Замкі і людзі
Міхась Ткачоў
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 184с.
Мінск 1991
Ізбіцы— 1) ніжні паверх двух’яруснай гародні, які ў час аблогі займала цывільнае насельніцтва; 2) зрубы, якія ставіліся перад варотамі ў абарончы роў для ўладкавання ка іх насцілу моста.
Кавальер— земляны насып правільнага профілю, іншы раз абмураваны, які ўзвыідаўся над пляцоўкай бастыёна і дазваляў дадаткова размяшчаць артылерыю і пяхоту.
Каганец — ліхтар, прыстасаваны для пераноскі.
Камень — адзінка вагі велічынёй ад 32 да 40 фунтаў.
Капітула— 1) калегіі духоўных асоб, якія былі пры епіскапскай кафедры ў каталіцкай царкве; 2) агульны сход членаў манаскага або духоўнарыцарскага ордэна.
Кастэль — сярэдневяковы ўмацаваны замак рэгулярнай планіроўкі.
Каток — масіўнае бервяно, якое скідвалася са спецыяльных прыстасаванняў з гарадскіх або замкавых сцен на атакуючага праціўніка.
Кій —ручная агнястрэльная зброя XIV—XVII стст. у выглядзе металічнай трубкі г загнутым канцомдзержаком, які пазней быў заменены драўляным прыкладам.
Кітайка — шаўковая тканіна рознага колеру.
Кабыла■—цяжкі мушкет XVII ст., які страляў шротам.
Кабыліна — драўлянае прыстасаваннезагародка на чатырох апорах і бервяно, якім перагароджвалі ноччу ў сярэдневяковым горадзе вуліцы і подступы да варотаў для кантролю за перамяшчэннем людзей.
Капа — адзінка ліку разнастайных прадметаў колькасцю ў 60 адзінак.
Капалын — баявое агалоўе ў выглядзе металічнага капелюша са сферычным верхам і шырокім, злёгку апушчаным уніз полем.
Контрфорс—папярочная сценка, вертыкальны выступ ці рабро, якія ўзмацнялі нясучую канструкцыю будынка. павялічвалі яго ўстойлівасць.
Кардыгарда — тое ж, што і кардыгардыя, г. зн. памяшканне для ваеннага каравула, варотнай варты, а таксама для ўтрымання пад аховаю арыштаваных.
Катрыгал — баявы шчыт чатырохвугольнай формы.
Курціна — частка абарончага вала паміж двума бастыёнамі.
Лёзныя людзі — гарадская бедната.
Лібертацыя — вызваленне насельніцтва ад якіхнебудзь павіннасцей эканамічнага і,і сацыяльнага характару.
Локаць — мера даўжыні, роўная 64,96 см.
Людвісарня — ліцейня, пушкарскі двор.
Можджэр, моджэр — марціра, зброя з кароткім ствалом і крутой навясной траектсрыяй стральбы.
Надшанец — тое ж, што і кавальер.
Наруч — металічны даспех, які абараняў руку ад паражэння зброяй праціўніка.
Партачы ■— рамеснікі, якія дапускалі брак у вытворчасці.
Падмёт, прымёт — вязанка сухога сучча, саломы, трыснягу і іншых прадметаў, прапітаных гаручым саставам, якія кідаў атакуючы праціўнік пад сцены драўляных умацаванняў.
ГІопіс — агульны агляд зброі і ваенных фарміраванняў насельніцтва.
Правент — пазямельны падатак.
Прут—старабеларуская мера даўжыні, роўная 4,87 м.
Пулгак — ручная агнястрэльная зброя калібрам у два разы меншая за гакаўніцу.
Равелін — дапаможная фартыфікацыйная забудова перад крапасной агароджай.
Рагаціна — від дрэўкавай колючай зброі ў выглядзе буйнога цяжкага кап’я з пяром даўжынёй да 40 і больш сантыметраў.
Сагайдак — камплект з лука, налучча і калчана са стрэламі.
Збор ■— кальвінскі храм.
Свіння — адзінка вагі волава і свінцу ў 10 пудоў.
Слон — бервяно вельмі вялікага дыяметра, якое скідвалася са сцен умацавання на глурмуючага праціўніка.
Спіжа — бронза.
Спуст — жолаб для спуску вады запруды вадзянога млына.
Узвод — пад’ёмны мост на ланцугах.
Фаса, фаска — адзінка меры сыпучых, вадкіх і дробных металічных рэчаў.
Фаркет, казіная нага — спецыяльная всртыкальная падстаўка для апоры пры стральбе са стрэльбы, мушкета ці мушкетона.
Фортка — невялікая брамка ў абарончай сцяне для выхаду з замка. Звычайна размяшчалася на процілеглым ад напольнага боку.
Фрымарк — вольны продаж ці абмсн зямлі і маёмасці паміж уладальнікамі.
182
Харугва— 1) сярэдневяковае вайсковае фарміраванне ў Вялікім княстве Літоўскім; 2) вайсковы альбо цэхавы сцяг.
Цэйхгаўз — склад зброі альбо абмундзіравання.
Цэхмістр — старшы майстар рамеснага цэха, яго выбарны галава.
Часнок—1) завостранае колле, убітае альбо ўкапанае вертыкальна ў зямлю на подступах да ўмацавання; 2) металічнае чатырохшыпнае прыстасаванне для барацьбы з конніцай і пяхотай праціўніка, якое раскідвалася на іх шляху.
ЧЬІНШ — натуральныя і грашовыя плацяжы феадальназалежнага насельніцтва за карыстанне зямлёй.
Шанец — земляное ўмацаванне тыпу акопа з брустверам.
Шмыгаўніца — артылерыйская гармата XVI—XVII стст., у якую парахавы зарад зараджаўся з казны.
Шнур — адзінка вымярэння даўжыні і плошчы, раўнялася прыблізна 49 м даўжыні і 23 730 кв. м.
Шротаўніца — агнястрэльная зброя, якая страляла шротам.
Юргелт — судовы падатак.
Янычарка—I) кароткая стрэльба турэцкага паходжання, была на ўзбраенні коннікаў у XVI—XVII стст.; 2) турэцкая шабля.
Змест
Уводзіны...................................................................... 5
Глава 1. Прыватнаўладальніцкія гарады Радзівілаў і арганізацыя іх абароны 10
1. Гарады Радзівілаў у Цэнтральнай і ГІаўднёвай Беларусі ... 11
2. Уладальніцкія паселішчы Радзівілаў у Падняпроўі, Падзвінні і Панямонні............................................................57
Г л а в a 2. Структура і арганізацыя абароны паселішчаў ва ўладаннях Caneray ........................................................................79
1. Гарады Падняпроўя.............................................80
2. Умацаваныя паселішчы Сапегаў у Падзвінні, Пасожжы і іншых рэгіёнах Беларусі....................................................95
Г л а в a 3. Умацаванні дробных і сярэдніх уладальніцкіх гарадоў і мястэчкаў Беларусі ў XIV—XVIII стст....................................................115
1. Умацаваныя ўладальніцкія паселішчы басейна Бярэзіны і Прыпяці................................................................116
2. Умацаваныя феадальныя паселішчы Цэнтральнай і Заходняй Беларусі............................................................125
3. Уласніцкія цэнтры абароны Падняпроўя і Падзвіння .... 135
Заключэнне...................................................................164
Бібліяграфія.................................................................166
Спіс скарачэнняў.............................................................180
Кароткі слоўнік гістарычных тэрмінаў.........................................181
Научное нзданне
Ткачев Мнханл Александровнч
ЗАМКМ н людм
Мннск. Кздательство «Навука і тэхніка»
На белорусском языке
Навуковае выданне
Ткачоў Міхась Аляксандравіч
ЗАМКІ 1 ЛЮДЗІ
Загадчык рэдакцыі A. I. Валахановіч. Рэдактар Л. М. Салаўёва. Мастак А. Г. Каўшырка. Мастацкі рэдактар В. А. Жахавец. Тэхнічны рэдактар В. А. Віценка. Карэктар Г. I. Сергіенка.
ІБ № 4048
Здадзена ў набор 14.08.91. Падпісана ў друк 22.11.91. Фармат 70Х100'/ів. Папера друк. № 1. Гарнітура літаратурная. Высокі друк. Ум. друк. арк. 14,83. Ум. фарб.адб. 14,83. Ул.выд. арк. 15,11. Тыраж 6000 экз. Зак. № 855. Цана 2 р. 40 к.
Выдавецтва «Навука і тэхніка» Акадэыіі навук Беларусі і Дзяржаўнага камітэта па друку Рэспублікі Беларусь. 220067. Мінск, Жодзінская, 18. Друкарня імя Францыска Скарыны выдавецтва «Навука і тэхніка». 220067. Мінск, Жодзінская, 18.
КНІГІ ОНЛАЙН
