Замкі і людзі
Міхась Ткачоў
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 184с.
Мінск 1991
152 РАБАН Літоўскай Рэспублікі, Г433642, л. 1, 1 адв. 3, 5 адв.; БЭФ. Т. 1. С. 261.
153 РАБАН Літоўскай Рэспублікі, Г433643, л. 1, 2, 2 адв.
154 Там жа, Г433641, л. 4 адв.; Г433639, л. 3; Г433637, л. 1; Г433636, л. 1.
155 Там жа, Г433640, л. 1.
156 Там жа, 7432170, л. 1. V інвентары пазначана, што салдаты, якія праходзілі Браз горад, забралі 5 рушніц і ўвесь рушнічны порах— 149 фунтаў, штуку жалеза, усё волава — 172 фунта, 2 «барвы».
157 Там жа, 7432164, л. 1 адв., 2 адв.; Г432653, л. 1—2.
158 РАБАН Літоўскай Рэспублікі, Г432162, л. 1.
159 Там жа, л. 1, 2, 14.
160 Там жа, л. 2 адв„ 6.
161 Там жа, л. 3.
132 Там жа, Г432205, л. 1—2.
163 ЦДАСА. госархнв, разряд 27, № 86, ч. 1, л. 384; АЮЗР. Т. 14. Л. 137.
164 К у х а р е в Н. В. Жлобнн. Мн., 1975. С. 5. Аўтар кнігі памылкова атаясамлівае Жлобін з Падмаскоўным Хляпнём.
!КТ качев М. А. йзученне средневековых памятннков Белорусснн//АО 1983 г. А, 1985. С. 408.
178
іа ЦДАСА, госархнв, разряд 28, № 86, ч. 1, с. 384.
167 Повесть временных лет. М.; Л., 1950. Т. 1. С. 159.
168 Алексеев Л. В. Полоцкая земля. С. 183 (рнс. 46—47); Штыхов Г. В. Раскопкн в Лукомле в 1968—1969 гг. С. 322 (рнс. 4).
169 S t r у j k о w s k і М. Kronika Polska, Litewska, Zmodzska i wszystkiej Rusi. T. 2. S. 75—76.
170 ПСРЛ. T. 32. C. 142.
171 StryjkowskiM. Kronika Polska, Litewska, Zmodzska i wszystkiej Rusi. T. 2. S. 76; ПСРЛ. T. 2. M„ 1965. C. 375.
172 Аннкневпч K. T. Сеішенскнй уезд Могнлевской губершш. Могплев, 1907. С 66.
173 РНБ. Т. 20. С. 189—193.
174 Hedemann О. Glgbokie. Wiino, 1935. S. 7, 9, 10; С а п у н о в А., Д р у ц к н йЛюбецкнй В. Матерналы по нсторнн н географнн Днсненского н Внлейского уездов Внленской губерннн. С. 104—105.
175 Сапунов А. Внтебская старнна. Вптебск, 1955. Т. 1. Ч. 2. С. 14.
176 ЦДАСА, ф. 79, Посольскнй прнказ, дела польскне, 1654, № 2, л. 61.
177 Там жа, ф. 210, Разрядный прнказ, Новгородскнй стол, стб. 164, л. 374.
178 Там жа, л. 370, 371.
179 Там жа, л. 383.
180 Hedemann О. Glgbokie. S. 33; Сапунов А., Д р у ц к н йЛ ю б е цк н й В. Матерналы по нсторнн н географнн Днсненского н Внлейского уездов Внленской губерннн. С. 105.
181 НЮМ. Вып. 26. Внтебск, 1895. С. 169—172; С. 35—36; Грнцкевнч А. П. Соцнальная борьба горожан Белорусснн XVI—XVIII вв. Мн„ 1979. С. 73—74.
182 ЦДГА БССР, ф. КМФ5, воп. 1, спр. 1045, л. 6.
183 Там жа.
184 Там жа, спр. 1044, л. 1 адв.; спр. 1045, л. 4.
185 Пнсцовые кннгп Московского государства XVI в. СПб., 1877. Ч. 1. Отд. 2. С. 437.
186 Гейденштейн Р. Запнскн о Московской войне (1578—1582). СПб., 1889. С. 51—52.
187 Rouba N. Przewodnik ро Litwie і Bialorusi. Wilno, 1909. S. 36.
188 Г e й д e н ш т e й н Р. Запнскн о Московской войне. С. 52.
189 Б р э ж г о Б. Запіскі Віцебшчыны. Вільня, 1933. С. 30.
190 Г е й д е н ш т е й н Р. Запнскн о Московской войне. С. 52; Сапунов А. Ввтебская старнна. Т. I. Ч. 1. С. 160—161, 224.
191 Rouba N. Przewodnik ро Litwie і Bialorusi. Wilno, 1909. S. 193.
192 M i т p a ф a н a ў A. P., Шадыра B. I. Гарадзішча i селішча Пруднікі// Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Віцебская вобласць. Мн., 1985. С. 313; III а д ы р о В. Н. Ранннй железный век Северной Белорусснн. Мн., 1985. С. 12 (рнс. 1 — 2).
193 Hedemann О. Historia powiatu Braslawskiego. Wilno, 1930. S. 415—416.
194 ABAK. T. 14. C. 203; ABAK. T. 22. C. 311.
195 Lorentz St. Wycieczki Slonimskie. Slonim, 1933. S. 36—39.
196 Ibidem. S. 38—39.
197 Slownik geograficzny Krolewstwa Polskiego. T. 3. S. 851.
198 ЦДГА Літоўскай CCP, ф. 1135, воп. 12, спр. 613, л. 1—2.
199 Ткачоў М. А. Абарончыя збудаванні заходніх зямель Беларусі XIII—XVIII стст. С. 87 (рыс. 51).
200 ЦДВГА СССР, ф ВУА, спр. 18840, л. 74, 77 адв.; ф. 349, воп. 1, спр. 186, л. 1; НДГА СССР, ф. 1350, воп. 312. спр, 90, л. 70, 74 адв.
291 ПСРЛ. Т. 2. С. 831.
202 Лнтовская Метрнка. Т. 1 Ц РНБ. Т. 20. С. 804, 806.
203 Там жа.
294 Там жа. С. 1229.
205 ЦДАСА, ф. 389, спр. 10, л. II адв.
206 Т к а ч о ў М. А. Справаздача аб палявых даследаваннях за 1982 г.
207 ЦДГА БССР, ф. 320, воп. 1, спр. 1, л. 1—2.
208 Там жа.
299 Там жа.
210 Р а п п о п о р т ГІ. А. Мстнбов городок//КСНА. 1962. Вып. 87. С. 105—106.
211 Г у р е в н ч Ф. Д. Древностн Белорусского Понеманья. М.; Л., 1962. С. 197.
212 Там жа.
213 С е д о в В. В. О местоположеннн летопнсных городов Вевереска н Острен //Беларускія старажытнасці. С. 190—191.
179
214 Т к а ч е в М. А. Работы Посожского отряда //АО 1976 r. М., 1977. С. 418.
213 С е д о в В. В. К нсторнп поселеннй Черной Русн//КСНА. М., 1974. С. 139.
2,6 Т к а ч е в М. Л. Работы Посожского отряда. С. 418.
217 Россня. Т. 9. С. 571.
218 А б е ц е д а р с к н й Л. С. Белоруссня н Россня в XVI—XVII вв. Мн., 1978. С. 122.
219 Гуревнч Ф. Д. Древностн Белорусского Понеманья. С. 184; Збор помнікаў псторыі і культуры Беларусі. Гроднснская вобласць. Мн., 1986. С. 127.
220 Опнсь дел н бумаг МАМЮ. Кн. 21. С. 403.
221 Там жа. С. 402, 404; ЦДАСА СССР, ф. 389, спр. 12, л. 42 42 адв.
222 Россня. Т. 9. С. 547.
223 Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі, Брэсцкая вобласць, Мн., 1984. С. 339.
224 ЦДАСА, госархнв, разряд 28, № 86, ч. 1, л. 385.
225 Россня. Т. 9. С. 547.
Спіс скарачэнняў
ДВАК — Акты Внленской археографнческой комнсснн
АЛРГ — Акты ЛнтовскоРусского государства
A 9— Археологнческне открытня
АМГ — Акты Московского государства
АР — Архіў Радзівілаў
АСД — Археографнческнй сборнак документов, нздаваемых Внлснской архсографнческой комнссней
АІОЗР — Акты югозападной Росснн
БелСЭ—Беларуская Савецкая Энцыклапедыя
БЭФ — Белоруссня в эпоху феодалнзма. Сборннк документов
ГУА— Ваеннаўліковы архіў ЦДАСА
ГАСА— Галоўны архіў старажытных актаў г. Варшавы
ІЧОМ йсторнкоюрнднческне матерналы, нзвлеченные нз актовых кннг губерннй Могнлевской н Внтебской. Внтебск, 1871 —1906. Вып. 2—32
КМФ — Калекцыя мікрафільмаў, фонд ЦДГА БССР у г. Мінску
ЛАІГ AH СССР — Ленінградскае аддзяленне Інстытута гісторыі AH СССР
МАМІО — Матерналы архнва Мнннстерства юстнцнн
ОНДР — Обіцество нсторнн древностей росснйскнх
ГІСРЛ — Полное собранне русскнх летопнсей
І'АБАН Рукапісны аддзел бібліятэкі Акадэміі навук
РАБВДУ — Рукапісны аддзел бібліятэкі Вільнюскага дзяржаўнага універсітэта
РАДПБ — Рукапісны аддзел дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. СалтыковаШчадрына ў г. Ленінградзе
ПДАСА — Цэнтральны дзяржаўны архіў старажытных актаў СССР у г. Маскве
ЦДАМЛІ — Цэнтральны дзяржаўны архіўмузей літаратуры і мастацтва БССР у г. Мінску
І’.ДВІА Цэнтральны дзяржаўны ваеннагістарычны архіў СССР у г. Масквс
ЦДГА — Цэнтральны дзяржаўны гістарычны архіў СССР у г. Ленінградзе
ЦДА ВМФ — Цэнтральны дзяржаўны архіў ВаеннаМарскога Флоту СССР у г. Ленінградзе
ЧОНДР — Чтення в Обіцестве нсторнн н древностей Росснйскнх
KAU — Kwartalnik architektury і urbanistyki
SGKP — Slownik geograficzny krolewstwa Polskiego
Кароткі слоўнік пстарычных тэрмінау
Абушок — ударнадрабільная зброя тыпу сякеркі на доўгай рукаяці.
Абламы баявая навісаючая галерэя на абарончых сценах, якая дазваляла трымаць пад абстрэлам падэшву ўмацавання.
Амуніцыя — сукупнасць рэчаў, якія складалі рыштунак ваеннаслужачага разам з прадметамі ўзбраення.
Анфілада — шэраг пакояў, звязаных паміж сабою дзвярыма, размешчанымі на алной восі.
Арган, арганы, арганкі шматствольная агнястрэльная зброя рознага калібру.
Аркада — група аднолькавых арак, якія абапіраліся на калоны.
Армата — 1) гармата; 2) змест цэйхгаўза, зброя.
Бандалет — сумкапатранташ на шырокім рамяні.
Бапя — купал шарападобнай формы.
Бастэя — абарончае збудаванне ў форме землянога насыпу альбо каменнай двухпавярховай вежы формы паўкруга ці падковы, высунутай за перыметр умацаванняў. Служыў для размяшчэння артылерыі.
Бастыён выступаючая частка вала абарончага збудавання, якая мела форму трохвугольніка, ромбавідную альбо серпавідную.
Башта — тое ж, што і вежа.
Балясіна — канструкцыйны элемент забудовы ў выглядзе точанага апорнага слупа танка, балкона ці балюстрады.
Барвіца — каляровы яркі плашчнакідка, які апранаўся звсрху даспехаў.
Баркан, паркан — абарончая агароджа ў выглядзе частакола альбо зрубленая v паз.
Бланкі, бланкаванне— 1) сценка баявой галерэі з байніцамі для стральбы; 2) зубчастае завяршэнне каменнай сцяны альбо вежы, зза якой вёўся агонь.
Больвсрк — тое ж, што і кавальер.
Брона — тое ж. што і герса.
Важніца — весавая.
Буздыган — булава, шастапёр, зброя ўдарнага дзеяння, пазней сімвал ваеннай улады і парадная зброя.
Бычок — невялікая всжа, па вышыні не перавышала прасла — сцяны ўмацавання.
Выбранцы — ваеннаслужылая група сялянства і дробнай шляхты па Бсларусі. Слукылі ў атрадах магнатаў на ўмовах утрымання «ў вечнасць» зямельнага надзелу, які пераходзіў у спадчыну па мужчынскай лініі.
Ветранік, ветраніца, харугаўка — флюгер.
Вывад — 1) тое ж, што і бастыён; 2) патаемны ход, які выводзіў з замку.
Гакаўніца — ручная агнястрэльная зброя з прыкладам, якая мела ў ніжняй частцы ствала спецыяльны прывараны зацэпны крук. Бн гасіў аддачу пры выстрале, пераводзіў яе на сцяну ўмацавання. Суадносіцца з рускім тэрмінам «пніцаль затннная».
ГвалтГ) тэрміновы і абавязковы збор усяго дарослага населыііцтва для тэрмівовага вырашэння жыццяважных праблем, якія ўзпіклі; 2) навадненне, пажар, з’яўленнс ііраціўніка і інш.; 3) насілле, беззаконне, сваволле; 4) мітусня, шум.
Герса—металічныя альбо каваныя жалезам дубовыя пад’ёмныя краты ўязных варотаў, якія дадаткова абаранялі ўваход.
Гіберна — грашовы набор з насельніцтва на зімовае ўтрыманне войска.
Глот—шрапнельны зарад.
Гародні — зрубы, злучаныя паміж сабой, мелі агульную страху баявой галерыі і ўтваралі лінію абарончых сцен.
Дзела — гармата.
Дзіда — кап’ё.
Данжон — галоўная вартавая вежа ў сярэдневяковым замку, дзе іншы раз размяшчаліся жылыя пакоі ўладальніка.
Драніца, дранка, дрань — дахавы матэрыял у выглядзе тонкіх асінавых ці сасновых дошчачак сярэдняй даўжыні, якімі пакрывалі стрэхі розных пабудоў і ўмацаванняў.
181
Дыля — плаха.
Дым — комплекс жылых і гаспадарчых пабудоў адной сям’і.
Зброя— 1) узбраешіе наогул; 2) камплект металічных даспехаў, які закрываў коргус і галаву воіна.
КНІГІ ОНЛАЙН
