КНІГІ ОНЛАЙН

Вынаходства Буквара ў Беларусі

Алесь Суша

Памер: 168с.

Мінск 2021

184.33 МБ

озЬоЬпйу:

Адно з першых выданняў
Віленскай брацкай друкарні «Казанне святога Кірылы, патрыярха Ерусалімскага, пра антыхрыста і яго знакі», падрыхтаванае Стафанам Зізаніем (Вільня, 1596)
63
ВынахоЭстба Букбара у Беларусі
Духа, які знаходзіўся побач. Пры гэтым інтэнсіўнасць і значэнне адукацыйнай дзейнасці брацтва для праваслаўнага асяроддзя ніколькі не зменшыліся.
Адначасова з асветніцкай працай Віленскае брацтва актыўна занялося друкарскай дзейнасцю, якая раскрывала для праваслаўных ВКЛ прынцыпова новыя магчымасці. Гэта неабходнасць актуалізавалася пасля Брэсцкай царкоўнай уніі 1596 г., якую падтрымалі кіраўнікі друкарні Мамонічаў, якія перад тым выдавалі большасць праваслаўных выданняў у ВКЛ. 3 гэтага моманту Віленскае брацтва, якое атрымала афіцыйны дазвол на заснаванне ўласнай друкарні, пераняло задачу праваслаўнага кнігадрукавання і стала адным з галоўных выдавецкіх цэнтраў у краіне. Першае выданне брацкай друкарні пабачыла свет якраз у 1596 г. Кнігі, што ў далейшым тут выходзілі, вызначаліся высокім узроўнем паліграфічнага майстэрства і мастацкага аздаблення, выкарыстаннем шматлікіх гравюр і арнаментыкі (застаўкі, канцоўкі, ініцыялы, рамкі і г.д.), увядзеннем двухколернага друку і інш.
Безумоўна, галоўнай задачай брацкай друкарні было забеспячэнне праваслаўнага духавенства кнігамі, неабходнымі для набажэнства і пропаведзі: Служэбнікамі, Часасловамі, Часоўнікамі, Катэхізісамі, Евангеллямі, Псалтырамі, Актоіхамі, Трыёдзямі, Мінеямі, Апосталамі, Акафістамі і інш. Большасць богаслужэбных выданняў выходзіла накладам ад 500 да 1500 асобнікаў і была прызначана для ўсіх праваслаўных цэркваў ВКЛ. Аднак апрача выпуску богаслужэбных выданняў у брацкай друкарні выходзілі кнігі для патрэб асветы і адукацыі. 3 улікам важнасці адукацыйнай дзейнасці для брацтва гэтыя выданні з часам набывалі ўсё большае значэнне.
У сувязі з гэтым абсалютна заканамерным выглядае той факт, што менавіта ў гэтым асяродку з’явіліся многія навучальныя выданні, прызначаныя для патрэб праваслаўнага насельніцтва краіны. Гэтыя выданні і рыхтаваліся пад апекай брацтва, і друкаваліся тут жа. Сярод іх выключную ролю адыграў і першы Буквар, які заклаў пачатак новай культурнай і адукацыйнай традыцыі.
64
ЯК ВЫГАЯДАУ ПЕРШЫ БУКВАР
НЕНАЗВАНЫ МЕЦЭНАТ
Адціснутая на адвароце тытульнага аркуша выява прадстаўляе чытачу асобу фундатара выдання. Герб не падпісаны, ля яго няма прысвячэння, якое б указвала на прыналежнасць. I ўсё ж уладальнік герба можа быць устаноўлены даволі дакладна.
Галоўным элементам выявы з’яўляецца геральдычны шчыт са знакам «Брама» — крыж з раздвоенай верхавінай, які стаіць на двуножцы. Гэты герб належаў шляхецкім родам Агінскіх і Ялавіцкіх. Але ў Ялавіцкіх гэты знак меў некаторыя адрозненні, ды і самі Ялавіцкія пражывалі пераважна далёка ад месца выдання Буквара. Таму ўпэўнена можна казаць пра прыналежнасць дадзенага герба менавіта прадстаўніку роду Агінскіх.
Вакол герба бачна яшчэ некалькі выяў, якія даюць дадатковую інфармацыю пра яго ўладальніка. Так, над гербам змешчаны так званы нашлемнік з трыма страусавымі пёрамі, а вакол герба — мантыя. Нягледзячы на даволі шырокае поле для інтэрпрэтацыі гэтых сімвалаў, можна сцвярджаць, што яны ўказваюць на высакароднае паходжанне ўладальніка. Кропку ў вырашэнні прыналежнасці rep63 ставіць расшыфроўка значэння чатырох літар, якія прыведзены па перыметры вакол герба, — «В 0 Р Т».
ГербБагдана Агінскага на адваротным баку тытульнага аркуша «Буквара» 1618 г.
ВынахоЭстба Букбара у Беларусі
Калі спалучыць вядомыя звесткі пра герб Агінскіх «Брама», дадатковыя геральдычныя знакі вакол яго з ведамі пра ўладальнікаў мястэчка Еўе, то абсалютна адназначна можна расшыфраваць прапанаваную абрэвіятуру як лацінскае «Bogdanus Oginski Podkomorensis Trocensis». Такім чынам, гаворка ідзе пра князя Багдана Агінскага, троцкага падкаморыя.
Багдан Агінскі (каля 1568—1625) быў не толькі вядомым дзяржаўным і вайсковым дзеячам Вялікага Княства Літоўскага, але і актыўным апекуном праваслаўя. Менавіта ён быў адным з заснавальнікаў, а ў далейшым старастам Віленскага праваслаўнага брацтва, ён заснаваў брацкую школу ў Вільні. А калі ў 1610 г. дзейнасць друкарні пры Віленскім манастыры Святога Духа была забаронена, Б. Агінскі перанёс друкарню ў свой маёнтак у Еўі. Сёння гэты горад знаходзіцца на тэрыторыі Літоўскай Рэспублікі прыблізна за 40 кіламетраў ад Вільні па дарозе на Коўна і мае назву Вевіс. У часы выдання першага Буквара Еўе фармальна знаходзілася ў іншым ваяводстве (Троцкім), дзе дзеянне забароны не было такім адчувальным. Менавіта ў гэтай друкарні на сродкі Б. Агінскага і выйшла першая ў свеце кніга пад назвай «Буквар».
Еўеўская друкарня дзейнічала пры мясцовым Успенскім манастыры, які таксама быў заснаваны князем Б. Агінскім. Але паколькі гэты манастыр не меў спецыяльнага каралеўскага прывілея на друкарскую дзейнасць, то на еўеўскіх выданнях было пазначана, што яны падрыхтаваны і выдадзены друкарняй Віленскага брацтва ці манахамі Віленскага манастыра Святога Духа. Цікава, што друкарня працягнула сваю дзейнасць у Еўі нават пасля таго, як была знята забарона на праваслаўнае кнігадрукаванне ў Вільні і ў 1617 г. адноўлена друкарская дзейнасць Віленскага праваслаўнага брацтва.
«...ПРАЦАЛЮБСТВАМ ВАНДРОЎНЫХ МАНАХАЎ»
Дакладныя імёны аўтараў ці складальнікаў «Буквара» ў самім выданні не прыведзены. Толькі на тытульным аркушы змешчана кароткая згадка, што ён «...складзены і надрукаваны працалюбствам вандроўных манахаў у кіновіі Віленскай Усходняга Праваслаўя пры храме Сашэсця Святога Духа». Такім чынам, у «Буквары» адзначана, што ён складзены манахамі Віленскага праваслаўнага манастыра Святога
66
ЯК ВЫГАЯДАУ ПЕРШЫ БУКВАР
Духа. Паколькі манастыр меў статус кіновіі і ўсе манахі не валодалі асабістай уласнасцю і працавалі на агульную карысць манастыра, то любая справа выконвалася ананімна.
Гэтым, відавочна, і тлумачыцца адсутнасць звестак пра аўтараў выдання. Да таго ж нельга ўпэўнена абапірацца і на архіўныя крыніцы, у якіх адлюстравана дзейнасць Віленскага манастыра Святога Духа і яго друкарні.
I ўсё ж, грунтуючыся на другасных сведчаннях, можна выказаць меркаванне пра найбольш верагодных складальнікаў кнігі. Адным з іх, магчыма, з’яўляецца вядомы беларускі і ўкраінскі культурны і цар
Мялецій Сматрыцкі — адзін з найбольш верагодных складальнікаў «Буквара» (мастакіЛ. і В. Варэцы)
коўны дзеяч Мялецій Сматрыцкі. Такое меркаванне раней ужо гіпатэтычна выказвалі некаторыя даследчыкі, у тым ліку і вельмі аўтарытэтныя, — Г.Я. Галенчанка, Я.Л. Неміроўскі, М.В. Нікалаеў. I такая думка выглядае даволі заканамернай.
Мялецій (свецкае імя Максім) Сматрыцкі нарадзіўся каля 1577 г. (па іншых звестках — каля 1572 г.) у вёсцы Смотрыч недалёка ад КамянцаПадольскага (сёння Украіна), але яго актыўная дзейнасць звязана найперш з беларускімі этнічнымі землямі. Ён быў вядомым грамадскім і царкоўным дзеячам, вучонымфілолагам, таленавітым пісьменнікампалемістам. Яго талент непераўзыдзенага майстра слова яскрава праявіўся пры напісанні палемічных польскамоўных прац «Трэнас», «Антыграфі» і інш.
М. Сматрыцкі атрымаў цудоўную адукацыю і сам непасрэдна займаўся навучальнай практыкай. Пры гэтым ён пазнаёміўся з рознымі педагагічнымі традыцыямі таго часу: вучыўся ў праваслаўнай так званай Астрожскай акадэміі, каталіцкай езуіцкай акадэміі ў Вільні, пратэстанцкіх універсітэтах Лейпцыга, Нюрнберга, Вітэнберга. Ён працаваўу якасці хатняга настаўніка ў некаторых магнацкіх сем’ях і на ўласным вопыце добра ведаў асаблівасці пачатковай адукацыі.
67
ЗАЛА.
ШКА^ ПОЛК’
р^нтёдемгшкол ‘ НЫМ AkTOf’k : Д; С : Н/ Т; „.
' нЙйі ^''^^^ ^лмл'а'г,^Н вм ’ЙІіУ^ ^“J1” ” ДлТІНІКвм І=^“® м^,ь,>А’'“‘^А'<ін7 wk«
Я*
fEX^THESq
ЙЕХРО5ТУЬАТІАЙ
4«°
Л В О
•я
Ж MicdzyApologia у Antidotcm о Oftafe ^§ nek bi'^dovHa^eziy ykiam(WZyza4^ ^І niovych, Philaletowych ,OrthoIogo і^ vych^Kleryko^ych: vczyniona.
Ш
•KS	PRZ EZ W Boev W1ELEBNEGO
WMeletivsza Smotrzyskiego |W
4^i

4?8
4«,
4*
Meletivsza smotrzyskiego ^ КзеоопедоЛгсЬіе^і|1ГораРоІ^ £pifkopn jP^ Witepjkugo уіМіаркгЬрсіе’: ЯгЖшісЫіуге lg^ Wuedikiego y Dermaripciego. do oboie^ «рЖ
Strony №roduKu|kiego.	8^
Anno Domini 1619, Aprilis 3, W ШочлрЕгй 5>«nianiu. Cum Licentia Superioruni.
ТЛсдо fywta iedp:ari
<12...789101112131415...2526>


   

	
2007-2025
	
Калі шукаеце нейкую пэўную кнігу 
або хочаце каб быў апублікаваны ваш скан,
 пішыце ў кантакты