З гісторыі нямецка-беларускай, беларуска-нямецкай лексікаграфіі і тэрмінаграфіі
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 132с.
Мінск 2002
56. Размоўнік = Gesprach Buch = Conversation Book = Vocabulariopor conversation = Guide de conversation = Vocabulario di conversazione = Разговорнйк. — Вільнюс, б. г.
У размоўнік уключаны беларуска-нямецка-англійскаіспанска-французска-італьянска-рускія адпаведнікі ў аб’ёме 656 адзінак. Аснову даведніка склала лексіка, якая адносіцца да гутарковага стылю беларускай мовы. Артыкулы даведніка
ўтрымліваюць асобныя словы і моўныя канструкцыі, што адлюстроўваюць найбольш тыповыя сітуацыі зносін на 21 тэму: «Таможня», «Аэрапорт і бюро авіякампаніі», «Вакзал», «Бензазаправачная калонка», «Абслугоўванне», «Аўтарамонтная майстэрня», «Гараж», «Напрамак шляху», «Надпісы, папярэджанні», «Найбольш часта ўжываемыя словы і выказванні», «Абслугоўванне,рамонт», «Першая медыцынская дапамога», «Мяняльная кантора, банк», «Пошта», «Гасцініца», «Аўтакемпінг», «Рэстаран», «Купля», «Культура», «Час», «Лічбы».
Некаторыя выразы маюць пастаянны склад, іншыя можна змяніць шляхам падбору аднаго з варыянтаў, прапанаваных у дужках.
57. Слоўнік філасофскіх тэрмінаў // Хрысціянскі Філасофскі Зборпік. — Мн., 2001.
У складзе «Слоўніка філасофскіх тэрмінаў» змяшчаецца 60 рэестравых адзінак, ужытых у зборніку. Загаловачнае слова беларускай мовы, выдзеленае тлустым шрыфтам, суправаджаецца тлумачэннем і адпаведнікамі з грэчаскай, лацінскай, англійскай, французскай, нямецкай, італьянскай, рускай і польскай моў. Да адной рэестравай адзінкі прапануюцца эквіваленты або з усіх вышэйпералічаных моў, або толькі з некалькіх. Іншамоўныя адпаведнікі фіксуюцца ў круглых дужках праз кропку з коскай.
58. Knauf Н. Weifirussisch (Belarus). Wort fur Wort. Bielefeld. 2001.
Кніга X. Кнаўфа36 выйшла ў свет як 145 том у серыі «Kauderwelsch Sprechfiihrer». Даведнік складаецца з некалькіх частак: уступнага раздзела, у якім пададзены мінімальныя
36 Холгер Кнаўф нарадзіўся ў 1973 г. у Эрфурце. 3 1994 па 1996 гг. праходзіў курс славістыкі ў Йене і Мінску. Як супрацоўнік Міжнароднага адукацыйнага цэнтра ў Дортмундзе часта наведвае Беларусь.
звесткі пра Беларусь, яе жыхароў, пісьмовыя традыцыі і вымаўленне, граматыку, якая адлюстроўваеключавыя граматычныя формы; размоўніка і дадатку. Паколькі выданне арыентавана найперш на нямецкага чытача, уся інфармацыя і аўтарскія заўвагі аформлены на нямецкай мове. 3 гэтай жа прычыны і для спрашчэння карыстання даведнікам беларуская частка распрацавана на лацінцы.
У размоўніку прадстаўлены беларуска-нямецкія адпаведнікі па 19 тэмах, актуальных пры знаёмстве з іншай краінай: «Імёны, прозвішчы і звароты», «Прывітанне і прыём», «Просьбы, падзякі, пажаданні», «Першая размова», «Час і дата», «У гасцях», «Любоўныя размовы», «Па дарозе», «Начлег», «У вёсцы», «Ежа і напоі», «Пакупкі», «Фатаграфія», «Банк і пошта», «Тэлефон і Інтэрнет», «Паліцыя і мытня», «Быць хворым», «Туалет», «Лаянка і знявага». Пры перакладзе найбольш ужывальных беларускіх выразаў складальнікам прапануецца як паслоўны пераклад, так і дакладны нямецкамоўны адпаведнік.
Часткададатку — гэта нямецка-беларускі і беларуска-нямецкі слоўнікі, якія ахопліваюць 1000 рэестравых адзінак, выкарыстаных у размоўніку ў якасці прыкладаў. Загаловачныя словы выдзелены тлустым шрыфтам, граматычная інфармацыя распрацавана толькі для беларускамоўных лексем. У назоўніках пазначаны род, форма множнага ліку і канчаткі роднага склону адзіночнага ліку для назоўнікаў мужчынскага роду. У дзеясловах абазначана аснова, да якой прапанаваны канчаткі або першай, другой і трэцяй асобы адзіночнага ліку, або трэцяй асобы прошлага часу адзіночнага ліку жаночага роду.
59. [Гуртыг K.J Worterbuch — слоўнік. Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў — Linguistisches terminologisches Worterbuch //Гуртыг К. Кароткая граматыка беларускай мовы ў табліцах для нямецкамоўных навучэнцаў. — Мн., 2001.
Гэтае выданне прызначана найперш для нямецкіх студэнтаў, якія вывучаюць беларускую мову як замежную, а таксама для ўсіх тых, хто хоча пазнаёміцца з граматычным ладам
беларускай мовы. Яно дапаўняецца раздзелам «Дадатак», частку якога складаюць «Worterbuch — слоўнік» (беларусканямецкі) і «Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў — Linguistisches terminologisches Worterbuch». Беларуска-нямецкі слоўнік «ахоплівае лексемы, выкарыстаныя ў якасці прыкладаў у самой граматыцы, выключаючы тыя, пераклад якіх даваўся непасрэдна ў раздзелах», аб’ём слоўніка лінгвістычных тэрмінаў «значна шырэйшы за тэрміналогію, ужытую ў тэксце» [Гуртыг 2001, с. 6].
У лексіконах выкарыстаны алфавітны парадак падачы лексічнага матэрыялу, рэестравымі з’яўляюцца адзінкі беларускай мовы, выдзеленыя тлустым шрыфтам і забяспечаныя націскам.
Паколькі беларуска-нямецкі слоўнік разлічаны на базавы курс беларускай мовы і ў выданні выконвае не асноўную, a дадатковую ролю, аб’ём яго абмежаваны — 681 адзінка. У рэестравых словах пазначана часцінамоўная прыналежнасць, у дзеясловах — трыванне; паметай мн. забяспечаны множналікавыя назоўнікі. Асноўным спосабам перакладу выступае падбор аднаго адпаведніка да беларускай лексемы (аўтар рэдка звяртаецца да выкарыстання сінонімаў у перакладной частцы).
Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў уключае 320 рэестравых адзінак, якія ахопліваюць шырока вядомыя мовазнаўчыя тэрміны з раздзелаў фанетыкі, марфалогіі і сінтаксісу, найбольш часта ўжывальныя ў навуковай і вучэбнай літаратуры. Тэрміналагічныя словазлучэнні звычайна падаюцца і перакладаюцца ў адпаведным гняздзе, напрыклад: эмацыянальна-экспрэсіўная часціца ў гняздзе часціца. У перакладной частцы аднаму беларускамоўнаму тэрміну адпавядае адзін нямецкамоўны.
***
Пасля агляду перакладной лексікаграфіі XX ст. з уключэннем лексічнага матэрыялу нямецкай і беларускай моў мэтазгодна звярнуцца да агульнай характарыстыкі нямецка-беларускіх і беларуска-нямецкіх слоўнікавых крыніц.
Агульная характарыстыка нямейкаЗеларускан і Зеларуска-нямейкап лексікаграфічнап тралыйыі
Вывучэнне слоўнікавых крыніц з уключэннем нямецкага і беларускага лексічнага матэрыялу дазваляе абагульніць некаторыя рысы, уласцівыя нямецка-беларускай і беларусканямецкай лексікаграфіі XX ст. Зразумела, што пералік такіх прымет застаецца адкрытым і можа быць дапоўнены.
1. Храналогія і перыядызацыя нямецка-беларускай і беларуска-нямецкай слоўнікавай пракпіыкі XX cm.
Рознатыповыя слоўнікі з уключэннем нямецкага і беларускага лексічнага матэрыялу ствараліся на працягу ўсяго XX ст. Так, у першае дзесяцігоддзе былі распрацаваны 3 лексікаграфічныя працы, у 20-я гады — 1, 30-я — 2, 40-я — 7, 60-я — 3, 70-я — 2, 80-я — 3, 90-я — 22, 2000—2002 гг. — 737. Уздымы (40-я і 90-я гады) і спады (50-я гады) дзейнасці па стварэнні слоўнікаў цесна звязаны з гісторыяй абодвух народаў, са знешнімі абставінамі і ўнутрымоўнымі фактарамі функцыяніравання беларускай мовы. Актыўна распрацоўка лексіконаў праводзілася ў часы першай і другой сусветнай вайны, у гады т.зв. беларусізацыі, прыняцця і ўвядзення ў жыццё Закона аб мовах у Рэспубліцы Беларусь, калі значна павышалася зацікаўленасць грамадства ў перакладных даведніках. У 1937—1940,1945—1958 і 1966—1976 гг., «што характарызуюцца як гады ўціску і стагнацыі ў дачыненні да беларускай мовы»
37 Ва ўсіх выпадках улічваліся толькі адшуканыя лексікаграфічныя матэрыялы без іх перавыданняў.
[Цыхун 2000, с. 7], практыка стварэння нямецка-беларускіх і беларуска-нямецкіх лексіконаў адсутнічала.
Аглядаючы гісторыю развіцця нямецка-беларускай і беларуска-нямецкай лексікаграфічнай спадчыны, можна канстатаваць наяўнасць у ёй двух перыядаў, якія храналагічна суадносяцца з першай і другой паловай XX ст. і якім уласціва пэўная закончанасць, адноснае ўнутранае адзінства і новая лексікаграфічная якасць. 3 аднаго боку, яны адлюстроўваюць часавую паслядоўнасць у падрыхтоўцы слоўнікаў, а з другога, — удасканаленне лексікаграфічнай працы пры складанні лексіконаў. Кожны з этапаў адрозніваецца галоўным чынам характарам дзейнасці і ўзроўнем кваліфікацыі складальнікаў слоўнікаў, колькаснымі і якаснымі паказальнікамі саміх лексікаграфічных крыніц, атаксама мэтамі, якім падпарадкоўвалася праца па падрыхтоўцы таго ці іншага перакладнога даведніка. Гэтыя адрозненні абумовілі адметнасць у змесце і форме разгледжаных лексікаграфічных адзінак.
Нямецка-беларуская і беларуска-нямецкая лексікаграфічная дзейнасць першай паловы XX ст. ажыццяўлялася ў перыяд значнага росту і станаўлення беларускай літаратурнай мовы, яе інтэнсіўнага лексічнага ўзбагачэння. Можна выказаць меркаванне, што праца па ўнармаванні беларускай лексікі ў некаторай ступені знайшла сваё адлюстраванне і ў перакладных даведніках, якія на момант укладання лексіконаў, бясспрэчна, з'яўляліся своеасаблівым сродкам арганізацыі нацыянальнай мовы.
Сур’ёзнай перашкодай у развіцці беларускай перакладной слоўнікавай дзейнасці ў гэты перыяд з’яўляецца адсутнасць уласнай лексікаграфічнай традыцыі ў галіне стварэння іншамоўна-беларускіх і беларуска-іншамоўных крыніц, а адпаведна, недахоп кваліфікаваных кадраў. Нягледзячы на гэта, нямецка-беларуская і беларуска-нямецкая лексікаграфія гэтага часу праходзіла шлях свайго станаўлення. Яе развіццё было выклікана выключна практычнымі запатрабаваннямі, таму перакладныя крыніцы мелі утылітарны характар і нізкі тэарэтычны ўзровень лексікаграфічнай апрацоўкі. Аўтары слоўнікаў, якія з’явіліся, па сутнасці, першапраходцамі, пры распрацоўцы сваіх лексікаграфічных матэрыялаў абапіраліся перш за ўсё
на вопытрускай і/ці нямецкай лексікаграфічнайтрадыцыі, што відавочна адбілася на знешняй і ўнутранай структуры слоўнікаў (арганізацыя адабранага ў рэестр лексічнага матэрыялу, спосаб тлумачэння і перакладу, граматычна-стылістычная характарыстыка слоў). Разам з тым у тагачасных слоўнікавых крыніцах назапашаны значныя практычныя напрацоўкі. цікавыя і каштоўныя для выкарыстання і ў сучаснай перакладчыцкай практыцы. Але пераважная частка слоўнікаў так і не здолела аказаць значнага ўплыву на развіццё і станаўленне беларускай лексікаграфіі.
Пасля другой сусветнай вайны ўзнікла надзённая патрэба стварэння новых філалагічных і тлумачальных слоўнікаў, якія «павінны былі не толькі адлюстраваць багацце літаратурнай лексікі, назапашанае на той час, але на падставе скрупулёзнага вывучэння моўнай практыкі дакладна вызначыць нормы словаўжывання, стаць у гэтых адносінах аўтарытэтнымі даведнікамі» [Шакун 1995, с. 186]. На парадку дня зноў паўстае пытанне пра неабходнасць укладання перакладных даведнікаў (з розных моў, а не толькі з рускай). Але пракі'ычная рэалізацыя гэтай задачы пачалася толькі ў канцы XX ст.
КНІГІ ОНЛАЙН
