць, натуральнасць выхадаў да высокіх адчуванняў дабра і зла, жыцця і смерці, зямнога і нябеснага. Адкуль яны ў малога? Ад мудрасці самой прыроды, інтуіцыі, не прыбітай хлуснёю, — ёй Стральцоў давярае ва ўсім і таму пастаянна думае пра сябе — малога, настойліва шукае з ім сустрэчы і размовы. Хачу я з тым, з маленства, хлапчуком, Свае гады ў дарозе пераняўшы, Спаткацца. Сагрэцца б толькі ім. Жаданне не аднаго імгнення, не аднаго верша. Гэты матыў скразны праз усю творчасць. Ён моцна гучыць і ў аповесці. «Ты пазнаеш мяне?» — спытаў чалавек ў Іванкі, трымаючы шапку ў руцэ і трохі павярнуўшы ўбок галаву, як бы прыслухоўваючыся да нечага. «Дзядзечка, я не ведаю вас», — ледзь не заплакаў Іванка. «Не трэба мне гаварыць — дзядзечка, — сказаў чалавек. — Я — гэта ты, Іванка. Толькі я дарослы, а ты малы». Сон? Так, сасніў Іванка. Але гэтаму сну пісьменнік надае вялікі, не толькі для сябе, сэнс, адвёўшы яму не адну старонку надзвычай лаканічнай прозы. Святою чысцінёй Іванкі, шырэй — маленства, ён правярае і судзіць усё і ўсіх, сябе і тое, што напісаў, кожнае сваё слова. Ці шмат хто вытрымае гэтакі суд? Стральцоў вытрымлівае. «Ні ў чым, ні ў чым ён тут не вінаваты», — высакародна ўзвышае свайго суддзю і з палёгкаю, з поўным на гэта правам прызнаецца: «I я яму ніколечкі не вінен». Ці шмат хто гэтак яшчэ скажа?