КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
— Ну што ж, паспрабую шчасця. Нанасіў кот гультаю Марціну яды ў запас, каб той з голаду не памёр, а сам выправіўся ў далёкую дарогу. Ідзе ён, ідзе, прыходзіць у лес. Бяжыць насустрач заяц. — Куды, кот, ідзеш? — пытаецца ён. — Да цара. — Чаго? Кот падумаў і кажа: — На суд. 62 Залатая яблынька — На які суд? — Праўды хачу дайсці. — Якой праўды? — А вось якой. Дзе што котка ўкрадзе або нашкодзіць — усё на ката звальваюць. Кот, кажуць, смятану злізаў, кот сала ўкраў... А ката там і блізка не было. He магу я цярпець такога паклёпу на сябе. — Пайду хіба і я з табою! — кажа заяц. — Чаго? — Таксама на суд. Дзе што зайчыха зробіць — усё на зайца кажуць. Хто ў садзе прышчэпы папсаваў? Заяц! Каго сабакі ганяюць? Зайца! А там зусім і не заяц быў, а зайчыха. He магу я такой няславы цярпець. Пайду да цара на суд. — Дык што ж ты адзін пойдзеш? — кажа кот. — Хто табе на судзе паверыць? Там трэба сведак мець. — А ты чаму адзін ідзеш? — Ну, у мяне іншая справа. Там у мяне дзядзькі, бацькі, дзяды, браты жывуць. Усе па слову скажуць, мне і павераць. Вось каб ты набраў сотні тры сведак, тады можна смела ісці. Як пакоціцца заяц, як наробіць крыку на ўвесь лес: — Дзядзькі, бацькі, дзяды, браты, хутчэй бяжыце сюды! Тут, як бачыш, з усіх бакоў пасыпаліся зайцы. Назбягалася іх цэлая чарада. 64 Залатая яблынька Прывёў кот Максім зайцоў да царскіх палацаў. Бачыць — на дварэ вялікі хлеў стаіць. Ён і кажа зайцам: — Пачакайце вы ў гэтым хляве. Скончыцца мой суд, тады я вашу скаргу падам цару. Зайцы паскакалі ў хлеў, а кот — бразь! — ды і зачыніў іх там на засаўку. Ідзе ён да царскіх палацаў, падскокваючы, у ладкі плешчучы. Узыходзіць на ганак, стукае ў дзверы: — Адчыніце! Адчыніў яму салдатвартавы. — Чаго трэба? — пытаецца. — Пакажы, дзе цар жыве. Салдат паказаў. Увайшоў кот Максім у вялікі пакой, а там цар сядзіць. — Добры дзень, ваша вялічаствавымператарства! — Добры дзень, каток! — адказвае цар. — Што скажаш? — Ды вось прыслаў табе мой гаспадар пан Марцін ГлінскіПапялінскі гасцінчыка. — Дзе ж той гасцінчык? — У хляве. Прыйшоў цар у хлеў, паглядзеў, а там поўна зайцоў, няма як зачыніць. — Мусіць, дужа багаты твой гаспадар, калі гэтулькі зайцоў прыслаў? — дзівіцца цар. — Мусіць, у яго яшчэ больш ёсць? Чарадзейныя казкі 65 Павёў цар ката ў палацы, накарміў, напаіў, ды яшчэ і на дарогу ў торбу даў. А пра дачку змаўчаў. Вярнуўся кот Максім дахаты. А яго гаспадар ледзьве дыхае: усе катовы запасы даўно паеў. Развязаў кот торбу, дастаў адтуль усё, што з дарогі засталося, і пачаў карміць гаспадара. Акрыяў сяктак пан ГлінскіПапялінскі ды пытаецца ў ката: — Ну, што табе цар сказаў? — Нічога цікавага, — кажа кот. — Дык ідзі яшчэ раз да цара. Толькі нанасі мне больш яды ў запас. Нанасіў кот яму яды, а сам зноў пайшоў да цара. Прыходзіць у лес, а тут насустрач яму воўк: — Куды ідзеш, кот? — Да цара. — Чаго? — На суд. I расказаў ваўку, на які суд ён ідзе. Воўк кажа: — Дык і я пайду з табою! Мяне таксама часта дарэмна лаяць. — Аднаму табе суд не паверыць, — кажа кот. — А ты чаму адзін ідзеш? — Што ты параўняўся са мною? Мяне ўся царская радня ведае, а ад цябе нават сабакі ўцякаюць, калі дзе ўбачаць. У мяне там дзядзькі, бацькі, дзяды, браты... 3 Зак. 1404 66 Залатая яблынька — Дык што ж мне рабіць? — Збяры сотні тры сведак, тады павераць. Падскочыў воўк, аб зямлю стукнуў ды завыў на ўвесь лес: — Дзядзькі, бацькі, дзяды, браты, бяжыце сюды! Назбіралася ваўкоў з усяго лесу. Павёў іх кот Максім да цара. Прыходзяць на царскі двор. Нецярплівыя ваўкі кажуць: — Мы першыя пойдзем на суд. — He, — кажа кот, — мая скарга там даўно ляжыць. Як скончыцца мой суд, тады я падам вашу скаргу і вас паклічу. А пакуль што пачакайце ў гэтым хляве. Ваўкі падагнулі хвасты ды пацягнуліся ў хлеў. Як толькі зайшлі ўсе, кот — бразь! — і зачыніў іх там. А сам падаўся ў палацы, у ладкі плешчучы. Узыходзіць на ганак: стук, стук! Знаёмы салдат адчыніў яму. Кот проста да царскіх пакояў шыбуе. Увайшоў да цара, добры дзень даў. — Што скажаш, каток? — пытаецца цар. — Так і так, — кажа кот Максім, — прыслаў табе мой гаспадар, пан Марцін ГлінскіПапялінскі, новы гасцінчык. — Добра, — кажа цар. Прыйшоў у хлеў, глядзіць, а там ваўкоў лікам нялічана: і ў загарадках поўна набіта, і яшчэ пад страхою, на вышках, процьма. Чарадзейныя казкі 67 Загадаў цар ваўкоў пабіць, усім слугам футры пашыць, а кату кажа: — Перадай пану ГлінскамуПапялінскаму: няхай сам да мяне ў госці прыедзе. Прыбег кот дахаты ўночы, задыхаўшыся. Пачаў тармасіць гаспадара. Ледзьве дабудзіўся. — Уставай, — кажа, — я ад цара прыйшоў. Раскатурхаўся сяктак ГлінскіПапялінскі, пытаецца: — Што цар сказаў? — Сказаў, каб ты сам да яго ў госці ехаў. Пачухаў ГлінскіПапялінскі патыліцу: — У чым жа я паеду? Я ж голы, як бізун. — Нічога, — кажа кот, — штонебудзь прыдумаем. Сабраліся яны і бягом пабеглі да цара. Бягуць, бачаць — недалёка ля гасцінца цэлае войска салдат спіць. Кот спыніў гаспадара. — Пачакай, — кажа, — тут. А сам крадкам пайшоў да войска. Назнімаў у сонных салдат шапак і напакаваў імі два мяхі. Адзін мех на плечы ўскінуў, другі гаспадару даў. I пайшлі сабе далей. Падыходзяць да рэчкі. Кату піць захацелася. Паставіў ён мех ля моста, гаспадара вартаваць пакінуў, а сам палез у рэчку ваду піць. Напіўся вады, бачыць — паўзе рак у нару. Кот схапіў яго за вус і выкінуў на бераг. Рак пачаў прасіцца: 68 Залатая яблынька — Пусці мяне ў ваду. Можа, я табе таксама якуюнебудзь службу саслужу. Кот падумаў і кажа: — Якую ж ты мне можаш саслужыць службу? — У вадзе, — кажа рак, — любую. Загадай, што хочаш, усё зраблю. — Падкапай да раніцы маставыя слупы, — загадаў кот. — Добра, — кажа рак. — Гэта я магу. Пусціў кот рака, і той адразу ж ухапіўся за работу. — А ты, — кажа кот Марціну, — як толькі абваліцца мост, раскідай шапкі па вадзе і чакай мяне тут. Сказаў кот гэтак, пераскочыў цераз мост ды пабег да цара ў палацы. Прыбягае, дакладвае цару: — Так і так, ваша вялічаствавымператарства... Ехаў да цябе ў госці мой гаспадар, пан ГлінскіПапялінскі, ды бяда здарылася: мост зламаўся, уся яго пяхота і конніца патапілася, адзін ён застаўся голы, бо абмундзіраванне з вадою сплыло... Тут цар сеў у карэту, ката з сабою пасадзіў, прыехаў да маста. Глядзіць, і праўда: толькі шапкі ад войска па вадзе плаваюць. Паспачуваў цар пану ГлінскамуПапялінскаму ды загадаў лепшым сваім краўцом і шаўцом пашыць яму новае абмундзіраванне. Чарадзейныя казкі 69 Як бачыш пашылі краўцы і шаўцы новае абмундзіраванне. Адзеўся ГлінскіПапялінскі, прыхарашыўся і паехаў з царом у палацы. Пагаманіў з ім цар, пачаставаў, а потым і кажа: — А цяпер хацеў бы я паглядзець твой маёнтак: калі ты і праўда такі багаты, дык аддам за цябе дачку. Спужаўся ГлінскіПапялінскі: якое ж ён багацце пакажа цару? Увесь яго маёнтак — адна гліняная печ, ды і тая развалілася. Пачуў пра гэта кот Максім. Паклікаў ён свайго гаспадара ўбок і шэпча яму: — He бойся! Усё добра будзе. Запрэглі царскія канюхі самых лепшых коней у самую лепшую карэту. Сеў цар у карэту і паехаў. А кот наперадзе пабег — дарогу паказваць. Едзе цар, едзе, пад’язджае да маёнтку Змея Гарынавіча. Кот наперадзе бяжыць. Бачыць: пастухі вялікую чараду кароў пасуць. Падбягае ён да пастухоў. — Чые вы? — пытаецца. — Змея Гарынавіча. Кот натапырыў вусы, грозны стаў: — He кажыце нікому, што вы пастухі Змея Гарынавіча, а кажыце — Марціна ГлінскагаПапялінскага. Бо за мною Гром з Пяруном — ён заб’е вас. Сказаў так кот Максім і пабег далей. Сустракае вялікую чараду коней. 70 Залатая яблынька Падбег да канюхоў і пытаецца: — Чые вы, канюхі? — Змея Гарынавіча. — He кажыце, што вы Змея Гарынавіча, a кажыце — пана ГлінскагаПапялінскага. Бо за мною ляціць Гром з Пяруном — ён заб’е вас. Тым часам царская карэта з громам пад’ехала да пастухоў. — Чые вы? — пытаецца ў іх цар. — Пана Марціна ГлінскагаПапялінскага, — адказваюць пастухі. — 0, — дзівіцца цар, — багаты пан ГлінскіПапялінскі! Гэтак жа адказалі і канюхі. Пакуль цар ехаў, кот прыбег у двор Змея Гарынавіча. Убачыў самога Змея і крычыць: — Хавайся, Змей Гарынавіч! Едзе Гром з Пяруном — ён цябе заб’е і на муку сатрэ. Спужаўся Змей Гарынавіч: — Куды ж мне схавацца? Кот паглядзеў і ўбачыў вялікае дупло ў старой ліпе. — Лезь хутчэй сюды! — кажа Змею. Залез Змей у дупло, а кот забіў дупло паленам ды яшчэ і глінаю замазаў. Потым пабег да Змеевых слуг. — Чые вы? — пытаецца. — Змея Гарынавіча. — He кажыце нікому, што Змея Гарынавіча, а кажыце, што пана Марціна ГлінскагаПапя Чарадзейныя казкі 71 лінскага. Бо за мною ляціць Гром з Пяруном — ён заб’е вас. — Добра, — кажуць напалоханыя слугі. Прыехаў цар у маёнтак Змея Гарынавіча. Слугі кінуліся сустракаць яго. — Чый гэта маёнтак? — пытаецца цар. — Пана Марціна ГлінскагаПапялінскага! — у адзін голас адказалі слугі. — Ну, што ж, — кажа цар, — сапраўды багаты пан ГлінскіПапялінскі. Аддам за яго дачку. Тут цар вярнуўся ў свае палацы, паклікаў музыкаў і загадаў іграць вяселле. Усяго там было: хто хацеў, тое піў і еў. I я там быў, еў і піў, па барадзе цякло, а ў роце не было. ПРАГНЫ БАГАЦЕЙ Жылі два браты: багаты і бедны. Багаты сам нічога не рабіў, бо меў шмат парабкаў. А бедны лавіў вудаю ў возеры рыбу — з гэтага і жыў. Аднаго разу багаты спраўляў вяселле — жаніў сына. Шмат сабралася ў яго гасцей. “Пайду і я да брата ў госці”, — думае бедны. Пазычыў ён у суседзяў каравай хлеба і пайшоў на вяселле. Прыйшоў і стаіць у парозе з хлебам. Убачыў яго багаты брат: — Ты чаго прывалокся? У мяне тут госці не табою будучы! Вон, каб я цябе і не бачыў! I прагнаў яго. 72 Залатая яблынька Крыўдна стала беднаму брату. Узяў ён вуду і пайшоў рыбу лавіць. Сеў у стары човен ды паплыў на сярэдзіну возера. Вудзіў, вудзіў — усё дробная рыбка трапляецца. А тут і сонца заходзіць. “Ну, — думае бедны рыбак, — закіну яшчэ раз, на шчасце”. Закінуў вуду і выцягнуў такую рыбіну, якой і зроду не бачыў: вялікая ды серабрыстая. Пацешыўся ён з дзіўнай рыбіны і пачаў яе ў торбу запіхваць. А тая раптам і кажа яму чалавечым голасам: — He губі мяне, добры чалавек, пусці назад у возера.