3 гісторыі перавозак на чыгунках Беларусі (верасень 1943 май 1945 г.)
Выдавец: Выдавецтва УА “ВДТУ”
Памер: 168с.
Віцебск 2005
Вырашэнне гэтай задачы было. бадай што. ні не самай цяжкай справай на фронце гаспадарчага будаўніцтва. Для ворага, натуральна. не з’яўлялася сакрэтам. што поўнае разбурэнне чыгунак можа істотна
Маркс К нЭнгельсФ Соч -Т 20 С. 171
■ Леннн В Н Полн собр. соч. Т. 35 С. 395
• Там же Т 38 С 400
ўплываць на тэмпы наступлення савецкіх войск, таму ён рабіў усё, што толькі магчыма было, каб зруйнаваць чыгуначнае палатно, дашчэнту знішчыць важнейшыя вытворчыя аб’екты транспарту. 3 мэтай максімальнага вывядзення са строю шпал і рэек фашысты выкарыстоўвалі спецыяльныя чыгункаразбуральныя машыны “Крук". Пасля свайго праходу па чыгунцы яны пакідалі за сабою на сто працэнтаў папсаваныя шпалы, поўнасцю парушаную баластавую прызму, значна дэфармаваныя рэйкі. Увесь рухомы састаў і найбольш каштоўнае абсталяванне фашысты вывозілі ў Германію. 3 вызваленых пад канец 1943 г. 1282 км пуці Беларускай чыгункі (тут маюцца на ўвазе і ўчасткі, якія знаходзіліся па-за межамі рэспублікі) праціўнік поўнасцю разбурыў 683 км галоўных і станцыйных пуцей, эвакуіраваў у тыл 245 км пуці, знішчыў усе паравозныя дэпо з экіпіровачнымі збудаваннямі, папаліў пуцявыя будкі, казармы, пасажырскія будынкі. Уцалела зусім нязначная частка малых чыгуначных мастоў, толькі 5 прац. захавалася жылой плошчы.
Адной з істотных прычын спусташальных разбурэнняў чыгуначных ліній і ўчасткаў з’яўлялася і тое, што большая частка з іх была пераўтворана праціўнікам у час абарончых баёў ва ўмацаваныя рубяжы і апорныя пункты. Каб выбіць ворага з гэтых пазіцый, савецкая авіяцыя і артылерыя наносілі масіраваныя ўдары па іх, у выніку чаго многія кіламетры чыгуначнага пуці і гаспадарчыя аб’екты аказваліся поўнасцю выведзенымі са строю. Апрача таго, наша авіяцыя рабіла сістэматычныя нападзенні на найважнейшыя чыгуначныя вузлы і станцыі, якія знаходзіліся на значнай адлегласці ад лініі фронту. Савецкія лётчыкі здзейснілі ўвосень і зіму 1943 г. шмат баявых вылетаў на акупіраваную тэрыторыю Беларусі, нанёсшы магутныя ўдары па чыгуначных вузлах, што прыводзіла да працяглай дэзарганізацыі работы апошніх, да зрываў стратэгічных перавозак ворага. У сваю чаргу і нямецкай авіяцыі ўдавалася, хаця і не ў такіх памерах, як у пачатку вайны, пранікаць цераз лінію фронту і скідваць бомбы на толькі што ўзведзеныя ці аднаўляемыя масты, чыгуначныя пуці.
ІЗаеннае становішча абавязвала і партызан Беларусі да актыўных дзеянняў па разбурэнні чыгунак. з тым. каб сарваць планы фашыстаў для скарыстання іх у мэтах перадыслакацыі сваіх войск альбо адпраўкі на захад нарабаванай маёмасці. Пазней пра падобныя акцыі народных мсціўцаў на сталёвых магістралях наш выдатны паэт Пімен Панчанка так напіша ў вершы “Беларускай чыгунцы”:
Даруй, цябе ірвалі мы
1 трушчылі на друз, Калі да нас вадзіла ты
Чужы смяротны груз...
У моц наўмыснага пашкоджання фашыстамі чыгунак, а таксама іх асаблівага месца ў час баявых аперацый, многія лініі і ўчасткі, мо, як ніякія іншыя гаспадарчыя аб’екты пра.мысловасці, калгасныя і саўгасныя будынкі, установы культуры, на момант прыходу Чырвонай Ар.міі мелі такую высокую ступень разбурэння і патрабавалі такіх каласальных матэрыяльных сродкаў і чалавечай энергіі для свайго аднаўлення.
Вялізныя кучы цэглы і шчэбеню высіліся таксама і на месцы былых вытворчых карпусоў Гомельскага паравоза-вагонарамонтнага завода, якому фашысты нанеслі амаль на трыццаць мільёнаў рублёў маіэрыяльных страт. Нават рэйкі і шпалы былі зняты імі з заводскіх чыгуначных пуцей.
Нялёгкай справай было адрадзіць ранейшую магутнасць вызваленых участкаў Беларускай і Заходняй магістраляў, адкрыць па іх рух воінскіх эшалонаў. Для таго, каб падрыхтаваць да эксплуатацыі адзін кіламетр поўнасцю разбуранага чыгуначнага шляху, да месца работы неабходна было даставіць і ўкласці 1440 штук шпал, 160 рэек (даўжынёй 12,5 метра кожная), 989 нітоў, 8904 кастылі, 325 накладак, 2842 падкладкі, што ў перакладзе ў вагавую колькасць раўняецца ў сярэднім 166,5 тоны'. А чыгуначная ж гаспадарка, як вядома, складаецца не толькі з аднаго рэйкавага шляху, а ўключае ў сябе разам з імі шмат розных вытворчых аб’екаў. службова-адміністрацыйных будынкаў і да т.п. Таму ў барацьбе з разрухай у гэтай галіне эканомікі ад чыгуначных войск. транспартных будаўнікоў, чыгуначнікаў, мясцовага насельніцтва патрабаваліся неймаверныя намаганні, самаадданая праца, а таксама вялікае бясстрашша. бо на аднаўлясмыя аб’екты нярэдка рабіла налёты варожая авіяцыя. працаваць даводзілася часам пад гарматным абстрэлам.
Аднаўленчыя работы на чыгуначным транспарце пачыналіся, як правіла, у першы ж дзень пасля вызвалення. Услед за перадавымі часця.мі Чырвонай Арміі рухаліся і чыгуначныя войскі. Да прыходу на Беларусь яны ўжо мелі вялікі вопыт працы ў прыфрантавых і франтавых умовах, параўнальна багатую матэрыяльна-тэхнічную базу. кваліфікаваныя кадры, што забяспечвала высокія тэмпы і якасць работ. За кароткі тэрмін восень і снежань 1943 г. ваенныя чыгуначнікі аднавілі шмат кіламетраў чыгуначных пуцей, вялікую колькасць розных штучных збудаванняў. Асабліва праславіла сябе на Беларусі воінскае падраздзяленне інжынера-маставіка падпалкоўніка А.С. Дугіна, якому 5 лістапада 1943 г. бьіло прысвоена званне Героя Сацыялістычнай Працы. Вопытны арганізатар вытворчасці. А.С. Дугін стала клапаціўся аб
1 Луценко В Т Деятельность КПСС по обеспеченню бесперебойной работы железнодорожного транспорта в пернод Велнкой Огечествсмной войны (1941 1945 гг ) М., 1969 — С 81
укараненні перадавых тэхналагічных працэсаў на будаўніцтве, усямерна садзейнічаў развіццю творчай ініцыятывы камандзіраў, інжынернатэхнічнага персаналу, радавых чыгуначнікаў свайго падраздзялення. Калі гэта выклікалася абставінамі часу, на дапамогу воінам-аднавіцелям прыходзілі кухары. пісары, прачкі і іншыя работнікі небудаўнічых прафесій. Узятае ў гонар 26-й гадавіны Кастрычніцкай рэвалюцыі абавязацельства: увесці ў эксплуатацыю 55 км чыгункі і 10 мастоў было паспяхова выканана. Звыш планаванага задання падрыхтаваны для руху воінскіх эшалонаў вельмі важны ў стратэгічных адносінах участак Цёмны Лес Крычаў. I калі А.С. Дугін разам з іншымі 126 работнікамі чыгуначнага транспарту краіны і воінамі чыгуначных войск пры атрыманні ў Маскве 5 лістапада высокай узнагароды чуў словы М.І. Калініна: “Мы паказалі ўсяму свету, што за два з лішкам гады вайны, дый якой яшчэ вайны, калі сотні кіламетраў войскі рухаліся ў адзін і другі бок, калі чыгуначная гаспадарка намі псавалася на час адступлення, а цяпер разбураецца ворагам, калі мы наступаем, наш транспарт вьітрымаў. Вы маеце права ганарыцца, што сваёй работай. сваёй службай Радзіме ў адказны момант яе існавання прыносіце велізарную карысць”1. ён бачыў у гэтай ацэнцы Старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР і свае ўласныя заслугі.
Спорна ішла праца па аднаўленні ўчастка Унеча Крычаў. Гомельскага чыгуначнага вузла ў воінаў батальёна падпалкоўніка Шалвы Жыжылашвілі, а таксама батальёна падпалкоўніка Ф.Е. Макевіціса, што адраджаў пуць на ўчастку Смаленск Віцебск.
Сур’ёзным выпрабаваннем для воінаў-аднавіцеляў з’яўлялася навядзенне чыгуначнага моста цераз раку Сож на 236-м кіламетры напрамку Магілёў -Раслаўль (за адзін кіламетр ад Крычава). Ад былога двухпутнага, пяціпралётнага моста з вышынёй насыпу адзінаццаць метраў засталося толькі адно нагруваджанне абломкаў металу ў рэчышчы ракі. Наколькі гэта было складанай і працаёмкай справай, відаць з таго. што для збудавання падходаў да моста спатрэбілася выканаць 35 тысяч кубічных метраў грабарных работ, а для яго аднаўлення выдаткаваць 4615 кубаметраў лесаматэрыялу, 40 тон нітоў і скоб. Штодзённа на аднаўленні моста ўдзельнічала да пяці тысяч чалавек, палову з якіх складала мясцовае насельніцтва". Сумеснымі намаганнямі воінаўаднавіцеляў і мясцовых жыхароў стала магчы.мым у вызначаны тэрмін здаць у зксплуатайыю гэты важны ў стратэгічных адносінах чыгуначны мост.
' Гудок 1983 5 нюля
■ Там же 1975.-16 февраля
Па распараджэнні Народнага Камісара шляхоў зносін СССР у вызваленыя раёны Беларусі адразу ж былі пасланы спецыяльныя будаўнічыя фарміраванні: галаўныя рамонтна-аднаўленчыя цягнікі, машынна-пуцявыя станцыі, рэйказварачныя цягнікі, паравозарамонтныя калоны, цягнікі па рамонце водазабеспячэння (Вадрэмы), вагонарамонтныя калоны і інш. Экстраныя меры прымаліся па тым, каб утварыць на кожнай чыгунцы Упраўленне будаўніча-аднаўленчых работ (УБАР), у абавязкі якому ставіліся яе поўнае адраджэнне і далейшае развіццё матэрыяльна-тэхнічнай базы. Калі ваенныя чыгункі і большасць спецыяльных будаўнічых фарміраванняў НКШЗ СССР з адыходам савецкіх войск на захад, як правіла, здымаліся са сваіх ранейшых пазіцый і неадкладна рухаліся ў прыфрантавыя зоны, дык УБАР, наадварот, працягвала заставацца ў межах адной і той жа чыгункі незалежна ад лініі фронту.
Упраўленне будаўніча-аднаўленчых работ на Заходняй чыгунцы (начальнік В.А. Быдзан) было ўтворана ў верасні 1943 г. Разам з адраджэннем чыгуначнай гаспадаркі на вызваленай тэрыторыі Беларусі Упраўленне разгарнула дзейсную падрыхтоўку да работ і ў тых раёнах, якія знаходзіліся яшчэ пад фашысцкай акупацыяй. Да канца 1943 г. ужо былі сфарміраваны аператыўныя групы будучых будаўніча-аднаўленчых участкаў (БАУ) Аршанскага і Віцебскага. Першы з іх размяшчаўся на станцыі Краснае (Смаленская вобласць), другі на станцыях Рудня (той жа вобласці) і Лёзна. У кастрычніку 1943 г. на Заходнюю магістраль было адкамандзіравана Упраўленне будаўніцтва № 101. якое перад гэтым працавала на чыгунках Поўначы СССР і Маскоўска-Данбаскай магістралі.
Вялікія цяжкасці ўзніклі з утварэннем Упраўлення будаўнічааднаўленчых работ на Беларускай магістралі. Адсутнасць кваліфікаванай рабочай сілы. матэрыяльна-тэхнічных сродкаў абцяжарвала сфарміраванне, толькі зыходзячы з мясцовых рэсурсаў, такога калектыву будаўнікоў, які быў бы ў іюўным стане завяршыць аднаўленне моцна разбуранай гаспадаркі чыгункі. Таму ў канцы кастрычніка 1943 г. НКНІЗ СССР расфарміроўвае і камандзіруе на Беларусь Упраўленне будаўніцтва № 45 , якое вяло работы на Омскай чыгунцы. Яго кадравы склад і матэрыяльна-тэхнічная база павінны былі стаць касцяком для заснавання на Беларускай магістралі Упраўлення будаўніча-аднаўленчых работ. Усяго належала да адпраўкі больш за тысячу чалавек, астатнія рабочыя заставаліся працаваць на ранейшым месцы. У эшалоны. што пасылаліся на Беларусь, былі пагружаны 24 аўта.машыны. 7 гусенічных трактароў і 4
КНІГІ ОНЛАЙН
