З гісторыі нямецка-беларускай, беларуска-нямецкай лексікаграфіі і тэрмінаграфіі
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 132с.
Мінск 2002
Будова слоўнікавага артыкула дае магчымасць тэарэтычна дапоўніць даведнік новымі тэрмінамі. Так, калі 0.13. — анімія, 11.13 — анпграпанімія, то можна ўтварыць, напрыклад, 13.13 — заанімія. Эквівалентам да аднаго рэестравага тэрміна выступае пераважна адзін адпаведнік. Калі ў перакладной мове іх некалькі, яны аддзелены знакам Н, напрыклад: штучнае ўласнае імя // штучная ўласная назва.
Перакладны лексікон суправаджаецца алфавітным індэксам выкарыстаных тэрмінаў.
29. [Выхота В.А. Нямецка-беларускі слоўнік] //Выхото В. A. Предупрежденйе ошйбок прй поннманйй немецкйх слов, сходных co словамй родного языка, в условйях блйзкородственного двуязычйя (IX—Xклассы белорусскойшколы):Дйс.... канд. пед. наук. — М., 1986.
Перакладны нямецка-беларускі слоўнік — дадатак да дысертацыі В. Выхоты. Вывучэнне падручнікаў і кніг для чытання на нямецкай мове для сярэдняй школы, а таксама праграмных твораў і твораў для пазакласнага чытання па беларускай мове дало магчымасць аўтару дысертацыі выявіць корпус слоў агульнага кораня ў нямецкай і беларускай мовах колькасцю 1074 адзінкі. Аўтарам навуковага даследавання прадугледжвалася, што група адшуканых слоў можа стаць асновай для выпрацоўкі ў навучэнцаў умення распазнаваць і разумець аднакарэнныя словы.
Слоўнік мае спрошчаную структуру: адпаведнікам да рэестравага слова нямецкай мовы (яны прыведзены ў алфавітным парадку) выступае адна беларуская лексема. Пры нямецкіх назоўніках указана іх радавая прыналежнасць. У перакладной частцы для найлепшага запамінання нямецкага слова пасля скарачэння Ср. пададзена блізкая па значэнні беларуская лексічная адзінка, напрыклад: Knopf т — гузік. Ср.: Кнопка\ Кдгрег т — цела. Ср:. Корпус, Porzellan п — фарфор. Ср.: парцаляны.
30. Нямецка-беларуска-рускі слоўнік: A—Я DeutschBelorussisch-Russisches Worterbuch: A—Z. — Мн., 1988.
Нямецка-беларуска-рускі слоўнік: А—Я = DeutschBelorussisch-Russisches Worterbuch: A—Z. — Mn., 1990.
Перакладны вучэбны нямецка-беларуска-рускі слоўнік складзены выкладчыкамі Мінскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута замежных моў.
Лексікон змяшчае каля 6000 слоў і 1000 словазлучэнняў і разлічаны на шырокае кола чытачоў, бо з яго дапамогай можна перакладаць адаптаваныя тэксты з нямецкай мовы на беларускую і рускую.
У склад слоўніка ўвайшлі словы і словазлучэнні, выбраныя складальнікамі са слоўнікаў-мінімумаў, слоўнікаў найбольш ужывальных слоў і частотных слоўнікаў нямецкай мовы. У якасці асобных дадаткаў тут змяшчаюцца спіс най-
больш распаўсюджаных скарачэнняў нямецкай мовы, спіс геаграфічных назваў і граматычныя табліцы.
Словы пададзены ў алфавітным парадку. Слоўнік вызначаецца дэталёвай распрацоўкай памет: у рэестравую і перакладную часткі ўведзены 15 разнастайных умоўных абазначэнняў і знакаў, 39 нямецкіх і лацінскіх умоўных скарачэнняў, 67 — беларускіх і рускіх.
3 мэтай найбольш поўнай перадачы значэння нямецкай лексемы аўтары звяртаюцца да выкарыстання сінонімаў у перакладной частцы, у розныя слоўнікавыя артыкулы вынесены амонімы, а значэнні полісемічнага слова маюць лічбавае суправаджэнне.
Рэцэнзентамі рукапісу слоўніка былі В. Галай і Р. Гармаш, якія далі станоўчую ацэнку здзейсненай працы і падкрэслілі, што «асобныя заўвагі не зніжаюць значэння рэцэнзаванага слоўніка, які будзе бясспрэчна карысным чытачу пры перакладзе на беларускую і рускую мовы нескладаных нямецкіх тэкстаў» [Галай, Гармаш 1989, с. 76],
Водгукі на слоўнік з’явіліся ў рэспубліканскім псрыядычным друку адразу пасля яго выдання. В. Сёмуха звярнуў увагу на прыдатнасць слоўніка для рускіх і беларускіх школ і адзначыў, што «ніякае крытыкі ад мяне слоўніку не будзе, я рады, я ўдзячны аўтарам і выдавецтву за тое, што на маім стале паявілася кніга, якое я не меў ні ў дзяцінстве, ні ў маладосці» [Сёмуха 1989, с. 7],
Гісторыя стварэння трохмоўнага лексікону, прынцыпы яго распрацоўкі падрабязна разгледжаны ў водгуку Л. Баршчэўскага. Да станоўчых якасцей гэтага слоўніка залічаны пошук да нямецкіх слоў беларускіх адпаведнікаў, што, паводле думкі рэцэнзента, справа першапраходніцкая. У канцы рэцэнзіі аўтарам зазначана, што «даволі значная колькасць недахопаў ні ў якім разе не касуе таго радаснага і ні з чым не параўнальнага адчування, якое пакідае ва ўсіх, хто любіць родную мову, гэты першы нямецка-беларуска-рускі слоўнік» [Баршчэўскі 1989, с. 198],
31. Разговорнйк для турйстов: Русскйй, белорусскйй, англййскйй, немецкйй, французскйй, йтальянскйй, польскйй. —Мн., 1991.
Даведачнае выданне — размоўнік на сямі мовах — выйшла асобнай брашурай зручнага кішэннага фармату ў мяккай вокладцы. Лексікон прызначаны для турыстаў, што едуць за мяжу ў турыстычную або дзелавую паездку, а таксама для замежных турыстаў — гасцей Беларусі.
Структура размоўніка ўключае некалькі частак, або тэматычных раздзелаў: «Прнветствня, время», «Просьба, благодарность, нзвнненне», «На дороге», «Турмстаческнй сервнс», «Бытовые услугн», «Меднціінская помогць», «Досуг, отдых», «Расчет», а таксама «Прадмову» і «Рэкламу», дзе пададзены звесткі пра асобныя фірмы, аб’яднанні, творчыя калектывы горада Мінска.
Кожны слоўнікавы артыкул змяшчае рускае загаловачнае слова, беларускі адпаведнік, англійскі, нямецкі, французскі, італьянскі і польскі эквіваленты. У трэцяй калонцы пазначаны націск і вымаўленне іншамоўнай адзінкі.
Аб’ектам перакладу сталі моўныя адзінкі простай і складанай структуры, найбольш ужывальныя ў штодзённым жыцці. Аднаму рэестраваму слову адпавядае ў правай частцы строга адзін эквівалент.
32. Нямецка-беларускі слоўнік для студэнтаў-філолагаў. — Мн„ 1992.
Гэта ратапрынтнае выданне, падрыхтаванае для студэнтаўфілолагаў выкладчыкамі кафедры нямецкай мовы БДУ, якое ахоплівае пераважна агульнаўжывальныя словы, а таксама асноўныя лінгвістычныя тэрміны з раздзела лексікалогіі.
У рэестры слоўніка 2000 загаловачных слоў, размешчаных у алфавітным парадку ў дзвюх частках. Першая частка складаецца з 600 нямецкіх загаловачных слоў, другая — з 1400. У слоўнікавы артыкул уключаны звесткі пра род нямецкіх назоўнікаў, адсутнасць ці наяўнасць чаргавання пры
змяненні слова, канчаткі ў форме множнага ліку, адзнакай vt пазначана пераходнасць дзеясловаў. Памета перан. у беларускай частцы ўказвае на пераноснае значэнне лексемы.
Пры перакладзе сінанімічныя варыянты аддзелены коскай, больш аддаленыя значэнні — кропкай з коскай, розныя значэнні — арабскімі лічбамі з кропкай. Для размежавання прыметнікаў і прыслоўяў — эквівалентаў да адной лексемы нямецкай мовы — у беларускім лексіконе выкарыстаны адпаведна скарачэнні a, adv. Аўтарскія заўвагі, якія датычаць аб’ёму значэння перакладной адзінкі, заключаны ў круглыя дужкі.
33. Размоўнік ветлівага госця: Для гасцявання ў Германіі // Наша слова. —1992.
«Размоўнік ветлівага госця» —■ рубрыка ў газеце «Наша слова», ініцыятарам стварэння якой быў перакладчык С.Л. Дорскі34. Яна складалася з чатырох размоўнікаў: беларуска-нямецкага, беларуска-англійскага, беларуска-літоўскага і беларуска-французскага, кожны з якіх паслядоўна друкаваўся ў асобным нумары газеты. Складальнік перакладных слоўнікаў меў на мэце дапамагчы ўсім, хто ў той або іншай ступені валодае замежнай мовай — англійскай, нямецкай, літоўскай ці французскай, нагадаць пераклад самых неабходных гутарковых фраз. У размоўнікі ўключаны 29 выразаў, якія найбольш часта выкарыстоўваюцца падчас знаёмства і размовы за сталом. Іншамоўныя эквіваленты суправаджаюцца транскрыпцыяй, прычым гэтым не агульнапрынятай міжнароднай, a прыблізнай, запісанай на кірыліцы, напрыклад:
34 С.Л. Дорскі— перакладчык, працяглы час быў выкладчыкам, загадчыкам кафедры англійскай мовы Белдзяржуніверсітэта. У 1962—1983 гг. працаваў дацэнтам кафедры лексікалогіі англійскай мовы Мінскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута замежных моў (цяпер МДЛУ).
Калі ласка, да стала!
Bitte zu Tisch!
Бйтэ цу тыш.
Я хачу есці.
Ich habe Hunger.
Іх хабэ гунгер.
Смашнога!
Mahlzeit! Lassen Sie es sich schmecken! Ма:льцайт ласэн зі: ec зіх шмэкен.
34. Маркетйнг: Словарь-справочнйк. — Мн., 1993.
Перакладны слоўнік складаецца з трох частак: руска-беларуска-англійска-нямецка-французскі слоўнік, англійска-руска-беларуска-нямецка-французскі слоўнік і паказальнікі тэрмінаў на англійскай, рускай, беларускай, нямецкай і французскай мовах. Лексічны матэрыял перакладнога тэрміналагічнага тлумачальнага слоўніка згрупаваны вакол некалькіх раздзелаў: уводзіны ў маркетынг, кіраванне маркетынгам, тавар у маркетынгавай дзейнасці, рынкавыя даследаванні, арганізацыя збытавай дзейнасці, рэклама і стымуляванне збыту. Лексікон падрыхтаваны для студэнтаў і выкладчыкаў ВНУ і тэхнікумаў, спецыялістаў народнай гаспадаркі, усіх, хто цікавіцца маркетынгам і вывучае замежныя мовы.
Ролю рэестравых выконваюць словы рускай мовы, размешчаныя ў алфавітным парадку. У перакладной частцы прапанаваны пераважна адзін адпаведнік. Варыянты перакладу таго або іншага тэрміна заключаны ў круглыя дужкі.
35. Кароткі нямецка-беларускі слоўнік (для чытання і перакладу нямецкіх фізічных тэкстаў на беларускую мову). — Віцебск, 1993.
Нямецка-беларускі слоўнік — гэта ратапрынтнае выданне, адрасаванае студэнтам для перакладу фізічных тэкстаў з
нямецкай мовы на беларускую. У перакладны лексікон уключаны самыя ўжывальныя ў нямецкай мове тэрміны, словазлучэнні, складаныя словы, якія выражаюць фізічныя паняцці, агульнанавуковая лексіка, інтэрнацыянальныя словы. Пры стварэнні даведніка аўтарам выкарыстаны руска-беларускія, нямецка-рускія слоўнікі, а таксама рускаі нямецкамоўная літаратура па фізіцы.
Больш чым 1400 рэестравых нямецкіх адзінак размешчаны ў алфавітна-гнездавым парадку. Загаловачныя словы забяспечаны ўказаннем на іх часцінамоўную прыналежнасць і сістэмай граматычных памет, якая адпавядае сучасным нямецка-іншамоўным лексікаграфічным выданням. Амонімы пададзены ў адным слоўнікавым артыкуле праз кропку з коскай. У перакладной частцы выкарыстаны сінонімы для перадачы значэння рэестравай адзінкі.
36. Proverhia et dicta: Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў. — Мн., 1993.
Шасцімоўны даведнік разлічаны на шырокае кола чытачоў і ўяўляе сабой перакладны слоўнік, у якім лацінская ідыёма перакладаецца на беларускую, рускую, французскую, англійскую і нямецкую мовы праз адпаведнікі з народнай мовы. Структура слоўніка дазваляе даволі лёгка перабудаваць яго і вынесці ў рэестравую частку ідыёму з любой вышэйназванай мовы. Часам да адной рэестравай адзінкі ў перакладной частцы прапанаваны некалькі аднамоўных варыянтаў. Лексічны матэрыял налічвае 500 адзінак (ідыёмы, прыказкі і прымаўкі), выдзеленых тлустым шрыфтам і пададзеных паводле тэматычнага прынцыпу (26 тэм).
КНІГІ ОНЛАЙН
