КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Тон у гэтым, як мы зразумелі, задае сам дырэктар Алег Анатольевіч Радзюкевіч, ветлівы, немітуслівы, па-сапраўднаму інтэлігентны малады чалавек, з якім мы разгаварыліся ў яго кабінеце. Як выявілася, Алег Анатольевіч сын настаўніка, які яшчэ ў пачатковай школе вучыў некалі майго хаўрусніка Генадзя Каханоўскага. Генадзь расказаў мне, што гэта быў сапраўдны беларускі інтэлігент, чалавек высокай культуры. Нават тады, у nep- шыя пасляваенныя гады, ён вучыў дзяцей шанаваць свой народ, яго мову, фальклор. Асабліва запала Генадзю ў памяць, як настаўнік спяваў разам з дзецьмі беларускія народныя песні. Якраз Анатоль Сцяпанавіч Радзюкевіч адзін з першых абудзіў у ім любоў да роднай зямлі, зацікавіў краязнаўствам. Але за такое, як вядома, не гладзілі ў той час па галоўцы. Аднаго разу вучні, прыйшоўшы раніцай у школу, не дачакаліся свайго настаўніка. Яны доўга не маглі зразумець, чаму позніцца Анатоль Сцяпанавіч paHeft жа такога ніколі не здаралася. Усё растлумачылі вучні з Баяраў, адкуль яны хадзілі сюды, у Насілаўскую школу пад Маладзечнам, і дзе жыў таксама Анатоль Сцяпанавіч. Яны расказалі шэптам, што сярод ночы настаўніка «схапіў хапун». Як жа, было за што: «нацдэм», гаварыў па-беларуску. А яшчэ сеяў «крамолу»: вучыў дзяцей любіць родны край. Гэта было ў 1947 годзе. Адбываў пакаранне Анатоль Сцяпанавіч у лагеры ў Карагандзе, дарэчы, разам з беларускімі пісьменнікамі Сымонам Хурсікам, Пятром Бітэлем і Юльянам Сергіевічам, гэтакімі самымі «нацдэмамі». Нягледзячы на ўсё, сын, як бачым, пайшоў па бацькавай дарозе стаў настаўнікам, пераняўшы ад бацькі любоў і пашану да свайго краю, роднага народа. Аддаўшы «доўг» школе, мы маглі цяпер спакойна пачынаць сваю вандроўку. Але калі развіталіся з настаўнікамі і сышлі са школьнага ганка, Генадзь надта ж «узрадаваў» мяне тым, што «ў нашым распараджэнні» ёсць машына. Гэта яго сябар, маладзечанскі мастак Кастусь Харашэвіч, папрасіў, каб мы з Генадзем сёння ж выступілі яшчэ ў Маладзечне, у школе, дзе робіць яго жонка. Ён жа, у сваю чаргу, падручаўся павазіць нас да выступлення па намечаным маршруце. Калі мы стаялі ўтрох каля машыны і меркавалі, як усюды паспець, я зразумеў, што трапіў у нейкае сіло, што наша вандроўка зрываецца. He трэба нам, Генадзь, гэтая машына, сказаў я прама, спрабуючы змяніць сітуацыю. Яна ж толькі пашкодзіць нам, а не паможа! Ці ж мы прыехалі на гастролі? Але Генадзь з Кастусём пачалі мне даводзіць, што «ўсё ўжо дамоўлена», што нас чакаюць у школе, што мы ўсё ж паспеем пабыць там, дзе хацелі. Толькі трэба хутчэй садзіцца і ехаць! Вось так хутчэй ехаць! Знаёміцца з цікавымі мясцінамі з акна аўтамабіля! Мне ўспомнілася тут адна размова. Калі я апублікаваў у часопісе «Полымя» дарожны нарыс пра Яна Чачота, мне пазваніў Уладзімір Караткевіч. Хоць мы былі знаёмыя даўно, мне рэдка даводзілася з ім перазвоньвацца. Тым не менш голас яго я пазнаў адразу. О, Валодзя! Вельмі рад чуць твой голас у маёй хаце! Я шчыра ўзрадаваўся яго званку. Адно што мне тэлефануе Уладзімір Караткевіч, паважаны ўсімі і мой любімы пісьменнік. Другое што ён, значыцца, ужо выйшаў з бальніцы: перад гэтым я нямала чуў трывожнага пра яго хваробу. Як жа ў цябе са здароўем? неяк само сабой вырвалася ў мяне. А! адказаў ён, нібы адмахваючыся ад нечага надакучлівага, і адразу перайшоў на тое, дзеля чаго пазваніў. Уладзімір Караткевіч прачытаў у «Полымі» мой нарыс «Там возера Свіцязь, як шыбіна лёду». Прачытаў з цікавасцю. У ім жа пра трагічную долю аднаго з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры Яна Чачота. Валодзя расказаў мне, як сам шукаў у Друскеніках яго магілу. Тут жа, як між іншым, успомніў ён і пра Мірачыцкага, з якім я падарожнічаў па мясцінах Яна Чачота, нават прадэкламаваў пра яго нейчую даволі дасціпную, але зусім не злую чатырохрадковую эпіграму (на жаль, я яе не запомніў). Яшчэ паабяцаў пашукаць для мяне «фоткі» Яна Чачота ці яго мясцін. Потым выказаў адно істотнае пажаданне: калі будзе рыхтавацца гэты нарыс для кнігі, дапоўніць яго цікавымі дарожнымі прыгодамі, нечаканымі сустрэчамі з людзьмі каб ён лепей чытаўся. Правільна, Валодзя, я сам адчуваю, што ў ім гэтага не хапае. Але бяда ў тым, што мы былі ў падарожжы ўсяго тры дні, прытым на машыне, і ў нас проста няшмат было нейкіх цікавых сустрэч, апраўдваўся я. Да таго ж я ўжо здаў кнігу з гэтым нарысам у выдавецтва. Шляпа!.. Размова гэтая была недзе ў маі ці чэрвені 1984 года. А ў ліпені мяне ашаламіла вестка: памёр Уладзімір Караткевіч!.. Я расказаў Генадзю пра тую размову з Уладзімірам Караткевічам. Ён, вядома ж, згадзіўся, што паспешлівасць, верхаглядства тут не будзе ні мне, ні яму на карысць, таму паабяцаў сёння ж вярнуцца яшчэ сюды разам са мною без машыны. Так што мы змаглі ўсё ж хоць і няшмат, а пахадзіць па гэтых мясцінах «сваімі нагамі». Калі мы ішлі з электрычкі ў Мясату, Генадзь падвёў мяне да вялікага прыдарожнага каменя-помніка з выбітымі імёнамі тых славутых людзей, што розным часам праязджалі тут з Вільні ў Мінск і далей, М. К. Агінскага, М. Багдановіча, Ф. Багушэвіча, I. Буйніцкага, С. Буднага, Ц. Гартнага, М. Гарэцкага, М. Гогаля, Д. Давыдава, В. Дуніна-Марцінкевіча, Янкі Купалы, Якуба Коласа, У. Лугаўскога, К. Паўстоўскага, Я. Судрабкална, У. Сыракомлі, Б. Тарашкевіча, В. Таўлая, П. Цвіркі, М. Чарота, Т. Шаўчэнкі, Ядвігіна Ш. Задума гэтага незвычайнага помніка належыць якраз Генадзю Каханоўскаму. Узнікла яна ў час, калі ён працаваў у краязнаўчым музеі ў Маладзечне. Са сваёй ідэяй ён пайшоў у Маладзечанскі райкам Кампартыі. Усе мы добра ведаем, як «рашаліся» такія «пытанні» ў падобных кіраўнічых установах. Усё, што не ўкладвалася ў даўно заезджаныя схемы, што не «працавала» на марксісцка-ленінскую догму, сустракалася тут з насцярогай. Выкладзеная на паперы ідэя ўзгаднялася, абкатвалася і ўрэшце... клалася пад сукно, дзе беззваротна і гінула: хаця б чаго не выйшла! Вырашаць станоўча азначала браць кіраўніку адказнасць на сябе. А што, калі больш высокі чын, «узрнт» штонебудзь «не тое», «не нашн нден»? Але ўсё ж і ў гэтых амярцвелых кабінетах сустракаліся людзі, якія і ў жалезных рамках Сістэмы імкнуліся рабіць нешта для сваёй краіны. Такім чалавекам быў сакратар Маладзечанскага райкама партыі (па ідэалогіі) Вячаслаў Антонавіч Ляшковіч, які клапаціўся пра беларускую культуру. Да яго якраз і падышоў Генадзь са сваёй прапановай. Спачатку Вячаслаў Антонавіч засумняваўся, ці варта рабіць такі памятны знак: дагэтуль жа ён не чуў, каб былі дзе-небудзь помнікі дарогам. А мы зробім, дык ужо і будзе, пераконваў Генадзь сакратара. Але другое сумненне ў Ляшковіча было больш сур’ёзнае: А ці не абвінавацяць нас у беларускім нацыяналізме? Тут Генадзь заспакоіў сакратара тым, што на камені будуць выбіты імёны не толькі беларускіх славутасцяў, але і рускіх, украінскіх, літоўскіх... Так што наадварот: помнік будзе «выхоўваць інтэрнацыяналізм». Застрахаваўшыся такімі довадамі, партыйны ідэолаг даў «дабро». Камень для помніка Генадзь знайшоў сам, калі вандраваў з сынам Алесем па роднай Маладзечаншчыне. Тры дні ішлі яны ад вёскі да вёскі берагам пакручастай Ушы ад самых яе вытокаў да вусця. Генадзь расказаў мне, якія прыемныя былі ў яго і ў школьніка-сына ўражанні ад сустрэч з прыродай, з людзьмі, ад начлегаў ці то ў стозе сена, ці то ў сялянскай хаце. Генадзь са сваім Алесем адшуквалі па дарозе гістарычныя памяткі, знаёміліся з цікавымі мясцінамі, звязанымі з нейкімі падзеямі мінуўшчыны і славутымі людзьмі. Дарэчы, адной з мэт падарожжа было для Генадзя зацікавіць сына краязнаўствам, нязмушана скіраваць яго на тую ж дарогу, якой ішоў і сам. Такія вось тонкія «педагагічныя прыёмы» далі свой вынік: Генадзеў сын па-сапраўднаму зацікавіўся гісторыяй роднага краю, пайшоў вучыцца на гістарычны факультэт універсітэта, стаў, як і бацька, кандыдатам гістарычных навук. Выдатны прыклад разумнага ненавязлівага выхавання! Але вернемся да тэмы нашай гаворкі. Камень, пра які мова, Генадзь з сынам знайшлі якраз у ваколіцы Мясаты, недалёка ад Ушы-ракі. Асабліва прывабіў ён Генадзя тым, што сваім пярэднім бокам нагадваў у контуры карту Беларусі. Калі помнік быў устаноўлены, пра яго загаварыла прэса. Нават «Правда» і «йзвестня» яго заўважылі. I недарэмна: сэнс каменя-знака, думаю, не толькі ў тым, каб увекавечыць памяць пра выдатных людзей, якія тут праязджалі. Гэта ж у першую чаргу помнік Дарозе, па якой з Еўропы на Беларусь, а з Бела- русі далей у Масковію ішла культура. Ну, а ўсё лепшае, мусіць, і ў адваротным кірунку. Месца нараджэння Тамаша Зана шукаць нам доўга не трэба было. У цэнтры Мясаты кожнаму кідаецца ў вочы стары, абшарпаны, з аблезлай атынкоўкай даволі вялікі будынак. Гэта дом паноў Тышынскіх, якія жылі тут аж да 1939 года. Яшчэ нядаўна тут была школа, пакуль пабудавалі новую, амаль побач. Дом, як піша ў «Зборы помнікаў гісторыі і культуры Беларусі» Анатоль Кулагін, пабудаваны ў пачатку нашага стагоддзя. Пабудаваны, вядома ж, на месцы, дзе некалі, яшчэ ў канцы XVIII стагоддзя, стаяў іншы дом, у якім і прыйшоў у свет Тамаш Зан і ад якога цяпер не засталося і следу. Зрэшты, «след» ёсць гэта сама сядзіба, «двор», як і цяпер яе называюць. Ад вуліцы і з бакоў сядзіба абсаджана раўнюткімі шэрагамі таполяў, ліп, клёнаў, ясеняў, бяроз. Адразу ж за сядзібай між аеру ды асакі шыецца ўнізе рачулка Пісараўка (некалі яна называлася Мясата), тут жа, каля вёскі, яна зліваецца з Ушой. Як расказаў нам васьмідзесяцітрохгадовы Аляксей Васільевіч Бурак, да якога мы завіталі, раней тут было чысцюткае возера, што аж кішэла рыбай. Сам Аляксей Васільевіч быў млынаром. Млын таксама стаяў недалёка. Добра помніць ён і пана Казіміра Тышынскага, які быццам быў міністрам шляхоў зносін Польшчы. Яго пад старасць «вазіў халуй на калясцы». Бываў Аляксей Васільевіч і ў панскіх пакоях. Усё там выглядала прыгожа, чыста, светла. Люстры, карціны, кнігі. Калі ў 1939 годзе «прыйшлі сюды бальшавікі», паны паўцякалі. Дом быў разрабаваны, кнігі парасцягвалі. У доме цяпер нейкі склад. Зарасло, засыпалася зямлёй і тое чароўнае возера. У гэтай сядзібе, дарэчы, нарадзіўся і жыў вядомы ў свой час літаратурны крытык XIX стагоддзя Аляксандр Тышынскі, які тут і памёр.