Земляробчы каляндар
Абрады і звычаі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 405с.
Мінск 1990
Вар.: Масленіца//АІМЭФ, ф. 8, воп. 85, спр. 13, сш. 1, л. 23. Зап. Г. А. Каханоўскі ў 1985 г. у в. Васюлькі Мядзельскага р-на ад М. I. Клімковіча, 1903 г. н.
Масленіца і Вялікі пост
Внлен. вестннк. 1895. № 64, 67. Зап. П. П. Дземідовіч у Мінскай губ. (гл.: Белорус [П. П. Демндовнч]. Мелкне заметкн нз жнзнн белоруса).
Пер. з рус. A. I. Гурскага.
Трэба адзначыць, што на Беларусі слаба бытавалі перадвясеннія абрады, у прыватнасці святкаванне Масленіцы — старажытнага абраду, звязанага з культам прыроды, асноўная накіраванасць якога — паскарэнне прыходу вясны, забеспячэнне багатага ўраджаю і дастатку ў доме.
Вялікі пост для беларускага селяніна вызначаўся асаблівай беднасцю ежы на працягу доўгага перыяду пасля Масленіцы. Земляробчая праца, клопаты пра будучы ўраджай з’яўляюцца асноўным матывам усёй бытавой абраднасці беларускага селяніна.
Сяло Мікольск — цяпер в. Мікалаеўшчына Стаўбцоўскага р-на Мінскай вобл.
Гойданка — імправізаваная гушкалка (заўв. збіральніка).
Брама — вароты, глухія, крытыя зверху (заўв. збіральніка).
Прыварковая каша — прыварковая мука робіцца з сумесі грэчкі і ячменю ці з прымесі іншых зярнят (заўв. збіральніка).
Церле — гліняная пасудзіна, відаць, макацёр.
«Хто есць многа хлеба, той чырвоны, як рыжык» — гэтымі словамі беларус характарызуе моцнае здароўе чалавека (заўв. збіральніка).
Ярыца — яравае жыта (заўв. збіральніка).
Мілта — злітая з аўса вада, якая лічылася раней лячэбным сродкам ад кашлю. Авёс налівалі вадой, пасля сушылі ў печы, тады таўклі ў ступе, потым малолі — і ўсё гэта рабілася для атрымання талакна (заўв. збіральніка).
Вар.: Вялікі пост (Вялікі пост на захадзе.— Гістарычная даведка.— Вялікі пост у рускага народа.— Тыдзень праваслаўя.— Імянная анафема)// Гродн. губерн. ведомостя. 1893. Часть неофнц. № 13; Wolyniec. Zapusty// Dziennik Warszawski. 1893. C. 29—30; Каладзінскі M. A. Народны тэатр (БНТ). Мн., 1983. С. 104—105; Каментарыі. С. 489.
[Дзень веснавога раўнадзенства]
Вялен. вестннк. 1895. № 129. Нв. Романовскяй. К этнографнн Белоруссяя.
Пер. з рус. A. I. Гурскага.
Вар.: Васільева А. Я. Веснавыя песні і абрады (у вёсках Мазырскага п.)// Мнн. губерн. ведомостя. 1878. Часть неофнц. № 50; Вебер К. Народные празднякя, предання н обычан [Сустрэча вясны на Беларусі] //Семейные вечера. СПб., 1877. № 1, 3, 4—12; Каладзінскі М. А. Народны тэатр (БНТ). Мн., 1983. С. 55—58; Каментарыі. С. 483.
Свята Камаедзіцы
Нячаеў С. Нешта з рэлігійных абрадаў і забабонаў у Бягомльскім прыходзе Барысаўскага павета//Мнн. епарх. ведомостя. 1874. Часть неофяц. № 7. С. 229-230.
Пер. з рус. Дж. М Чэчка.
Благавешчанне
Вялен. вестняк. 1895. № 68. С. 1—2. Зап. П. П. Дземідовіч у Мінскай губ.
Пер. з рус. A. 1. Гурскага.
Прошча — прасціць, дараваць (заўв. збіральніка).
Святкуючы Благавешчанне, беларускі селянін як бы адзначаў пачатак вясны. Ен з вялікім нецярпеннем чакаў гэтага часу, калі прыйдзецца яму
першы раз пасля доўгай зімы ўзяцца за святую справу апрацоўкі зямлі, у якой ён бачыў адзіны залог свайго дабрабыту. Пачатак палявых работ, як і іх заканчэнне,— сапраўднае свята для селяніна і таму суправаджалася сямейнымі частаваннямі.
[Пасля Благавешчання|
Сержпутоўскі A. К. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў. Мн., 1930. С. 96—97.
Свянцоная вярба
N. N. [Нікіфароўскі М.] Свянцоная вярба//Полоцкне епарх. ведомостн. 1903. Неофнц. отдел. Ns 18. С. 675—678.
Пер. з рус. Дж. М. Чэчка.
Вар.: Вербная нядзеля на Беларусі//Гоман. 1918. № 24.
Погляды беларусаў на святкаванне Вялікадня
А. Б. Воззрення белорусов на празднества Пасхн//Мннскнй лнсток. 1887. № 27.
Пер. з рус. A. I. Гурскага.
А. Б. — Адам Ягоравіч Багдановіч (бацька Максіма Багдановіча).
Вар.: Галенне галоў на даўнім Палессі перад Вялікаднем//Ту§обпік Ilustrowany. 1867. № 394.
Вялікдзень на Беларусі
Календарь Северо-Западного края на 1889 г., нздаваемый под редакцней М. В. Довнор-Запольского. М., 1889. С. 136—138. Нарыс. Зап. у в. Канюхі Слуцкага п. Мінскай губ.
Пер. з рус. A. С. Ліса.
Вялікдзень у беларусаў Віленскай губерні
Внлен. вестннк. 1891. Ns 86. Зап. Сяргей Карскі.
Пер. з рус. A. I. Гурскага.
Вялікдзень — таксама веснавое свята старажытных славян у гонар ажыўлення прыроды. Напластаванне хрысціянскай рэлігіі на старажытныя народныя абрады і звычаі, як і на абрадавую народную паэзію, аказалася павярхоўным: яно прыдало ім чыста знешнюю хрысціянскую афарбоўку, але не змяніла іх традыцыйнай сутнасці, іх магічнага аграрнавытворчага зместу.
Паўкапы — 30 адзінак чаго-небудзь (заўв. збіральніка).
Тумень— стрэмя (заўв. збіральніка).
Перасуд — тут: дар, падатак (заўв. збіральніка).
Да рук — тут: у значэнні падарунак (заўв. збіральніка); даваць да рук — даваць у рукі.
Вялікдзень на Беларусі
Валынец А. Велякдень в Белорусснк//Внлен. вестннк. 1893. Ns 66. Пер. з рус. A. С. Ліса.
Матэрыял часткова пераклікаецца з папярэднім: А. Валынец у сваім апісанні Вялікадня на Беларусі выкарыстаў у значнай меры публікацыю С. Карскага «Вялікдзень у беларусаў Віленскай губерні».
Вялікдзень у сялян-католікаў Паўночна-Заходняга краю
Внлен. вестннк. 1893. № 68. Зап. М. X. Петрулан у Свянцянскім п. Пер. з рус. В. I. Скідана.
Вялікдзень у сялян-беларусаў
Внлен. вестннк. 1895. № 73—74. Зап. П. П. Дземідовіч у Мінскай губ. Пер. з рус. A. I. Гурскага.
Вар.: Раманаў Е. Р. Вялікдзень у Магілёве 4 красавіка 1697 г.//Могялев. губерн. ведомостн. 1898. Часть неофяц. № 27. Матэрыялы ўзяты Е. Р. Раманавым з «Путевого журнала» стольніка П. А. Талстога, які Пятром I быў камандзіраваны ў Італію ў 1697 г. для вывучэння марской справы і які дні Вялікадня ў той час правёў у Магілёве; Драч М. Провады «Вялікадня» (Малюнкі быту)//Савецкая Беларусь. 1923. № 83; Вялікдзень// Новае жыццё. Вільня, 1923. № 6.
Велікодныя абрады і звычаі ў вёсцы
Нвашнн Н. Пасхальные обряды н обычая в деревне//Внтеб. губерн. ведомостн. 1905. № 87.
Пер. з рус. A. 1. Гурскага.
Івашын I. — псеўданім Я Журба.
Велікодныя песні на Міншчыне
Валачобнікі
Bulhak Jan. Kwartalnik Litewski. Wilno, 1910. T. 5. C. 140—144.
Пер. з польск. A. C. Ліса.
Вялікдзень
АІМЭФ, ф. 8, воп. 85, спр. 13, сш. 1, л. 47—50. Зап. Г. А. Каханоўскі ў 1895 г. у в. Васюлькі Мядзельскага р-на ад М. I Клімовіча, 1903 г. н.
Вар.: Велікодная ноч. Зап. Г. А. Каханоўскі ў 1985 г. там жа ад таго ж.
Валачобнікі ў Віцебскай губерні
Шпнлевскнй П. Волочебннкя в Вятебской губерннн//Русскяй дневннк. 1859. № 101.
Пер. з рус. A. С. Ліса.
Вар.: Валачобніцтва на Беларусі ўпершыню апісана А. Рыпінскім у кн. «Беларусь» (Парыж, 1840); Каладзінскі М. А. Народны тэатр (БНТ). ;V1h., 1983. С. 58—67; Каментарыі. С. 483—484.
Народнае святкаванне Юр'ева дня ў Заходняй Расіі
Внлен. вестннк. 1872. № 12. Зап. Юл. Крачкоўскі ў в. Загор’е Сеннінскае Навагрудскага п. Мінскай губ.; в. Азяты Кобрынскага п. Гродзенскай губ.; в. Нарва Бельскага п. Гродзенскай губ.; в. Шаркоўшчына Дзісенскага п. Віленскай губ.; в. Альшаны Ашмянскага п. Віленскай губ. Усе змешчаныя ў томе матэрыялы Юл. Крачкоўскага пазней выйшлі асобным выданнем «Быт западнорусского селяняна» (М., 1874).
Пер. з рус. A. I. Гурскага.
Некаторыя мясцовыя народныя звычаі ў дзень св. Юр’я
М. Г. Некоторые местные народные обычан в день св. Юрня (23 апреля)//Гродн. губерн. ведомостн. 1893. Часть неофнц. № 32.
Пер. з рус. A. I. Гурскага.
Святы Юрый на Беларусі
Вялен. вестннк. 1893. № 84.
Пер. з рус. A. I. Гурскага.
Вар.: Внлен. вестннк. 1895. № 88.
Запасванне гаўяда
Сержпутоўскі A. К. Запасванне гаўяда: Очеркн Белоруссня//Жввая старнна. 1908. Вып. 1. С. 29—33.
Праца А. Сержпутоўскага «Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў» (Мн., 1930) намі поўнасцю не выкарыстана па той прычыне, што ўсе прыкметы і павер’і, звязаныя з гадавым колам земляробчага календара, змешчаныя ў ёй, будуць апублікаваны ў томе серыі БНТ «Прыкметы і павер’і».
Юр’еў дзень на Беларусі
Ннколаев Е. П. Юрьев день в Белорусснн//Вятеб. вестнак. 1913. № 89. С. 3—4.
Пер. з рус. A. 1. Гурскага.
Фэст — храмавое свята.
«Бабскія разбрыкі» — свята скачкаў выключна жанчын-гаспадынь, якое наладжваецца на працягу тыдня пасля Юр'я (пераважна ў аўторак ці ў чацвер і ў асноўным пасля абеду) з нагоды падрыхтоўкі град да пасеву.
Вар.: Юр’еў дзень//АІМЭФ, ф. 8, воп. 85, спр. 13, сш. 1, л. 18. Зап. Г. А. Каханоўскі ў 1985 г. у г. Маладзечна ад Н. М. Капуцкай-Каханоўскай, 1913 г. н.
Юрай
АІМЭФ, ф. 8, воп. 87, спр. 233, сш. 2, № 21. Зап. А. Ю. Лозка ў 1987 г. у в. Мікалаеўшчына Стаўбцоўскага р-на ад A. М. Каралецкай, 1923 г. н.
Вар.: Каладзінскі М. А. Народны тэатр (БНТ). Мн., 1983. С. 67—68; Каментарыі. С. 485.
Абрад веснавання
АІМЭФ, ф. 8, воп. 87, спр. 233, сш. 3, № 46. Зап. А. Ю. Лозка ў 1987 г. у в. Букча Лельчыцкага р-на ад М. С. Сушчык, 1907 г. н.
Ваджэнне «стралы» («сулы») ва Усходнім Палессі
Гусев В. Е. Вожденне «стрелы» («сулы») в Восточном Полесье//Славянскнй н балканскяй фольклор. М., 1986. С. 63—73.
Пер. з рус. Дж. М. Чэчка.
Ваджэнне і пахаванне «стралы» праводзілася ў асноўным у канцы вясны (на Вялікдзень, Юр’я, Ушэсце) пры аглядзе азімых пасеваў. Гэта быў магічна-аграрны, ахоўна-засцерагальны веснавы абрад. Месца бытавання яго — пераважна тэрыторыя Гомельшчыны, а таксама Чарнігаўскай і Бранскай абласцей. Зафіксаваны ён і ў некаторых раёнах Брэсцкай, Магілёўскай, Мінскай абласцей. «Стралой» завяршаўся веснавы каляндарна-земляробчы цыкл. У час абраду «стралы» абавязковым было выкананне некаторых песень, як, напрыклад, «Ой, пушчу стралу па ўсяму сялу». У наш час гэтыя песні ў розных варыянтах бытуюць, як правіла, у пазаабрадавай паэзіі, а сам абрад страціў сваё ранейшае прызначэнне і існуе на Беларусі як вясёлая народная гульня.
Вар.: Украінські народні пісні в запясах Зоріана Доленгн-Ходаковського... КнТв, 1974. С. 514—515; Головацкнй Я. Народные песнн Галнцкой я Угорской Русн. М., 1878. Т. 1. С. 192; Метлннскнй А. Народные южнорусскне песнн. Кнев, 1854. С. 307; Романов Е. Р. Белорусскнй сборннк. Кнев, 1886. Вып. 2. № 16. С. 276; Добровольскнй В. Н. Смоленскнй этнографнческнй сборннк. М., 1903. Т. 4. № 81. С. 122—123; Радченко 3. Гомельскне народные песнн (белорусскне н малорусскне). Запнсаны в Дятловнчской вол. Гомельского у. Могнлевской губ. СПб., 1888. № 9. С. 39; Яна ж. Сборннк малорусскях н белорусскнх песен Могнлевской губ. (Гомельского у. Дятловнчской вол.)... СПб., 1911. № 92. С. 39; Каршукоў М. Пахаванне «стралы»//Наш край. Менск, 1926. № 1 (4). С. 41—42; Веснавыя песні//Склад. Г. А. Барташэвіч, Л. М. Салавей; муз. частка В. I. Ялатава. Мн., 1979. № 291. С. 227; № 292. С. 228; Борташевіч Г. О. Обряд «водіння стрілн» в Білорусіі//Народная творчість та етнографія. 1983. № 4. С. 56—58; Гусев В. Е., Марченко Ю. й. «Стрела» в русско-белорусско-украннском пограннчье (к проблеме нзучення локальных песенных традяцнй)// Рус. фольклор. Т. 24. Л„ 1987. С. 129—143; АІМЭФ, ф. 8, воп. 87, спр. 233, сш. 1. Зап. А. Ю. Лозка ў 1987 г. у в. Стаўбун Веткаўскага р-на ад М. Л. Зуевай, 1928 г. н., Е. П. Грамадцавай, 1923 г. н„ А. Л. Фясько, 1922 г. н., Ф. Ф. Халюковай, 1910 г. н., М. Д. Тарановай, 1924 г. н., М. П. Марозавай, 1934 г. н., і інш.
КНІГІ ОНЛАЙН
