З гісторыі нямецка-беларускай, беларуска-нямецкай лексікаграфіі і тэрмінаграфіі
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 132с.
Мінск 2002
страваныя даведнікі: «Deutsch-russisch-ukrainisch-polnisch». Hrsg v. Otto Borgmeyer [’43]. — 96 S.; «Deutsch-russisch-ukrainisch-finnisch». Hrsg v. Otto Borgmeyer [’43], — 96 S.; «Deutsch-englisch-franzosisch-italienisch» [’43]. — 96 S.; «Deutsch-russischukrainisch-polnisch» [’43], — 128 S. Яны аб’яднаны ў адзін бібліяграфічны артыкул і складаюць адну серыю: «Bilder-Worterbuch zur Verstandigung ohne Sprachkenntnisse». Hrsg. v. Karl Steinberg. Breslau (ілюстраваныя слоўнікі для паразумення без моўных ведаў).
23. [Маскалік М. Беларуска-нямецкія слоўнікавыя матэрыялы] // Moskalik М. Janka Kupala. — Munchen, 1959.
[Маскалік М. Беларуска-нямецкія слоўнікавыя матэрыялы] // Moskalik М. Janka Kupala. Der Sanger des weissruthenischen Volkstums. Slavistische Beitrage. —Munchen, 1961.
M. Маскалік прысвяціў сваю дысертацыю даследаванню творчай спадчыны Я. Купалы. Яго работа была надрукавана ў 1961 г. у адным з нумароў серыі «Slavistische Beitrage».
Нямецкі навуковец ставіў сабе за мэту ўпершыню даць змястоўны і шырокі агляд творчасці беларускага песняра на нямецкай мове, выявіць аснову паэтычнай мовы Я. Купалы праз аналіз лексікі, фразеалагізмаў, прыказак, прымавак, сродкаў і прыёмаў мастацкага выказвання. Паколькі даследаванне арыентавана на нямецкага чытача, М. Маскалікам уведзены ў структуру работы беларуска-нямецкія слоўнікі, якія з’яўляюцца ілюстрацыйным матэрыялам для праведзеных назіранняў. Беларуская частка лексікаграфічных падборак бралася непасрэдна з твораў Я. Купалы, нямецкія адпаведнікі распрацаваны самім аўтарам.
У якасці перакладных адзінак выбраны беларускія прыказкі і прымаўкі, лексемы, найбольш часта ўжытыя беларускім паэтам, якія перадаюць настрой жалю і прыгнёту, цішыні, нешта загадкавае; словы рознай часцінамоўнай прыналежнасці з памяншальнымі суфіксамі; каларонімы; складаныя эпітэты. Акрамя гэтага, крыніцай фактычнага матэрыялу для перакладных лексіконаў паслужылі імёны, узятыя ўкладальнікам з купалаўскіх твораў. Амаль пры кожным уласным імені пададзены яго народна-гутарковыя формы, якімі перадавалася не толькі ўзроставая дастасавальнасць імён, але і характар адносін гаворачай асобы да таго ці іншага імя: памяншальнасць, ласкальнасць, зневажальнасць і г.д.
Структура слоўнікаў спрошчаная: рэестраваму беларускаму слову адпавядае пераважна адзін нямецкі эквівалент.
24. [Kiihne H.] Alphabetisches Worterverzeichnis //Kiihne H. Polnische Lehnworter im Weissrussischen. Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Grades eines Doktors der Philosophie der Philosophischen Fakultat der Freien Universitdt Berlin. — Berlin, I960.
Дысертацыя нямецкага навукоўца Губертуса Кюнэ прысвечана аналізу польскіх запазычанняў у беларускай мове. Значную частку даследавання складае перакладны слоўнік з этымалагічнымі даведкамі, што абгрунтоўваюць польскае паходжанне беларускіх слоў. У прадмове даследчык адзначае, што пры ўкладанні лексікону карыстаўся шматлікімі лексікаграфічнымі крыніцамі, сярод якіх названы і «Словарь белорусского наречія» I. Насовіча (СПб, 1870), «Віцебскі краёвы слоўнік» М. Каспяровіча, (Менск, 1927), «Русско-белорусскнй словарь» (Москва, 1953) і інш.
Слоўнікавы артыкул мае наступную будову: кожнае «польскае па паходжанні», паводле думкі аўтара, слова беларускай мовы перакладаецца на нямецкую мову, затым змяшчаецца інфармацыя пра тое, у якім беларускім слоўніку фіксуецца вызначаная лексема, прыводзяцца (але непаслядоўна) украінскія і рускія адпаведнікі, высвятляецца этымалогія слова. Рэестравыя словы падкрэслены, маюць націск. У перакладной частцы выкарыстаны сінанімічны спосаб перакладу.
25. Glossarium archaeologicum —Bonn—Warszawa, 1962— 1965.
Археалагічны слоўнік з’яўляецца шматмоўным тэрміналагічным даведнікам у выглядзе табліц.
Слоўнік прызначаны выконваць некалькі функцый: служыць даведнікам па археалагічнай тэрміналогіі, быць матэрыяльнай асновай для міжнароднай каардынацыі археалагічнай тэрміналогіі, садзейнічаць стабілізацыі і нармалізацыі тэрмінаў, стымуляваць выпрацоўку тэрмінаў у асобных мовах, а таксама дапамагаць пры чытанні і перакладзе спецыяльных тэкстаў.
Перакладны даведнік складаецца з дзвюх кніг і ўяўляе сабой каталог-слоўнік у выглядзе табліц, у якім пададзены тэрміны на 25 мовах: французскай, англійскай, нямецкай, італьянскай, іспанскай, партугальскай, рускай, украінскай, беларускай, польскай, чэшскай, славацкай, літоўскай, латышскай, эстонскай, фінскай, шведскай, дацкай, нарвежскай, галандскай, венгерскай, румынскай, сербахарвацкай, славенскай, грэчаскай.
Дзве кнігі слоўніка змяшчаюць 340 тэрмінаў-паняццяў. Некаторыя словы забяспечаны ўказаннем месца націску (напрыклад, накрыўка)', пры магчымасці варыянтнага спосабу перакладу варыянт заключаны ў круглыя дужкі, напрыклад: грунтавое пахавате (бескурганнае пахаваннё).
26. Slovnik slovanske Ungvistick6 terminologie = Словарь славянской лйнгвйстйческой термшюлогіш = Dictionary of Slavonic linguistic terminology. — Praha. 1977—1979.
Выданне з’яўляецца шматмоўным даведнікам, дзе асноўная лінгвістычная тэрміналогія прадстаўлена на ўсіх славянскіх мовах (чэшскай, славацкай, польскай, верхняі ніжнялужыцкай, рускай, украінскай, беларускай, балгарскай, македонскай, сербахарвацкай, славенскай), а таксама на англійскай, французскай і нямецкай.
Задача стварыць слоўнік была прынята на пасяджэнні Міжнароднай тэрміналагічнай камісіі пры Міжнародным камітэце славістаў у Празе ў 1960 г. Макет слоўніка, распрацаваны Чэхаславацкай лінгвістычнай камісіяй, абмяркоўваўся на разнастайных пасяджэннях Міжнароднай тэрміналагічнай камісіі.
Перакладны даведнік змяшчае 2266 паняццяў-тэрмінаў з лінгвістыкі, якія сустракаюцца ў асноўных працах па славяназнаўстве. Аб’ём тэрміналогіі, уключанай у лексікон, абумоўлены вучэбнымі праграмамі для студэнтаў-славістаў. Слоўнік прызначаны служыць мэтам рэгістрацыі і інфармацыі, стабілізацыі і нармалізацыі, стымуляцыі і каардынацыі. У першай кнізе словы згрупаваны ў дзевяць раздзе-
лаў: тэрміны агульналінгвістычнага характару (1 раздзел), тэрміны розных узроўняў структуры мовы (2—7 раздзелы), стылістычныя тэрміны (8 раздзел), тэрміны новых метадаў, школ і лінгвістычных накірункаў (9 раздзел).
Мовамі-крыніцамі выступілі чэшская і славацкая. Пасля іх прыводзяцца эквіваленты на іншых славянскіх (польская, верхнялужыцкая і ніжнялужыцкая; руская, украінская, беларуская; балгарская, македонская, сербахарвацкая = харватасербская, славенская) і сусветных (англійская, французская, нямецкая) мовах.
Рэестравыя адзінкі ў слоўніку дадзены ў сваіх зыходных слоўнікавых формах — назоўны склон адзіночнага ліку, але ў выпадках неабходнасці (множналікавыя назоўнікі) звычайна прыведзена скарачэнне рі.
Пры неаднаслоўных тэрмінах захаваны парадак слоў, які з’яўляецца агульнапрынятым у зыходнай мове. Сістэмныя адносіны паміж тэрмінамі ў слоўніку абазначаны пазіцыйным індэксам (напрыклад, 6-4-2 словаўтваральны працэс, 6-4-2-1 афіксацыя, 6-4-2-1-1 суфіксацыя).
Разам з асноўным тэрмінам фіксуюцца і тэрміналагічныя варыянты або сінонімы. Таму побач з айчыннымі могуць прыводзіцца тэрміны інтэрнацыянальнага характару, з навуковымі — тэрміны, якія ўжываюцца ў школьнай практыцы, з агульнапрынятымі — тэрміны даволі рэдкія.
Лексікон выйшаў у двух тамах: у першым томе тэрміналогія прадстаўлена ў адпаведнасці з сістэмнай пазіцыяй паняццяў-тэрмінаў, другі том уключае алфавітныя рэестры тэрмінаў на ўсіх чатырнаццаці мовах.
У беларускай частцы лексікону на першым месцы падаецца, як правіла, тэрмін беларускі або засвоены запазычаны, a затым — тэрміны, якія толькі акцэптуюцца. Пры наяўнасці сінонімаў перавага аддаецца больш кароткай лексеме. Складальнікі абмежавалі сябе ў падачы тлумачэнняў і апісанняў. Для абазначэння новых лінгвістычных паняццяў выкарыстаны пераважна міжнародныя словы, чым мэтанакіравана падтрымлівалася ўстаноўка на інтэрнацыяналізацыю лінгвістычнай тэрміналогіі.
27. [Выхота В.А. Нямецка-руска-беларускі слоўнік] / Выхото В.А. Слова, трудные для понйманйя учаіцймйся-белорусамй прй йзученйй немецкого языка в условйях белорусско-русского двуязычйя // Вопросы преподаванйя русского языка в школе с белорусскйм языком обученйя: Тематйческіш сборнйк научных трудов. —Мн., 1978.
Перакладны нямецка-руска-беларускі слоўнічак — дадатак і ілюстрацыйны матэрыял да навуковага артыкула В. Выхоты33. Асноўную задачу пры стварэнні дапаможніка аўтар бачыла ў практычным, прыкладным яго прызначэнні: выявіць, супаставіць, аб’яднаць у рады і растлумачыць шляхам перакладу нямецкія словы, складаныя для разумення пры яе вывучэнні ва ўмовах беларуска-рускага двухмоўя.
Даведнік ахоплівае агульнаўжывальную лексіку, да перакладу якой даволі часта звяртаюцца ў школьным курсе нямецкай мовы. Лексікон складаецца са слоўнікавых артыкулаў, размешчаных парамі ў алфавітным парадку (усяго 273 пары).
Слоўнікавы артыкул структурна ўключае некалькі асноўных элементаў: загаловачнае нямецкае слова, пераклад на рускую і беларускую мовы. Нямецкія лексемы пададзены ў сваіх пачатковых формах, пры назоўніку ўказаны яго род. Перакладная частка прадстаўлена адным або некалькімі (пры магчымасці сінанімічнага перакладу) адпаведнікамі з рускай і беларускай моў. Беларуская перакладная частка заключана ў касары, напрыклад:
abfegen сметать /змятаць/ — heften сметать /сфастрыгаваць/:
Abgabe f сдача /здача/— Rest т сдача /рэшта/;
mischen мешать /мяшаць/ — stdren мешать /перашкаджаць, замінаць/.
33 В. Выхота працавала метадыстам Навукова-даследчага інстытута педагогікі пры Міністэрстве адукацыі БССР.
Дапаможнік лічыцца першай спробай слоўніка «ілжывых сяброў перакладчыка», укладзенага для школы. Размешчаныя парамі лексемы нямецкай мовы, пераклады якіх з’яўляюцца амонімамі або паронімамі ў рускай і беларускай мовах, прымушаюць задумвацца над сэнсам кожнай лексемы, што спрыяе выбару правільнага слова для канкрэтнага кантэксту.
28. Основен сйстем й термйнологйіа на словенската ономастйка = Основная сйстема й термйнологйя славянской ономастйкй = Grundsystem und Terminologie der slawischen Onomastik. — CKonje — Скопье — Skopje, 1983.
Даведнік з’явіўся першым сістэмна арганізаваным пералікам славянскіх анамастычных тэрмінаў (231 адзінка) у чэшскай, славацкай, польскай, сербалужыцкай, рускай, украінскай,беларускай, балгарскай,сербахарвацкай,славенскай, македонскай, нямецкай мовах. Паводле думкі аўтараў, слоўнік дазволіць пазбегнуць шматзначнасці ў разуменні навуковых публікацый па анамастыцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
