КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Матэрыялы табліцы адлюстроўваюць пэўныя разыходжаньні ў ацэнках беларускага насельніцтва ў Вільні і ваколіцах, выкліканыя 5 Iwanow М. Sprawa przynaleznosci Wilna і problemy narodowosciowe na Bialorusi // Spoleczenstwo bialoruskie na ziemiach polnocno-wschodnich II Rzeczypospolitej wlatach 1939 1941. Warszawa, 1995. S. 88-89. 6 Стжембош T. Введенне // Zachodnia Bialorus. 17.IX.1939 22.VI.1941. T. 1. Wydarzenia i losy ludzkie. Rok 1939. Zrodla do historii Polski XX wieku ze zbiorow Narodowego Archiwum Republiki Bialorus. Warszawa, 1998. S. 38-39. 7 Iwanow M. Sprawa przynaleznosci... S. 89. 8 J. N. Bielaruskaja himnazija u Vilni iznou uzo pracuje // Krynica. 1939. 21 listapada. S. 2. 9 A. K. Z naviejsaj ininuuscyny.... S. 2-3. 10 Тамсама, S. 2-3. Тэрыторыя, якую ахопліваюць дадзсныя Па нацыянальнасьцях (уадсотках) Крыніца дадзеных Беларусы Палякі Літоўцы (ліцьвіны) Рускія (велікарусы, расейцы) Яўрэі Усяго \ насельніцтва Перапіс Віленскі павет 26.5 20,5 21,5 10,7 21,7 355213 населыііцтва у т. л. ВІЛІ.НЯ 4.2 30.9 2,1 20,0 40.0 154532 Рассйскай Троцкі навст 25,6 іі.З 5»,1 4.6 9-5 203401 Імнэрыі, 1897 г. (паводле роднай Агулам абодва паветы 26,1 17,2 34.8 8,5 17,3 558614 мовы)" Уся Віленская губэрня 56,0 8,2 17.6 4,9 12,7 159120- Усеагульны перапіс II Рэчы Паспалітаіі. 1931 г. Усё Віленскае ваяволзтва 22,7 59,7 5,1 3,4 8.5 1276000 Горад 3.0 63,0 - 3.7 29.0 261300 (паводле роднай мовы),а Вёска 27,8 58.9 - 3,3 3,3 J 014700 Тос ж па Вільні горад Вілыія 0,9 (разам з »тутэйшымі“) 65,9 няма дадз. (але ня болып за 1,4) 3.8 28,0 195100 і Віленшчыне" „Вільня Трокі“м 2,6 (разам з ..тутэйшымі“) 84,1 7,9 1,7 З.о 214500 Агулам „Вільня Трокі" зь Вільняй 1.8 (разам з „тутэйшымі“) 75.5 ня болып 2,7 за 4,8 14.9 409600 11 Первая всеобіцая перепнсь населення Росснйской нмпернн, 1897. IV. Внленская губерння. Тетрадь 2. С.-Петербург, 1900. С. 70; Карскнй Е. Ф. Этнографпческая карта белорусского племенн Ордннарного Академнка Е. Ф. Карского. Петроград, 1918. С. 9. Я. Карскі, у сваю чаргу, дадае да вынікаў перапісу (у тым ліку па Віленшчыне), што „многія „палякі“ належаць да беларусаў каталікоў, беларускія праваслаўныя часткова трапілі ў аддзел велікарусаў". 12 Maly rocznik statystyczny. 1939. Warszawa, 1939. S. 22. Дарэчы, як адзначае польскі дэмограф П. Эбэрхарт, колькасьць людзей, якія карысталіся польскай мовай, завышана: Eberchardt Р. Struktura narodowosci Polski polnocno-wschodniej w latach trzydziestysh XX wieku // Spoleczenstwo bialoruskie na ziemiach polnocno-wschodnich II Rzeczypospolitej w latach 1939 ~ 1941Warszawa, 1995. S. 46, 48. 13 Eberchardt P. Struktura narodowosci Polski... S. 47. 14 Такy аўтара (гл.: Eberchardt P. Struktura narodowosci Polski... S. 47.). Ду- маецца, тут мелася на ўвазе сельская мясцовасьць, прылеглая да гэтых гарадоў, як раз прыблізна тая тэрыторыя, што была перададзена Літве. Крыніца дадзеных Тэрыторыя, якую ахопліваюць дадзсныя Па нацыянальнасьцях (у адсотках) Усяго насельніцтва Беларусы Палякі Літоўцы (ліцьвіны) Рускія (велікарусы. расейцы) Яўрэі Іктэрпрэтацыя і карэктура польскага перапісу 1931 г. Ежы Тамашэўскім'5 Усё Віленскае ваяводзтва 32,1 52,0 ня больш 3,4 8,5 за 4,0 1276000 у т. л. Вільня'6 1,9 60,2 2,3 няма 36,1 дадз. 195000 Дадзеныя А. Юшкі (былы старшыня Зьвязу вызваленьня Вільні)’7 Вільня і Віленскі павет 5,3 18,4 Меней няма 23,7 за о,і дадз. 38оооо|Я Паводле літоўскіх дадзеных19 Вільня і Віленшчына, якая адышла да Літвы 10.10.1939 г. 14 59 6 няма няма дадз. дадз. 457оооа" Дыяпазон min max Вільня 0,9-4,2 30,9меней 3,8-20,0 28,0 65,9 за о,і-6 40,0 Віленшчына, якая адышла да Літвы 10.10.1939 г. 2,6-26,1 17,2меней 2,7-8,5 14,9 84,1 за о,і- 23,7 34.8 Віленскае ваяводзтва (губэрня) 22,7-56,0 8,2Нябольш 3,4-4,9 8,5-12,7 59,7 за 4,0-17,6 15 Стжембош Т. Введенне ... S. 40; Е. Тамашэўскі схіляецца да значнага памяншэньня колькасьці палякаў на карысьць іншых нацыянальнасьцяў. 16 У статыстыку па Вільні трапіла памылка (у суме атрымліваецца 100,5%) невялікая, але канструктыўная. 17 Kasperovicius A. Stosunek wladz i spoleczenstwa Litwy do Polakow na Wilensczyznie wrzesien 1939 — czerwiec 1940 (na podstawie prasy litowskiej) // Spoleczenstwo bialoruskie, litewskie i polskie ... S. 308. 18 200 тысяч зь ix вызначаліся як ня маючыя нацыянальнай самаідэнтыфікацыі. 19 Tomaszewski L. Spoleczenstwo Wilenszczyzny wobec wladzy litewskiej i sowieckiej (wrzesien 1939 czerwiec 1941) // Spoleczenstwo bialoruskie, litewskie i polskie ... S. 327. 20 Снапкоўскі У. Савецка-Літоўскі дагавор 1939 // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 6. Кн. 1. Мн., 2001. С. 194. палітычнымі варункамі правядзеньня перапісаў, а таксама асаблівасьцямі міграцыйных працэсаў на працягу чатырох дзесяцігодзьдзяў. Аднак дадзеныя сьведчаць, што непасрэдна ў Вільні ў першай палове XX ст. пражывала няшмат беларусаў (у межах 4%), значна болей (каля 26%) іх было ў ваколіцах Вільні й Трокаў, дзе існавалі кампактныя пасяленьні21. Літоўскія ўлады з прыходам на Віленшчыну пры канцы кастрычніка 1939 г. праводзілі болып памяркоўную ў дачыненьні да нацыянальных меншасьцяў палітыку, якая розьнілася і ад былой польскай і ад будучай савецкай, бо прыярытэты рабіліся на адраджэньні ў рэгіёне літоўскай культуры22. Літоўская прапаганда вызнавала віленскіх палякаў за спаланізаваных літоўцаў, што прыводзіла да пасіўнага, а нярэдка і актыўнага (у выглядзе дэманстрацый) польскага супраціву23. Беларуская інтэлігенцыя Вільні, якую НКУС пазбавіў бальшыні лідэраў, была вельмі слабая і нацыянальныя праблемы вырашала ў рэчышчы дзяржаўнай палітыкі, карыстаючы з тых магчымасьцяў, якія ёй былі гарантаваныя Канстытуцыяй Літвы, сярод іх — права на адкрыцьцё нацыянальных школаў24. 21 У тагачаснай віленскай газэце „Крыніца" былі пералічаныя населеныя пункты пражываньня беларусаў (J. N. Patreba bielaruskich pacatkovych skolau // Krynica. 1939. 24 listapada. S. 2.) 22 Прызнаючы шматнацыянальны характар гораду, які ўсталёўваўся на працягу стагодзьдзяў, задачай дзяржавы прэзыдэнт Антанас Сьмятона абвесьціў „uczynienie Wilna„bardziejlitewskim", tzn.poprostu litewskim“ (цыт. na: Kasperovicius A. Stosunek wiadz... S. 308.). 23 Tomaszewski L. Spoleczenstwo Wilenszczyzny... S. 327. 24 3 гэтага найбольш скарысталі палякі, якія на Віленшчыне мелі сваіх нацыянальных школаў розных ступеняў болып, чым літоўцы (Kavalkou A. Sto palaki majuc u Licvie // Krynica. 1940. 30 krasavika. S. 1.), аў Вільні функцыянавалі 4 гімназіі з польскай мовай выкладаньня супраць 2 літоўскіх (S. Vilnia // Раніца. 1940. 14 красавіка. С. 4.). Марай жа іхняй было вяртаньне старой польскай школы, што прыводзіла нават да страйкаў ([б. a.] Na polskim skolnym froncie // Krynica. 1939.12 snieznia. S. 1.). Варта заўважыць, польскія школьныя страйкі адбываліся і на савецкай частцы заходніх земляў Беларусі, але па іншых прычынах і зь іншымі наступствамі (Дзяржаўны архіў грамадзкіх аб’яднаньняў Гарадзенскай вобласьці, ф. 6195, воп. 1, спр. 291, арк. 9; Вабішчэвіч А. 3 нацыянальна-культурнага жыцьця заходніх абласьцей БССР у 1939 1941 гг.: моўны аспэкт // Radziecka agresja 17 wrzesnia 1939 r. i jej skutki dla mieszkancow ziem polnocno-wschodnich II Rzeczypospolitej. Bialystok, 2000. S. 201.). Арганізацыя нацыянальнай адукацыі, паводле літоўскага „Закону аб пачатковых школах“, мела наступныя юрыдычныя акалічнасьці: • § 14. У пачатковай школе з выкладовай літоўскай мовай дзецям нелітоўскай нацыянальнасьці, калі іх ёсьць ня менш за 32, выкладаецца як асобная навука мова той нацыянальнасьці. § 26. Выкладовай мовай у паватковай школе ёсьць літоўская. У раёне пачатковай школы, у якім ёсьць ня менш за 50 дзяцей нелітоўскай нацыянальнасьці, можа быць арганізавана пачатковая школа зь нелітоўскай выкладовай мовай. У такіх школах літаратурная мова выкладаецца як асобны прадмет, пачынаючы з другога аддзелу; пачынаючы з трэцяга аддзелу на літоўскай мове выкладаецца пазнаньне Бацькаўшчыны, гісторыя й геаграфія. § 28. У пачатковыя школы зь нелітоўскай мовай выкладаньня могуць быць прынятыя дзеці толькі той нацыянальнасьці, чыя мова зьяўляеццавыкладовайушколе. Дзеці, адзін з бацькоў каторыхёсьць літоўскай нацыянальнасьці, павінны вучыцца ў школе зь літоўскай мовай навучаньня. § 29. У школах зь нелітоўскай выкладовай мовай канцылярыя павінна весьціся ў літоўскай мове. Практыка арганізаваньня нелітоўскіх пачатковых школаў паказала, што довадам нацыянальнай прыналежнасьці зьяўляўся пашпарт. Дзеля гэтага кожны беларус, які жадаў, каб яго дзіця атрымлівала асьвету ў беларускай мове, мусіў у пашпарце на пытаньне, якой ён нацыянальнасьці (мовы), адказаць, што ён ,,Gudas“, г. зн. беларус25. Нягледзячы на патэтыку закону й высілкі грамадзкіх дзеячоў, арганізацыя школак для дзяцей беларусаў ішла павольна з прычыны нястачы вучняў з-за польскай асыміляцыі і беднасьці беларускіх сем’яў, якім было матэрыяльна складана выправіць дзяцей нават у бясплатную школу. Менавіта такая школа адчынілася пры прагімназіі, і ў сьнежні 1939 г. у адной яе клясе вучылася 35 чалавек. Прычым настаўнікі школы мелі вышэйшую пэдагагічную адукацыю26 (у адрозьненьне ад значнай часткі настаўніцтва савецкай пачатковай школы 25 A. В. Arhanizacyja bielaruskich pacatkovych skolau // Krynica. 1939.19 snieznia. S. 2. 26 J. N. Bielaruskaja dzicia u bielaruskuju skolu! // Krynica. 1939.1 snieznia. S. 2; Barovic L. Jasce u spravie bielaruskaj skoly // Krynica. 1939.19 snieznia. S. 2. Заходняй Беларусі27, якое камплектавалася іншы раз нават учорашнімі школьнікамі сёмых-восьмых клясаў28). Далучэньне Вільні да Літвы спыніла наплыў вучняў, большасьць зь якіх, паводле Б. Кіта, паходзілі з Наваградчыны29, бо яны, як і некаторыя настаўнікі, выехалі дамоў у цяпер ужо Савецкую Беларусь. Такім чынам, беларуская гімназія засталася зь невялікай колькасьцю вучняў і з дэкамплектаваным настаўніцкім пэрсаналам30. Такое становішча вымусіла беларускіх дзеячоў рэарганізаваць навучальную ўстанову ў прагімназію (адзін з арганізатараў і яе дырэктар Адам Станкевіч31), у якой адкрыліся тры клясы, у першай на сьнежань 1939 г. навучалася 40 вучняў. Прыём працягваўся да Новага году32. У будучым меркавалася адкрыць і чацьвертую клясу, што дазволіла б установе зноў здабыць статус гімназіі33.