З гісторыі нямецка-беларускай, беларуска-нямецкай лексікаграфіі і тэрмінаграфіі
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 132с.
Мінск 2002
У выданне, апрача самога слоўніка, увайшлі паказальнікі ўсіх выкарыстаных у ім лацінскіх і беларускіх прыказак, прымавак, крылатых слоў.
Прапанаваныя слоўнікам устойлівыя адзінкі заслугоўваюць увагі, паколькі аднолькавыя найменні ў розных мовах адрозніваюцца сэнсавымі і стылістычнымі адценнямі. Акрамя гэтага, вобразы, якія ляжаць у аснове большасці прыка-
зак, прымавак, у той ці іншай ступені разыходзяцца ў розных мовах. «Паняцце, якое пакладзена ў аснову фразеалагічнай адзінкі, у кожнай з моў, як правіла, знаходзіць адметныя, толькі ёй уласцівыя семантычны змест і лексіка-граматычны склад» [Proverbia et dicta 1993, с. 5]. У гэтым выпадку тэрміны «пераклад» і «адпаведнік» у значнай меры ўмоўныя.
37. Немецко-русско-белорусскйй словарь // Лексйческйй мйнймум: англййскіш, немецкйй, французскйй языкй. — Мн., 1994.
Выданне складаецца з трох перакладных лексіконаў: англа-руска-беларускага, нямецка-руска-беларускага і французска-руска-беларускага. Распрацоўка перакладных трохмоўных даведнікаў ажыццяўлялася калектывам аўтараў, у склад якога ўваходзілі М. Мішкевіч, Е. Дубовік, М. Кускоў, В. Ермакоў, М. Кудрэвіч, А. Янукевіч.
Аўтары лексіконаў ставілі сабе за мэту дапамагчы карыстальнікам у вусных зносінах, таму даведнік арыентаваны на размоўную лексіку. У яго корпус уключана абмежаваная колькасць адзінак — 1500 слоў, найбольш ужывальных у побыце, у падарожжы, неабходных пры наведванні культурных, навуковых і гаспадарчых устаноў. Да слоў даецца невялікая колькасць распаўсюджаных словазлучэнняў.
Даведнік адрасаваны студэнтам негуманітарных ВНУ, навучэнцам тэхнікумаў і сярэдніх школ, тым, хто вывучае замежную мову на курсах. Слоўнікі прызначаны таксама для выкладчыкаў замежных моў як практычныя дапаможнікі пры вырашэнні праблемы адбору лексічнага матэрыялу на пачатковым этапе навучання і ў распрацоўцы новай вучэбнай літаратуры.
Перакладныя матэрыялы суправаджаюцца раздзелам «Умоўныя скарачэнні» і нямецкім алфавітам. У дадатак вынесены ўкладзеныя ў алфавітным парадку нямецкія назоўнікі, дзеясловы, прыметнікі, прыслоўі, лічэбнікі і функцыянальныя словы, якія сталі аб’ектам перакладу. Класіфікаваныя паводле трох лексіка-граматычных разрадаў: асабовыя, прыналеж-
ныя і ўказальныя — займеннікі пададзены з узорамі іх скланення. Завяршаюць даведнік тэматычныя групы «Назвы бакоў свету», «Поры года», «Назвы месяцаў», «Назвы дзён тыдня».
Аўтарамі выкарыстаны алфавітна-гнездавы спосаб укладання рэестравай часткі. Загаловачныя словы і іх асноўныя формы выдзелены тлустым шрыфтам, пасля чаго ідзе лексема рускай мовы і праз знак / — беларускі эквівалент.
38. Нямецка-беларускі слоўнік да «Практычнага курсу нямецкай мовы для студэнтаў гуманітарных факультэтаў». — Мн„ 1994.
Нямецка-беларускі слоўнік — гэта невялікае памерам (22 старонкі) і аб’ёмам (481 загаловачнае слова) ратапрынтнае вучэбнае выданне, падрыхтаванае калектывам выкладчыкаў кафедры замежных моў БДПУ і прызначанае для студэнтаў гуманітарных факультэтаў. У склад даведніка ўключана невялікая колькасць фанетычных і граматычныхтэрмінаў, тэрміналогія бібліятэказнаўства, а таксама найбольш тыповыя словы, словазлучэнні і выразы, звязаныя з жыццём і інтарэсамі студэнтаў: «Мова і маўленне», «Сям’я», «Інстытут», «Працоўны дзень студэнта», «Бібліятэка», «Выхадны дзень студэнта», «Германія», «Аўстрыя», «Нямецкая мова», «Выбар прафесіі». Рэестравыя адзінкі арганізаваны паводле тэматычнага прынцыпу; блізкія па сэнсе адпаведнікі да нямецкіх слоў пададзены праз коску, амонімы аб’яднаны ў адным слоўнікавым артыкуле і раздзелены кропкай з коскай.
39. Выхопіа В. Коласавы зернеткі // Наша слова. — 1995— 1996.
У слоўнік «Коласавы зернеткі», які паслядоўна друкаваўся ў газеце «Наша слова» ў рубрыцы «Ствараем энцыклапедыю «Новай зямлі», увайшлі беларускія лексемы, ужытыя Я. Коласам у вышэйназваным творы, агульныя з нямецкімі словамі (155 адзінак). Паводле думкі аўтара лексікону, пада-
бенства беларускіх і нямецкіх слоў тлумачыцца іх індаеўрапейскім паходжаннем. У падраздзеле«Шматзначнасць нашых і нямецкіх слоў» адзначаюцца выпадкі, калі генетычна роднасныя беларускія і нямецкія словы, акрамя тоесных, набываюць у беларускай мове і адрозныя значэнні.
Кожны слоўнікавы артыкул пачынаецца коласаўскім радком, у якім ужыта беларуская лексема, агульная з нямецкай. Пасля беларускага слова, вылучанага тлустым шрыфтам, прапануецца нямецкі адпаведнік. Акрамя гэтага, змяшчаецца інфармацыя пра шляхі ўтварэння нямецкага слова, напрыклад:
А дзень гарыць, а дзень палае.
Усплывае хмарка, і другая Had сіне-дымным небасхілам. I ў задуменні смутна-мілым 3 нябёс блакітных пазіраюць, Як бы дарогу выбіраюць.
БЛАКІТНЫ. Ням. Ыай, с.в.нем. Ыа, blawer, cm.в,нем. Ыао, blawer. Герм. *ЫіІёйо — роднаснае лац. flavus ’залацістажоўты, чырвона-жоўты, бялявы Магчыма першапачаткова значэнне — не яркія, а светлыя фарбы.
40. Aktiver Wortschatz // Нямецкая мова: Вучэб. дапам. — Мн„ 1996.
«Aktiver Wortschatz» складаецца з нямецка-беларускіх слоўнікаў, уключаных у склад вучэбнага дапаможніка па нямецкай мове, распрацаванага членамі кафедры замежных моў БДПУ. Лексікаграфічныя матэрыялы згрупаваны вакол 13 тэм, у якіх адлюстраваны найбольш тыповыя маўленчыя сітуацыі: «Першыя кантакты», «Мой працоўны дзень», «Наш універсітэт», «Абед», «Пакупкі», «Спорт», «Наведванне тэатра», «На пошце», «У доктара», «Падарожжа», «Рэспубліка Беларусь», «Германія», «Швейцарыя». Аб’ектам перакладу ў лексіконах сталі найбольш ужывальныя словы і выразы нямецкай мовы ў аб’ёме 538 адзінак.
Рэестравыя словы размешчаны паводле іх ужывання ў тэксце. Пры загаловачных дзеясловах пададзены іх асноўныя формы і вызначана кіраванне, пры назоўніках указаны канчаткі ў формах Gen. Sing, і Nom. Pl. Пры сінанімічным спосабе перакладу словы. блізкія па значэнні, аддзелены коскамі.
41. Словарь-справочнйк no современной экономйке: На пяты языках. — Мн., 1996.
Гэты тэрміналагічны тлумачальны слоўнік на пяці мовах распрацаваны з мэтай перадаць асноўнае значэнне рускага тэрміна праз адпаведныя паняцці-эквіваленты беларускай, англійскай, нямецкай і французскай моў.
Даведнік змяшчае 1774 тэрміны, найбольш частотныя ў спецыяльнай літаратуры па такіх галінах эканомікі, як эканамічнаятэорыя, агульная эканоміка, макраі мікраэканоміка, фінансы, банкаўская справа, знешнеэканамічная дзейнасць, бухгалтарскі ўлік, статыстыка, маркетынг, менеджмент. Па словах складальнікаў, пры распрацоўцы даведніка да ўвагі прымаліся тэрміны толькі са сферы фіксацыі — энцыклапедыі, перакладныя і тлумачальныя даведнікі па эканоміцы, рэкамендаваныя да выкарыстання выкладчыкамі, студэнтамі і навучэнцамі тэхнікумаў адпаведных спецыяльнасцей.
Слоўнік пабудаваны паводле алфавітнага прынцыпу. Кожнае загаловачнае слова забяспечана тлумачэннем-дэфініцыяй на рускай мове, пасля чаго пададзены пераклады —іншамоўныя адпаведнікі. Перакладная частка мае выгляд табліцы, у якой тэрміны-эквіваленты кожнай мовы згрупаваны ў асобны слупок.
Аўтарамі выкарыстаны сінанімічны спосаб перакладу рускіх лексем.
Алфавітныя паказальнікі тэрмінаў на беларускай, англійскай, нямецкай і французскай мовах вынесены ў канец выдання.
42. Трйбофатйка = Трыбафапіыка Tribo-Fatigue = TriboErmundung: Четырёхьязычный термйнологйческйй словарь. — Мн., Гомель, 1996.
Слоўнік прызначаны для выкарыстання пры вывучэнні асноўнага курса трыбафатыкі, а таксама для азнаямлення з разнастайнымі замежнымі выданнямі па адпаведнай дысцыпліне. Ён змяшчае 446 тэрмінаў на чатырох мовах: рэестраваму слову рускай мовы адпавядаюць беларускія, англійскія і нямецкія тэрміны-эквіваленты. Пры распрацоўцы перакладнога лексікону калектыў аўтараў арыентаваўся на стандарты Беларусі СТБ 994—95 «Трнбофатнка. Термнны н определення».
Чатырохмоўны даведнік складаецца з дзвюх частак — перакладнога слоўніка і паказальнікаў тэрмінаў на беларускай, англійскай і нямецкай мовах. У лексіконе рускія тэрмінаадзінкі арганізаваны паводле алфавітна-гнездавога прынцыпу, пры рэестравых словах прапануецца азначэнне на рускай мове.
Слоўнік пабудаваны па прынцыпе адназначнасці: кожнаму тэрміну ставіцца ў адпаведнасць практычна адзін эквівалент на іншай мове, што, паводле думкі складальнікаў, садзейнічае дакладнасці перакладу.
43. [Галай В. Словы, агульныя для беларускай і нямецкай моў] // Роднае слова. — 1996—2000.
Слоўнікавыя матэрыялы «Словы, агульныя для беларускай і нямецкай моў» распрацаваны дацэнтам кафедры нямецкай мовы Белдзяржуніверсітэта, кандыдатам філалагічных навук В.М. Галай. У лексікон уключана 167 слоў. Частка з іх мае аднолькавыя індаеўрапейскія карані, а іншая — гэта словы нямецкага паходжання, запазычаныя беларускай мовай як непасрэдна з нямецкай мовы, так і праз пасрэдніцтва іншых моў (польскай і яўрэйскай). Крыніцай лексічнага матэрыялу сталі помнікі дзелавой пісьменнасці XV — XVII стст., у якіх багата прадстаўлены пласт бытавой лексікі.
Слоўнік надрукаваны ў часопісе «Роднае слова» ў рубрыцы «У свеце слоў». Ён складаецца з некалькіх раздзелаў: «Назвы тканін і ткацкіх вырабаў», «Назвы будынкаў і гаспадарчых збудаванняў», «Назвы жылых і гаспадарчых частак дома», «Назвы прылад і прыстасаванняў», «Назвы збруі, павозак і некаторых прадметаў, звязаных з імі», «Назвы прадметаў культурнага ўжытку», «Назвы каштоўнасцяў», «Назвы іншых упрыгожанняў і аздобаў». Назвы прадметаў у даведніках размешчаны ў алфавітным парадку. Спачатку пададзена сучасная літаратурная або дыялектная форма (некаторыя лексемы суправаджаюцца тлумачальнымі звесткамі), потым — тая форма, у якой гэта слова выяўлена ў помніках, і ў канцы — роднасныя словы з нямецкай і іншых моў, напрыклад:
КРЫШТАЛЬ ‘цвёрдае цела, якое мае форму шматгранніка; шкло высокай якасці, якое мае асаблівы бляск і здольнасць моцна пераламляць святло; вырабы з такога шкла; тое, што і горны хрусталь'.
Крнсталь ‘упрыгожанне з крышталю’ (1517—1519): у другой скрнннце... крншталь в серебро оправленый. Польск. krysztai ‘крышталь; упрыгожанне з крышталю’ — н.-в.-ням. Kristall ‘крышталь; крыштальнае шкло; тавары з крышталю; магазін для вырабаў з крышталю і фарфору; ясны, як крышталь’ — ст.-в.-ням. cristalla ‘крышталь: цвёрдае цела, якое мае форму шматгранніка’ — с.-лац. crystallum ‘горны крышталь’ узыходзіць да грэц. kryos ‘лёд, мароз’.
КНІГІ ОНЛАЙН
