КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Выслухаў жабрак бацькаву скаргу і параіў, што яму зрабіць, каб прывучыць сыноў да гаспадаркі. Назаўтра бацька кажа сынам: — Вось што, сынкі, ёсць у мяне адна далёкая радня. Пайду я да яе. А вы сабе жывіце, як хочаце. Сабраўся і пайшоў. Засталіся сыны гаспадарамі. Доўга яны гаспадарылі ці нядоўга, але хутка дажыліся так, што няма чаго, як кажуць, і на зуб палажыць. Пачалі браты спрачацца, хто вінаваты. Спрачаліся, спрачаліся, а да праўды так і не дайшлі. Толькі вось праз нейкі час зноў завітаў да іх той жабрак. Ну, вядома, трэба накарміць падарожнага чалавека, а ў братоў ні кавалка хлеба. Стралец дакарае рыбака: — Няхай бы ты хоць якую рыбіну злавіў, каб было чым чужога чалавека прыняць. Рыбак адказвае стральцу: — Няхай бы ты хоць якое казляня падстрэліў... 180 Залатая яблынька Паслухаў іх жабрак і кажа: — Дзякую вам, хлопчыкі, за клопат. Ёсць у мяне хлеб, што добрыя людзі далі. Дастаў ён з торбы хлеб, сала і пачаў частаваць стральца і рыбака. Сорамна ім прымаць пачастунак ад беднага жабрака, ды голад не цётка. Накінуліся браты на жабракову торбу і як бачыш усю апрасталі. — Чаму вы такія бедныя? — пытаецца ў іх жабрак. — Хіба ў вас няшчасце якое, ці што? Браты цяжка ўздыхнулі: — Зусім, дзядуля, прапала наша гаспадарка... — А як жа вы раней жылі? — Бацька гаспадарыў, дык хлеб і вёўся. — А што ваш бацька: малады ці стары? — Ды зусім ужо стары. — Вось бачыце, — кажа жабрак, — ён стары, ды гаспадаркаю карміўся сам і вас карміў. А вы маладыя, дужыя і без хлеба галееце... Брыдка стала братам, радзей пачалі яны са стрэльбай ды вудай цягацца, а больш гаспадаркай займацца. Мінуў годдругі, і зажылі яны як трэба. Тым часам вярнуўся бацька з гасцей. Паглядзеў: гаспадарка як мае быць! Зарадаваўся ён і кажа: — Вось цяпер я магу спакойна і паміраць, бо бачу, што вы розуму набраліся, ловіце, страляеце і гаспадарку даглядаеце. Сацыяльнабытавыя і авантурнанавелістычныя казкі 181 НАДАКУЧЛІВЫЯ ГОСЦІ Жылі два браты. Гаспадарку мелі невялікую, ды сяктак кідаліся. Прыехалі да іх аднойчы госці: два гультаігулякі, аднаго поля ягады. Прынялі браты гасцей як трэба: пачаставалі, чым мелі, павесяліліся, як умелі. Тым часам мінае дзень, мінае другі, тыдзень мінае, а госці і не думаюць дамоў выбірацца: п’юць, гуляюць ды яшчэ і гаспадароў ад работы адрываюць. Надакучылі госці братам. Пачалі яны думаць, як ад іх збавіцца. Думалі, думалі, нарэшце дадумаліся. Пайшлі малаціць, а там слова за слова давай сварыцца, каб госці чулі. Меншы брат крычыць на болыпага: — Хоць ты і старэйшы, а ў крыўду я табе не дамся! Будзем дзяліцца! — Давай! — крычыць і болыпы брат. — Дзяліцца дык дзяліцца! Вярнуліся ў хату і пачалі дзяліцца. Падзялілі ўсю гаспадарку. Дайшло да гасцей. — Давай і гасцей дзяліць! — кажа меншы брат. — Я вазьму аднаго госця на сваю палавіну хаты, а ты другога — на сваю. — Добра, — згадзіўся большы брат. — Дзяліцца дык дзяліцца! Падзялілі і гасцей. 182 Залатая яблынька Прыйшла пара абедаць. Большы брат згатаваў добры абед, нават два скруткі кілбасы на стол палажыў. А меншы наварыў капусты, ды і то нішчымнай. Селі есці. Меншы брат кажа свайму госцю: — Няма ў мяне, дарагі госць, чым цябе частаваць: бачыш, брат усю скаромніну пры дзяльбе забраў. Вазьмі ў яго хоць скрутак кілбасы. Госць быў ласы на чужыя кілбасы. Але толькі працягнуў ён руку па кілбасу, як большы брат — трах! — яго лыжкаю па лбе. Тут меншы брат схапіў апалонік. — Як! — закрычаў ён на большага брата. — Дык ты майго дарагога госця будзеш біць лыжкай?! Калі ж так, то я твайго апалонікам трэсну! Ды так трэснуў госця па галаве, што таму аж неба з аўчынку здалося. Тады большы брат схапіў качаргу. — А калі ты майго, — кажа, — яшчэ даражэйшага госця, чым твой, будзеш біць апалонікам, дык я твайго качаргою перацягну! — А калі ты майго качаргою, — бушуе меншы брат, — дык я твайго зусім вон выкіну! I ён схапіў госця большага брата за каўнер ды павалок за парог. — Ах! — закрычаў большы брат. — Калі так, дык няхай жа і твой ідзе за маім! Сацыяльнабытавыя і авантурнанавелістычныя казкі 183 Пры гэтых словах ён схапіў госця меншага брата і вытурыў за дзверы. Ачухаліся госці ад такога пачастунку, пабралі лахі пад пахі ды і ходу дадому. Так браты і збавіліся ад надакучлівых гасцей. ДВА КАМЕНІ Ляжаў пры дарозе вялікі камень. Хто ні ідзе, спыніцца каля яго, пасядзіць, адпачне, а то і падсілкуецца трохі. Людзі з усяе акругі ведалі той камень і шанавалі яго. Пабудаваў у тых мясцінах адзін чалавек новы млын. Але не было ў яго камянёў для жорнаў. Паехаў ён у горад, купіў там верхні жарнавы камень і вязе яго на валах дахаты. Убачыў жарнавік свайго таварыша пры дарозе і заганарыўся. — Вось бачыш, які я пан! Мяне на валах возяць, а ты нікому не патрэбен. Валяешся тут, як ламачына. Прэч з дарогі, бо расцісну, як порхаўку! Тут на валоў напалі авадні ды сляпні. Закруцілі валы хвастамі ды як скокнулі ўбок... Зачапіўся воз за камень, што ляжаў пры дарозе, вось зламалася, і ганарысты жарнавік паляцеў далоў. Ды так рэзнуўся аб прыдарожны камень, што аж усярэдзіне ў яго нешта трэснула. Ляжыць жарнавік і траха са злосці не лопаецца, што давялося апынуцца побач з такім брыдкім каменем. 184 Залатая яблынька Тым часам млынар пачаў прыглядацца да прыдарожнага каменя. “Ці не зрабіць мне з яго споднік для жорнаў?” — думае. Паклікаў ён майстра. Агледзеў майстар камень ды выкаваў з яго споднік для млынавых жорнаў. Прывёз млынар абодва камені і зрабіў з іх жорны: камень, што валяўся пры дарозе, палажыў пад спод, а куплены — наверх. Меле сподні камень муку ды толькі радуецца, што цяпер ён яшчэ лепш служыць людзям. А верхні камень аж скрыгоча ад злосці, фанабэрыцца перад таварышам: — Куды табе да мяне! Я калі захачу, дык задушу цябе! He ты, а я мялю муку! Пры гэтым ён так закруціўся, так зашумеў, што аж распаўся на кавалкі. Пабедаваў млынар ды выкінуў тыя кавалкі ў гразь як непатрэбныя. Купіў млынар новы жарнавік, доўга малоў ім, але і той зламаўся. А сподні камень трапіўся такі моцны ды ўдалы, што і да гэтага часу меле. HE СІЛА, А СМЕЛАСЦЬ Жыла ў адной вёсцы дзяўчына Марыля. Маленькая ўдалася ростам, дык усе яе не Марыляй звалі, а Марылькай. I сілу яна мела, як у таго камара. Сацыяльнабытавыя і авантурнанавелістычныя казкі 185 Жартуюць з яе сяброўкі. “На цябе, — кажуць, — хлопец як дзьмухне, дык ты і паляціш, як пух!” Ды затое была Марылька такая смелая, што і хлопец другі не дакажа. Бывала, убачыць, што большы крыўдзіць меншага, — як ястраб налятае на крыўдзіцеля, і той адступае перад ёю. Пачалі аднаго разу сяброўкі жартаваць з Марылькі: — Ды ты не такая і смелая, як думаеш. Схадзі вось уночы на могілкі, тады паверым. — I схаджу! — адказвае Марылька. — Нябось, убачыш там пень, дык душа ў пяткі схаваецца... — А вось жа на злосць вам пайду! — кажа Марылька. Настала ноч. Марылька пакінула сябровак на вуліцы, а сама пабегла на могілкі. Бяжыць і не азіраецца. Каля могілак супынілася ды пайшла ціха. А каб не было страшна, заспявала песню. Ходзіць так па могілках ды спявае, — няхай чуюць сяброўкі, што яна тут! Здарылася якраз, што ў тую ноч зладзеі абакралі аднаго багатага гаспадара і везлі яго дабро каля могілак у свой лес. Пачулі яны песню, напужаліся, кінулі воз ды пабеглі хавацца, хто куды. Падышла Марылька да воза, паклікала — ніхто не адгукаецца. Агледзела воз, а там усялякага дабра поўна. Здагадалася яна, што гэта 186 Залатая яблынька зладзейская работа, бо ад зладзеяў у іх аколіцы шмат хто бяду меў. Ніхто не ведаў, адкуль яны прыходзяць і куды крадзенае возяць. Села Марылька на воз ды пагнала каня ў вёску. Убачылі зладзеі, што тут усяго толькі адна малая дзяўчынка, кінуліся за ёю, але так і не дагналі. Вярнула смелая Марылька гаспадару каня і ўсё дабро. Зарадаваўся гаспадар і даў ёй за гэта вялікія грошы. Купіла яна за тыя грошы сабе новую сукенку, чаравікі, прыхарашылася так, што ўсе сяброўкі зайздросцяць ёй. А зладзеі ніяк не могуць сабе дараваць, што такая малая дзяўчынка паразганяла іх, як зайцоў. Ды і накрадзенага дабра шкада ім. Вось і надумаліся яны завабіць смялячку ў свой лес і адпомсціць ёй. Прыехаў да Марылькі праз колькі дзён адзін з тых зладзеяў у сваты. Марылька кажа яму: — Ты чалавек мне незнаёмы, я раней хачу паглядзець, дзе ты жывеш і як жывеш. Злодзей, вядома, і рад: сама трапіць у іх рукі! Расказаў ён ёй, дзе яго шукаць, і паехаў. Сабралася Марылька ў розведы да жаніха. Маці пачала яе адгаворваць, не пускаць. Ды дзе там — нічога не зробіш з упартаю дачкою! Запрэгла яна сваю кабылку, села і паехала. Даехала да лесу, бачыць — збоку паваротка, а каля яе на кусце заламана галінка. Яна і завярнула на гэтую паваротку. Сацыяльнабытавыя і авантурнанавелістычныя казкі 187 Праехала крыху, а там новая паваротка і зноў галінка заламана. Ехала яна, ехала, даехала да нейкага балотца. А за ім пайшоў лес такі густы, што і носа не ўбіць. I ніякай дарожкі нідзе няма. Прывязала яна да бярэзіны кабылку, а сама пайшла ў гушчар. Пралезла мо з ганкі і ўбачыла прасвет, а на ім хатку. Падкралася да хаткі, глядзіць праз акенца, аж там зладзеі дзеляць накрадзенае дабро. Лаюцца, крычаць, ледзь не з нажамі адзін на аднаго кідаюцца. Прыгледзелася Марылька і пазнала сярод іх таго, хто да яе ў сваты прыязджаў... Стаіць ён, размахвае вялізным нажом, разнімае другіх. “Відаць, гэта сам атаман разбойнікаў”, — думае Марылька. Завярнулася яна ды пайшла хутчэй да кабылкі. Плішчылася яна, плішчылася праз гушчэчу, усё адзенне на сабе парвала і заблудзілася. Тудысюды кідаецца — няма кабылкі! Раптам перагарадзілі ёй дарогу два ваўкі... Стаяць ды зубамі ляскаюць. “Ну, — думае Марылька, — з’елі яны маю кабылку”. Узяла яе злосць на ваўкоў, схапіла яна патарчаку і з крыкам кінулася на іх. Спалохаліся ваўкі смелай дзяўчыны, падцялі хвасты ды падаліся ў гушчар. Прабіраецца Марылька далей. Вось ужо і сонейка зайшло, птушкі сціхлі, толькі пугач крычыць сваё “пугу!” ды сава падлятае да яе на сваіх мяккіх крылах, чуць не на галаву са 188 Залатая яблынька дзіцца. А як адляціць ды пачне выгукваць ды плакаць, бы малое дзіця, дык аж пошчак ідзе па лесе.