КНІГІ ОНЛАЙН

Вынаходства Буквара ў Беларусі

Алесь Суша

Памер: 168с.

Мінск 2021

184.33 МБ

Такім чынам, Ф. Скарына прайшоў доўгі шлях навучання ў розных адукацыйных установах перад тым, як вырашыў самастойна заняцца асветай сярод суайчыннікаў.
ЯК ВУЧЫАіСЯ НАШЫ ПРОДКІ ДА БУКВАРА
Выпускаючы ў Празе (1517—1519), а пасля і ў Вільні (1522—1525) першыя беларускія кнігі, Скарына ставіў перад сабой асветніцкія мэты, спадзяваўся, што яго выданні стануць добрым падручнікам для суайчыннікаў. Так і адбылося. Яго кнігі Святога Пісання знаёмілі адукаваных жыхароў Беларусі і іншы «паспаліты люд» з гісторыяй хрысціянскай веры, яе сутнасцю і канонамі.
Аднак друкаванае слова Скарыны было прызначана не столькі для выкарыстання ў хрысціянскіх храмах падчас набажэнства, колькі для фарміравання сапраўднага грамадзяніна сваёй дзяржавы, адукаванага і добра выхаванага. У творах асветніка можна бачыць, як услаўленне боскіх і царкоўных запаветаў спалучалася з разуменнем важнасці свецкіх навук і адукацыі, веданнем айчыннай і сусветнай гісторыі. У спадчыне Скарыны спалучаюцца рэлігійны і свецкі кірункі выхавання чалавека. Яго кнігі знаёмілі беларусаў з духоўнымі дасягненнямі хрысціянскага свету, іншымі народамі і дзяржавамі, іх сужыццём і лёсамі.
Скарына сам неаднаразова падкрэсліваў прызначэнне ўласных выданняў — ён выдаваў падручнікі. Ужо першыя словы самай першай кнігі Скарыны, якой невыпадкова быў Псалтыр, тлумачаць яго асветніцкія мэты: «Всяко пнсанне Богом водьхненое полезно ест ко ученню н ко облнченню, нсправленню, н ко наказанмю правды. Да совершен будеть человек Божмй н на всяко дело добро уготован...». Гэтыя словы апостала Паўла як найлепш ілюструюць Скарынава імкненне — «каб быў дасканалы Божы чалавек і да ўсякае добрае справы падрыхтаваны». I далей: «Псалом ест... детем малым початок всякое доброе наукы, дорослым помноженне в науце, мужем моцное утверьженне».
У Сярэдневякоўі і ў ранні Новы час Псалтыр быў асноўнай кнігай, па якой вучыліся грамаце. Таму пачатак выдавецкай і асветніцкай дзейнасці Ф. Скарыны менавіта з гэтай кнігі быў цалкам абгрунтаваны.
Скарына быў упэўнены, што па кнігах Бібліі можна не толькі навучыцца грамаце, але таксама засвоіць «сем вольных навук», якія складалі ўзор еўрапейскай вучонасці. Урэшце сам пераклад Скарынам кніг Бібліі на блізкую і зразумелую беларускаму насельніцтву мову быў скіраваны на пашырэнне пісьменнасці між яго суайчыннікамі, далучэнне іх да кніжнай навукі, унармаванне і павышэнне статусу царкоўнаславянскай і беларускай моў.
29
Вынаходстба Букбара у Беларусі
Асветнік бачыў невычарпальныя магчымасці духоўнай асветы людзей у друкаванай кнізе. Праз кнігу ён спадзяваўся данесці да ўсіх сваіх суайчыннікаў багацце чалавечай думкі і найвышэйшыя маральныя прынцыпы, выпрацаваныя чалавечай цывілізацыяй. I Скарына не памыліўся: на некалькі стагоддзяў наперад друкаваная кніга стала (у тым ліку дзякуючы яго працы) важнейшым сродкам выхавання і асветы ў беларускім грамадстве. Менавіта праз друкаваную кнігу ў далейшым распаўсюджваліся ўсе найважнейшыя ідэі і погляды, у кнізе знайшлі сваё адлюстраванне ўсе навуковыя адкрыцці, менавіта на выкладзеных у кнізе звестках выхоўваліся і працягваюць выхоўвацца ўсё новыя пакаленні беларусаў.
Для лепшага ўспрымання і запамінання тэкставай інфармацыі беларускі асветнік аздобіў свае выданні гравюраміілюстрацыямі, прыгожымі ініцыяламі з выявамі людзей, жывёл, раслін. Гэты падыход да нашых дзён найбольш характэрны менавіта для Буквароў — падручнікаў для самых маленькіх вучняў.
Як вялікі асветнік свайго часу, ён заклікаў да гуманізму, да павышанай цікавасці да чалавечай асобы, скіроўваў сваіх суайчыннікаў да асветы. Менавіта ў гэтым была яго місія як прапаведніка Рэнесансу на беларускай зямлі. Што важна, сфармуляваныя Ф. Скарынам прынцыпы застаюцца нязменна актуальнымі і ў наш час.
«ЕВАНГЕЛЛЕ ВУЧЫЦЕЛЬНАЕ»
У Ф. Скарыны было шмат пераемнікаў. Пачатая ім работа была працягнута шматлікімі друкарамі XVI ст., якія выдавалі кнігі ў тым ліку і для навучальных патрэб. Пасля вяртання з Масквы Іван Фёдараў і Пётр Мсціславец заснавалі ў Заблудаве (каля Гродна) друкарню, дзейнасць якой пачалася з выпуску 17 сакавіка 1569 г. «Евангелля вучыцельнага». А праз год у Заблудаўскай друкарні пабачыў свет «Псалтыр з Часаслоўцам», які таксама прызначаўся для мэт навучання і выхавання.
Заблудаўскае «Евангелле вучыцельнае» выйшла ў друкарні, якая была заснавана на сродкі беларускага магната і апекуна праваслаўя гетмана Рыгора Хадкевіча. Таму на адвароце тытульнага аркуша выдання змешчаны яго герб. У прадмове да кнігі адзначана, што мецэнат «нзобретох собе в том деле друкарьском людей наученых Нвана
30
ЯК ВУЧЫАІСЯ НАШЫ ПРОДКІ ДА БУКВАРА
Феодоровнча Москвнтнна да Петра Тнмофеевнча Мстнславца повелел есмн мм учнннвшн варстат друкарьскнй, н выдруковатн сню кннгу Евангелне Учнтельное». Р. Хадкевіч бачыў у дадзеным выданні найперш кнігу для пашырэння хрысціянскай асветы, для навучання і выхавання. У прадмове да кнігі значылася: «Сего радн аз Грнгорей Александровнч Ходкевнч, вндех таковое хрнстманское наученне в сей кннзе, восхотех еже бы Слово Божне розмножнлося н на ученне людем закону греческого шнрнлося, занеже оскуде снх кннг на много разлмчных местех. Н не поіцадех от Бога дарованнымн сокровнш,
Рыгор Хадкевіч
на сне дело датн».
Выданне было надрукавана ў вялікім фармаце (у другую долю аркуша), мела вялікі аб’ём (407 аркушаў), выглядала даволі ўрачыста, як было ўласціва тагачасным рукапісным і друкаваным кнігам Евангелля. Але ў той жа час у заблудаўскім выданні захоўвалася некаторая сціпласць, не было празмернай колькасці гравюр: гравіраваны герб Р. Хадкевіча, тры застаўкі, шэсць канцовак і два
P’^*" i«^H^U, J»M6«'M . null йн': , .
^*ЛЧГ*’'г'''’Н‘’н«ма«н м*нклг*к«з4₽т.:'г
*»t«*i 1*ГЛ^ГАГфДІтЛіііН HMHHUit\ і .
I І ,<ГІ ‘ ^^ “’” ,|*^|(МАВЫ Іуўлжслпбміпп* h “7**AVi "^’4”$MV'r^
Н ДСННЫЖ IljtU ДЬН ЛуіА , ЛАШ<П^ДН(пп?А М В'ІПКЛ^ДНАЖ А'Ітл ЫНЛІФНТША Н^ы'лн . [1 нпл^ьтдю підігпіл гшд внгуТд ,нга& амн жн<п< »<^q4 . нлфлжнт katas' лчнпУтн <ПНЛП , ЖМЭДШДНЫ WTAMJ««•£ ;|' «ri’. Т»Н« Т^ДЫHStA'i^MHHW nf г т^гг£. ® пмтр^лтн Itt^M^tTttrf^lfAJ^HnAUIHyi. н ^ЫЛН , HfAHtlWnAUIMHMilfA'^pAI . дзлй
П f^*"1 ’r/H^f, <
•«««.•«. П	^	Мн« «<,..*5
«»•»»«,.»с„,
т« «тьа, „„,„,<; „'„Jткм, „ „. ■ „Сі;^^ іадо . л;'т.г в«л«по«, ton [y^j всж;я йлу м0, ллясл ш^н ^™^?,ШЛ)< нЯ'м4 ^,^ 1x011, erа дсшзчг к^ц н . м б £(/,„ сым еожйго, Л1М.ІСЛЧ71Н MO^rMg^Hl ^no «w«nf ЕьпіЫнтн. Ля«я ГД1 няіАго Jc Xies ЕСНМН str*** . 1WW* , ПнсміУКлч^no A'tlw ОЛА0:р(нЬі ГА, НСп»С Н£Г| »ІЛГ9і’сЛ, £ ф ?в‘. Гкю Г
jiftJjiffiSseiWW^^2* К4ТЙЙІ?І$’Ь, jUbULETOta XPKJTiUHlGKH wjbnw Еірмго > Ко#^> шлож&й*
M^J^W^iW^ $£
Шу ПЫТМЕ,
ТоЕапш; »«	:«	•**
^даЗКа х .
%АОвІКЬ ЫМЬ ПіТВО^НЬЕ КОЖН€ fof£ м'Ыо€> Согсмг по ое^а^ іго схтв^ш
' Н0£ •	> •	!•	:*
ЦМТДНЬЕ.
Sero ^ілдгаь *ОжбМ>Ш8о^нлг> фклзк.
He длд тоГо.дкы ее^міне бытн he моГь
ЯЛЕ АЕЫЛЬ WO nopUAY, AKSHAY > €Mf <Я
Я
33
Вынаходстба Букбара ў Беларусі
А гэта паўплывала ў сваю чаргу на стварэнне спецыяльных падручнікаў з тлумачэннем веравучэння — Катэхізісаў. Менавіта яны ў многіх краінах сталі найбольш пашыраным тыпам падручніка для пачатковага (нярэдка адзінага) навучання.