КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
— Вось, — кажа, — глядзі, якая калодзішча’ Золата, а не лес. А купец выхапіў з кішэні пасак ды прывязаў пана да хвоі. Потым дастаў зпад крыса папліску, паказаў пану і пытаецца: — Што гэта, пане: бяроза ці лаза? Я ж прадаў табе вала, а не казла! Сацыяльнабытавыя і авантурнанавелістычныя казкі 207 I пачаў пярэсціць пана... Біў, біў, колькі ўлезла, ды так і пакінуў прывязаным да хвоі. Увесь дзень прастаяў пан каля дрэва, пакуль не знайшлі яго там дваровыя людзі. Можа, з год пасля таго пракачаўся пан, а ўсё няма ачунку. Зноў раяць яму дактары ехаць на воды. Прадаў пан лес, збожжа, жывёлу. Набраў шмат грошай і сабраўся ехаць за граніцу, на воды. А Рымша ўсё цікуе за панам. Даведаўся ён, па якой дарозе будзе ехаць пан, і зрабіў на яго пастку: паставіў у лесе за ганок трое адзін ад аднаго двух конных хлапцоў з папліскамі. Пад’ехаў пан да першага хлапца, а той здалёк патрос папліскаю і крычыць: — Што гэта, пане: бяроза ці лаза? — Хапай, хапай яго! — крычыць пан на фурмана. — Гэта ж Рымша! Фурман шась нажом па пастронках, сеў на прыпражнога каня і пагнаўся за хлапцом. Як толькі ён знік з вачэй, да панскага воза пад’ехаў другі такі ж хлапец. Замахнуўся папліскаю і кажа: — Што гэта, пане: бяроза ці лаза? — Хапай, хапай яго, галгана! — закрычаў пан на лёкая. — Гэта ж Рымша! Ускочыў лёкай на другога каня і памчаўся за хлапцом. Застаўся пан адзін у карэце. Тут ні адсюль ні адтуль перад ім апынуўся сам Рым 208 Залатая яблынька ша. Дастаў ён зпад крыса папліску, патрос ёю і пытаецца: — Што гэта, пане: бяроза ці лаза? Я ж прадаў табе вала, а не казла! Збіў Рымша пана на горкі яблык, забраў грошы і пайшоў у лес, у сваю зямлянку. Шмат дабра потым рабіў Рымша бедным людзям: і грашыма памагаў, і ад ліхіх паноў бараніў. Яшчэ і да гэтага часу ў цёмным лесе на Мазыршчыне паміж Заполлем і Навасёлкамі стаіць гара. Завуць яе Рымшаваю гарою. Кажуць, там і жыў той горды і смелы дзяцюк Рымша. ЛЮДЗЕЙ СЛУХАЙ, А СВОЙ РОЗУМ МАЙ Быў адзін дурнаваты чалавек. Захацелася яму пайсці на кірмаш. Злавіў ён белага пеўня, засунуў за пазуху ды пайшоў. “Прадам, — думае, — пеўня, куплю махоркі”. Яшчэ не дайшоў да кірмашу, а тут ужо яго і купцы сустракаюць: — Што прадаеш, дзядзька? — Пеўня, — кажа чалавек. Дастаў ён зза пазухі белага пеўня. Купцы паглядзелі, галовамі паківалі: — Які ж гэта певень? Гэта ж заяц! “Жартуюць, — думае дзядзька, — ліха ім!” Забраў пеўня ды ідзе далей. Сацыяльнабытавыя і авантурнанавелістычныя казкі 209 Прайшоў крыху — другія купцы падбягаюць: — Што прадаеш? — Пеўня. Паглядзелі: — Які ж гэта певень? Гэта ж заяц! Прыгледзеўся лепш чалавек і сам да свайго пеўня: “А можа, і заяц? — думае. — He вер вачам! Відаць, праўда, калі ўсе як у бубен б’юць”. Прыйшоў ён на самы кірмаш. Людзей там так густа, што і яблыку няма дзе ўпасці. Каля аднае крамы стукаюць у патэльні, каля другой звоняць косамі, — пакупнікоў заклікаюць. Такі шум, гоман на кірмашы, што чалавек ледзь не аглух. Ачухаўся ён трохі і сам пачаў крычаць: — Купіце зайца! Купіце зайца! Падыходзіць да яго баба, дзівіцца: — Які ж гэта заяц? Гэта ж певень! Ды чалавек стаіць на сваім: — Заяц, кажу табе, а не певень! Сабралася куча народу. Жартуюць з бабы: — Дзядзька праўду кажа! Ці ж ты не бачыш, што гэта заяц! Тут ужо чалавек зусім паверыў, што прынёс ён на кірмаш зайца, а не пеўня. I калі хто з купцоў гаварыў цяпер, што гэта певень, а не заяц, дык ён ледзь не з кулакамі на яго кідаўся. Хадзіў, хадзіў чалавек па кірмашы з пеўнем, і ўсё яму здавалася, што гэта заяц. 210 Залатая яблынька Надакучыла пеўню цягацца з чалавекам, — пара б ужо і на седала збірацца! Залопаў ён крыламі ды як закрычыць на ўвесь кірмаш: — Кукарэку! Пачуўшы гэта, чалавек зусім збіўся з панталыку: заяц, а пеўнем спявае! Выкінуў ён пеўня зза пазухі, плюнуў ды пайшоў дахаты. Праўду кажуць старыя людзі: не той дурань, каго завуць дурнем, а той дурань, хто чужым розумам жыве. Людзей слухай, а свой розум май. СТАРЫ БАЦЬКА Даўней было так: як састарэе бацька, то сын завязе яго ў глухую пушчу ды і пакіне там... Вось аднаго разу павёз сын бацьку ў пушчу. Шкада яму бацькі — моцна любіў ён яго, але што зробіш? He павязеш — людзі смяяцца будуць: старых, скажуць, звычаяў не трымаецца. Яшчэ з сяла выганяць... Едзе ён так маркотны, аж бацька і кажа яму: — Няўжо ты, сынку, мяне, старога ды нядужага, аднаго ў пушчы пакінеш? Падумаў сын, змахнуў слязу і кажа: — He, бацька, не пакіну. Але для людзей хоць трэба зрабіць гэта. Уночы я прыеду па цябе, забяру і буду трымаць да смерці ў цёмнай каморцы, каб ніхто не бачыў. Сацыяльнабытавыя 7 авантурнанавелістычныя казкі 211 Так сын і зрабіў. Як прыйшла ноч, прывёз ён бацьку з пушчы ды схаваў у цёмнай каморцы. Здарылася няшчасце: град усё жыта выбіў, і няма чым нават новага пасеяць. Прыйшоў сын да бацькі ў цёмную каморку, бядуе: — Што рабіць? He пасеем жыта — і налета без хлеба будзем. Бацька кажа: — He, сынку, пакуль я жыў, без хлеба мы не будзем. Слухай мяне. Як ты быў яшчэ малы, тады я гумно ставіў. А ў тым годзе быў вельмі ж добры ўраджай. Дык я немалочаным жытам гумно накрыў. Здзяры страху, абмалаці і мецьмеш насенне. Сын так і зрабіў. Садраў страху з гумна, абмалаціў і пасеяў увосень жыта. Суседзі дзівяцца: адкуль ён насенне ўзяў? А сын маўчыць, бо нельга ж прызнацца, што гэта стары бацька яму памог. Прыйшла зіма. Няма чаго есці. Зноў ідзе сын да бацькі ў цёмную каморку. — Так і так, — кажа, — давядзецца з голаду паміраць... — He, — кажа бацька, — з голаду не памром. Слухай, што я табе скажу. Вазьмі рыдлёўку ды пакапайся ў хаце пад лаваю. Там я некалі, як быў яшчэ малады і дужы, закапаў трохі грошай на чорны дзень. Жыццё, сынку, пражыць — не 212 Залатая яблынька поле перайсці: усё можа здарыцца. Так я думаў, так і рабіў. Зарадаваўся сын, выкапаў бацькавы грошы і купіў збожжа. Сам з сям’ёю хлеб есць ды яшчэ і суседзям пазычае. Вось яны і пытаюцца ў яго: — Скажы ты нам, браце, адкуль ты хлеб бярэш? Прызнаўся сын. — Бацька, — кажа, — мяне корміць. — Як жа так? — дзівяцца суседзі. — Ты ж завёз свайго бацьку ў лес, як і ўсе добрыя сыны! — He, — кажа ён, — я не рабіў так, як вы робіце, а пакінуў бацьку пры сабе дажываць веку. Затое, як прыйшла бяда,— бацька мне і памог. Старыя людзі большы розум маюць, чым маладыя. Перасталі з таго часу сыны бацькоў у пушчу вазіць, а пачалі пад старасць шанаваць іх і даглядаць. СацыяльнабытаЗыя і авантурнанавелістычныя казкі 213 НЕСЦЕРКА Жыў сабе таксяк Несцерка, меў дзетак шэсцерка. Рабіць ленаваўся, красці баяўся, прасіць не смеў — ледзь не сапсеў. He было яму з чаго пражыць, дык ён надумаўся пайсці да Бога. Ідзе ён сабе, ідзе ажно бачыць на ростанях — едзе святы Юр’я — залатое сядло. — Здароў, святы Юр’я! — Здароў! Ты хто будзеш? — Я, — кажа, — Несцерка, маю дзетак шэсцерка, рабіць лянуюся, красці баюся, прасіць не смею дый не ўмею. — Куды ж ты ідзеш? — Да Бога! — А чаго? — А вось чаго: няма з чаго мне пражыць, дык іду спытацца, чым мне займацца: ці чытаць, ці пісаць, ці з гаршчкоў хапаць? А ты куды, святы Юр’я? — Да Бога і я, толькі па сваіх патрэбах! — Ну дык успомні там, святы Юр’я, пра мяне, спытайся ў Бога, чым мне займацца! — Добра, спытаюся! — А як забудзеш? — He турбуйся, спытаюся! — He, напэўна ж, забудзеш! Пакінь мне ў заклад сваё залатое стрэмя, што не забудзеш! — Ды як жа без яго паеду?! 214 Залатая яблынька Несцерка выламаў лазіну, змайстраваў стрэмя і прывязаў да сядла, а залатое стрэмя сабе ў заклад пакінуў. Паехаў святы Юр’я да Бога, а Несцерка чакаць застаўся, покуль той вернецца. Распытаўся святы Юр’я ў Бога пра свае патрэбы і намерыўся садзіцца на каня. А Бог убачыў лазовае стрэмя і пытаецца: — Дзе ж тваё залатое стрэмя? — А Госпадзі, адабраў Несцерка, што мае дзетак шэсцерка, рабіць лянуецца, красці баіцца, прасіць не смее. 3 чаго яму пражыць? — А хай круціць ды матае, а з таго спажытак мае! Паехаў святы Юр’я, а Несцерка яго ўжо прычэквае. — Ну што, святы Юр’я, табе Бог сказаў? — Сказаў: “Хай круціць ды матае, а з таго спажытак мае!” Бачыш, не забыўся я на цябе. А цяперака вяртай залатое стрэмя, што браў у мяне ў заклад! — А калі гэта я ў цябе яго браў?! Я сам навязаў табе да сядла лазовае стрэмя. To давай яго мне назад! Добра такі набраўся святы Юр’я клопату з Несцеркам, але, колькі ні спрачаўся, мусіў заплаціць за лазовае стрэмя. Пабег радасны Несцерка дахаты. — Нездарма Бог сказаў, што як схлушу, дык і хлеб з таго мець буду! Сацыяльнабытавыя і авантурнанавелістычныя казкі 215 Праеў Несцерка з сям’ёю тое, што сплаціў яму святы Юр’я за лазовае стрэмя, а тады ўзяў ды павесіў залатое стрэмя на браму. Ажно едзе багаты пан. Убачыў стрэмя і кажа свайму фурману: — Зайдзі, спытай, ці ёсць у рымара сёдлы на продаж. Зайшоў фурман у хату і пытаецца: — Ты сёдлы робіш? — Так, я знакаміты рымар, — кажа Несцерка. — Раблю хамуты, вуздзечкі, сёдлы дарагія — залатыя і срэбныя. Дый толькі на заказ. Пайшоў фурман і пераказаў пану. Пан замовіў Несцерку сядло ажно за сто рублёў дый грошы наперад заплаціў. Сядзіць сабе Несцерка на печы дый паціху панскія грошы праядае. Прыязджае той пан па сядло, а Несцерка ляжыць босы на печы і ў вус не дзьме. — Дзе маё сядло?! — Якое такое сядло, паночак? — Ды тое, за якое я сплаціў табе сто рублёў! А Несцерка толькі ксціцца: — Авоечкі мне! Якія грошы?! Якое сядло — я нават лапцей сплесці не ўмею! Пан той крычаў, лямантаваў, а тады кажа: — Пойдзем на суд! А Несцерка ўпіраецца: — Што ж я, босы пайду? 216 Залатая яблынька — А каб на цябе трасца! Фурман, дай яму мае боты! — А што я, голы пайду? — А каб цябе д’яблы пабралі! Фурман, дай яму маё футра! Адзеўся Несцерка, абуўся, паглядзеў, як пан сеў у фурманку, дый кажа: — А што я, пабягу следам як сабака? — А каб цябе чэрці смажылі! Фурман, дай яму прысцяжнога каня! Сеў Несцерка на каня і паехалі яны на суд. — Ну што ты, Несцерка, — пытаюцца суддзі, — сядло не зрабіў і грошы пану не аддаеш? — Ды анічога я яму не вінен! Чапляецца да мяне, не ведаю, чаго. Мабыць, хоча сарваць з мяне якую капейчыну! He здзіўлюся, калі скажа, што на мне ягоныя боты!