КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Над сьветам эпапеі й ідыліі вісіць у бярэзінскай дылёгіі катастрофа. Героі аповесьцяў гінуць або мусяць сысьці са сваёй зямлі. Аўтар апавядае пра падзеі паразы найбольш выразна ў эпілёгу „Віціка Жывіцы". Як Міцкевіч у „Пане Тадэвушы", творца імкнецца затрымаць бег падзеяў сваіх твораў непасрэдна перад трагічнай разьвязкай, якую мела распавесьці гісторыя. „Надбярэзінцы“ сканчаюцца ў 1920 г., перад падпісаньнем Рыскіх дамоваў. У „Віціку“— таксама 1920 г. Але момант перад самым апошнім вырашэньнем паказвае, як ідэялагічны аспэкт разрывае структуру аповесьці. „Лёсы пасынкаў" і „Хлопцы з Навашышак“ заканчваюцца хэпі-эндам толькі дзякуючы цудоўнаму лёсу, і тое шчасьлівае заканчэньне датычыць выключна жыцьцярысаў асобных герояў. Бо пэрспэктыва агульнаграмадзкая й агульнанацыянальная не малюецца аўтарам у відавочных рысах. Уся проза Флярыяна Чарнышэвіча аддюстроўвае бачаньне спрошчанай рэчаіснасьці, укладзенай у межы адвечных парадкаў, якія ўласна й парушае гісторыя. У „Надбярэзінцах“ і „Віціку", якія зьяўляюцца вяршыняй творчасьці пісьменьніка (дзьве наступныя аповесьці ўжо толькі дапаўненьні), мы знаходзім крэсовую польскую супольнасьць адмысловага героя Чарнышэвічавых аповесьцяў у хвіліны перад канцом яе сьвету: „незвычайнае было тое лета ў нашым жыцьці, гаворыць старэйшына тае супольнасьці Мечык Пятроўскі, лета патоку неспадзяванага шчасьця й надзвычай цяжкіх пакутаў"29. Непаўтаральны клімат аповеду аўтара „Надбярэзінцаў" ствараецца з дапамогай канцэнтрацыі ўвагі менавіта на гэтым моманце і зборнага польска-каталіцкага героя, зьмешчанага на мяжы двух часоў і дзьвюх прастораў (мінулага й сучаснага, Польшчы й Расеі, старога й новага), а таксама з дапамогай апавядальніка, з рысамі барда, які прагне хоць у аповесьці захаваць непаўторныя рысы сьвету, якому наканавана пагібель і да якога сам належаў. Ёсьць яшчэ комплекс простых праўд выключна важных для аўтара і асьвячаючых дзеяньні герояўягоных твораў. Яны паходзяць з трох крыніцаў: права божага, запісанага ў дзесяці запаведзях, традыцыяў і звычаяў, якія пераказваліся з пакаленьня ў пакаленьне і паўплывалі на захаваньне нацыянальнай сьвядомасьці, а таксама кананічных твораў пісьменьнікаў XIX стагодзьдзя, што паказалі майстру пяра, як у літаратурным выглядзе перадаць квінтэсэнцыю ўласных ідэйных перакананьняў. Па прачытаньні „Надбярэзінцаў" Юзаф Чапскі так пісаў да Ежы Стампоўскага: „Ці ведаеш, што дзесяць гадоў таму выйшла кніжка па-польску ў Аргентыне, пра якую баюся табе напісаць у залішне высокіх словах, бо так моцна яе палюбіў. Створаная загонным шляхціцам з-над Бярэзіны. Мова словатворная, гучная, паўбеларуская. Канкрэтнасьць бачаньня, любоў да зямлі, дрэваў, аблокаў, побач зь якой Рэймант штучны й халодны, побач зь якой думаць магчыма толькі пра „Пана Тадэвуша“. Любоў да Польшчы, невядомай, далёкай, расчараваныя і разбураныя надзеі, і вялікая ўвага да кожнай падзеі, ад велікодных сьпеваў да забойстваў ці каханьня, ці акопваньня бульбы. Вер мне, гэтая кніжка, над якою з Марысяй (сястра Ю. Чапскага. Г.Г.) як старыя аслы плачам, застанецца й будзе сьведчыць пра тую Атлянтыду"30. Пераклад Натальлі Гардзіенкі 30 Цыт. паводле „Nienawisc moja do miloszyzmu i gombrowiczyzmu", ліст Юзафа Чапскага ад 23/24.05.1953, надрукаваны Янам Станіславам Віткевічам у „Wiadomosciach Kulturalnych", 1994. № 5. ЛЕТНІАДПАЧЫНАК (з цыклу ,Дпавяданьні майго суседа“) (ня ўсе зёрны пасеяныя ўзыходзяць добра, — з гутаркі Самука) I Ад самага ранку апрычоныя, цяжарыстыя хмары тнеюць неба. Яны мінаюць сонца спакваля. Ад непавейнасьці між навакольля чулася цесна. — Дождж напэўна будзе, — сказала Ганка і пераступіла парог. Самук згодна кіўнуў галавой. Ганка ягоная сястра. — Я прызвычаілася да майго жыцьця. Калі б вярнуўся ён з вайны жывым ці скалечаным, я не падумала б пераладжваць маё жыцьцё... маё жыцьцё ад тады, калі я пачала памятаць... — Ах, як люба быць дома! — заўважае Самук і ўваходзіць за сястрой у хату. Сястра ня вельмі запэўнілася сваёй гутаркай. Пачала іншую, сумную і дакорную. — Каб жылі нашыя, як бы цешыліся за цябе жывога і здаровага... Ты зрабіў кепска, уцёк сабе ад нас, і на тым сьлед размыўся. Ці ведаў, які лёс чакаў бацькоў? Тата з немцамі змагаўся. Аж з Сібіру да Бэрліну дайшоў... Заваяваў, каб убачыць мяне, а праз некалькі дзён спатканьня — памёр. Мама ў Сібіры тлее, а тата ў сваіх мясьцінах, а муж мой, хто ведае дзе. Сьмерцяй гэрояў загінуў на паперы напісана... Ён быў цяжкой натуры чалавек. Мог любіць, мог забіваць, здаецца... A ты, калі тата прасіў, напісаў якую-небудзь заяву або сказаць, што новага ў сьвеце, ты адказваў: — Сястра, я магу зноў разьвітацца із жывымі й мёрлымі. — Самук, я болей ня буду ўспамінаць мінулае... Яна заплакала. Усё памятанае адклікалася ёй цяпершчынай. — Кінь плакаць і ты зрабі гэтак, — папрасіў Самук. Яго уражваў плач. Ён асягнуў цьвёрдую часіну свайго жыцьця: калі кепска было — заўжды трымаўся бадзёра і шукаў выйсьця з благога становішча, a кал і добра было і бесклапотна, пагарджаў таго, хто жадаў зрабіць ягонае шчасьце кароткім. Ганка прытуліла сына. Прычэсвала ягоныя валасы і моўчкі змарнелым рухам пальцаў спраўлялася пераймаць з вочаў сьлёзы. Ейны плач прыгнечвае Самуковы адчуваньні быць у роднай хаце. Азірае няспокметна кажны куток хаты. Усё знаёма. Але родным? Родным не даймаеяго. Усё гэта абсурд, асудзіўён... Каля прыпечкугадзіньнік тахкае. Нават у чатырохгадовай вайне ня быў зьнішчаны. Самук найбольш пратрымаў позірк на ім. Гадзіньнік той самы, вядомы гадзіньнік. Калісьці незнарок ён скінуў яго, і бацька, шануючы памяць падарунку, у злосьці балюча сьцебануў Самука дзягай. Самук тады быў узмацнелы падлётак, прыносіў грошы бацьку за працу ў лесе. Ён не дараваў бацьку пакараньне. Спыніў свае дні прысутнасьці ў радзімай хаце. Уцёк да Менску. — Сястра, ня плач — мы ж жывыя яшчэ! А бацькі нашы і я, і твой муж пабывалі ўсюды — ад Сібіру аж да Менску, ад Менску да Бэрліну, і толькі мы, пакуль жывём, успомнім іх, паставім крыж ім. Яны дзеля краіны большыя чымсьці мы... Сястра плаклівая, з яскрыстымі сьлёзамі на зачырванелым абліччы, падвяла сына да Самука. — Сынок, ты будзеш вялікім, як дзядзька твой, скажы яму: — Добры дзень! — скажы. Пяцігадовы сын у нагавічках з аднэй падцяжкай цераз плячо, босы глядзеў з-пад брывёў на Самука і ўвесь часупінаўся вырвацца з матчынай рукі. Атады наўторную просьбу маці капнуў працягнутую далонь Самука, адвярнуўся порстка ад яго, сказаў: — He хацу! Ён ня дзядзька, — і той часінай, вызвалены з рук маці, пабег падскокваючы. Каля дзьвярэй ён зноў азірнуўся на маці. Яна пазірала ямуўсьлед смутная, уся па-дзяцінаму недаўмелая. П — Вось і добра, што аркестру на мае провады зь вёскі не наняў. Ах, не з мае вясковае Айчыны! — Дык вы ж тут, навошта было? — Бо ж ня ведалі, што я яшчэ тут пабуду. Я не саромлюся ўспамінаць сябе, што наўпраўду і ня думаў нанімаць аркестру на провады Самука з роднае вёскі. Я больш думаў, як забраць маю маму да месца, дзе я працую. Яна ўжо немаладая, каб працаваць так цяжка. А цяпер прыехаў я і замест каб памагчы ёй, нават прырыхтаваць сабе яду, шлындаюся па навакольных мясьцінах: азіраю возера, стаўкі, засынаю на лясных узьмежжах, каля ніваў. У вёсцы зрэдку кукарэкаюць пеўні, зрэдку папаўдні рыпіць жораў над студняй. Усе ў полі. Там людзкія галасы і ўскрыкі перамешаныя з машынным грукатам. Я думаю пра гэтых людзей, не пра сваю работу. Я маю прафэсію кіраваць, асуджваць іхныя меры захаваньня сярод грамадзтва і перад дзяржавай. I вось у гэтыя часіны я разумею гэтую прафэсію, яна — чорнакніжства, я — гадальнік! — Я не даймаю вас, зямляча, адно праўдзівую праўдзівасьць напамінаю вам, — асклабіўся ўсьмехам Самук і падступіў ступеняй бліжэй да мяне. Зноў, як і раней, чмякнулі босыя ногі ў абутку. Спакмечана я зірнуў на іх. — He астарчанейце ад гэтага, зямляча. Добра і без панчохаў хадзіць. Цывілізацыя ад каменнай сякеры пачалася, а не ад панчохаў. Развітацца пайсьці да яго не жадаю. Я ўжо справіўся паназіраць жыцьцё ў вёсцы. Я з вёскі сам, але жыцьцё тады, пакуль выехаў на вучобу і працу адтуль, было для мяне звычайнай абыдзёнасьцяй — гэтак, моў, трэба жыць. А цяпер я жадаю чуць непагоднасьць з гэтым... Жадаю быць із Самуком, якога я ведаў раней, але які неспадзеўна аднойчы зьнік зь вёскі, а цяпер, пасьля Другое сусьветнае вайны, зноў зьявіўся ў родных мясьцінах. I хто ён? Я ня ведаю. Дый мне ўсёдна... Ён чалавек зь вёскі, дзе я нарадзіўся. Плямённая роднасьць лучыць нас... — Я непрыгожы, але маю прыгожыя пачуцьці й адчуваньні, і я люблю гутарыць пра іх, яны жывуць і плывуць у мора маіх вочаў. Mae вочы — мора... Хадзем памалу. Навошта стаяць на адным месцы. Калі чалавек рухаецца, ягоныя думкі рухаюцца разумней і праўдзівей. — Іду, дружа, іду. Надоясь не дайшлі да млыну, мо пойдзем туды зноў? Але, мой брахніч, мы да млыну не дайшлі... Ты ня памятаеш мяне — я старэйшы за цябе. Я памятаю цябе. Ты заўсёды ў маленстве любіў быць у млыне каля возера. Табе мо сказалі бацькі: — Гэта возера і гаць, і млын трохпавярховы з нашага палявога каменьня пабудаваныя тваім прадзедам і дзедам. Яны ўмельцы былі. Беларусы ўмеюць будаваць, арганізаваць і кіраваць чужымі, але не саміх сябе... — У1941 годзе, летам, немцы ўзялі млын штурмам... — Самук, я ведаю пра гэта і я не самаўласьнік. Дужа добра, брахніч! Дужа добра! Лішняга не патрэбна. Самаўласнасьць — жыцьцёвы выпадак або здарэньня мець і карыстаць... A таленты трэба любіць і самаўласьніць. Талент — ня купленая карова! Гэта загнаны конь! Яго трэба самаму вырасьціць і утаймаваць. Талент — я зьдзекваюся сам над сабой, і мяне ніхто не шкадуе за гэта... Есьць пэўная магчымасьць гутарыць зь ім. — Я зьдзеквуюся, а мо вучу сябе, як зьдзеквацца над іншымі няўмеласьцямі й здольнасьцямі. — Зямляча мой, зара летняя ня грэе таленты, а сьцюдзяніць. Таленты мала жадаюць ад жыцьця дзеля сябе, але даць, аддаць сябе дзеля жыцьця іншых, дзеляць усе дзяржаўныя запоны ў непадаседлівую існасьць. — Размаўляеце бы песьняй: Саўка ды Грышка зладзілі дуду. I адкуль гэтыя Саўкі ды Грышкі?... Але Саўка наш Савул, а Грышка чужынец — яго трэба навучыць любіць таленты й культуру Саўкі...