Жыць не страшна
Барыс Пятровіч
Выдавец: Медысонт
Памер: 256с.
Мінск 2008
vumvduij эн ggj
най усмешкі. Нават пры сустрэчы тых, хто дваццаць-трыццаць гадоў не бачыўся. He радасць — жах у вачах. Жах!!! Жыццё па-сутнасці пражытае, а яны ж яшчэ не жылі падумаў ёп. Мы састарэлі не жыўшы. Учора мы, хлапчукі і дзяўчаткі, пасля выпускнога ішлі шчаслівыя ў жыццё, а сёшія праз дваццацьтрыццаць гадоў угледзеліся ў свае твары і падумалі: а дзе ж мы былі ў гэтую ноч?
«Каб ты жыў у час пераменаў!» хто і за што гэтак пракляў нас?
(«Калі і дзе я ўжо жыў?»)
I толькі прырода вакол, змяніўшыся да непазнавальнасці, засталася такой самай прыгожай. Як у дзяцінстве. Ці як па прыездзе з гораду дамоў. Бо яны, аднакласнікі, што засталіся тут, не заўважаюць гэтае прыгажосці. Няма калі агледзецца. Няма часу спыніцца. Ажно да магілы...
I не варта спыняцца, каб зразумець, што жыццё нашае такое і цяперака можа быць толькі пакараннем...
(«Дзе і калі я награшыў гэтак...»)
2000-2003
«Фрэскі-3»
«Бандыт»
праз дарогу кустоўя нібыта няма там толькі вочы: глыбокія бы глядзяць са скульптуры, прапізлівыя, як на фрэсцы, уважлівыя, як сама смерць, смелыя, як апошпі яблык на галінцы... і прагпыя...
...калінка-малінка мая, у садзе ягада-малінка расла я любіў гэтую песшо, якую часта спявала мама і цяпер, калі мне стала страпша, я згадаў яе...
не, то былі пе ваўчыныя вочы, горш там, у кустах, быў чалавек з нямецкім аўтаматам у руках і пісталетам пад папругаю, бачна было, як сціскае ён вусны, бы ад болю, і як ходзяць цягліцы па ягопых пашчанках няголеных даўно, але шчэць яшчэ пе стала барадою атава толькі адрасла; чалавек, пэўна, быў не беларусам, альбо беларусам з чарнявых паляшукоў, бо што тут рабіць грузіпу ці чачэнцу з аўтаматам: абараняць за нас Радзіму? ад каго ад нас?..
пакуль я думаў, словы мячыкамі пакаціліся ад чалавека да мяне, падрогваючы на выбоіпах акцэнту ііашага, бо чалавек загаварыў па-расейску: чэго-нібудзь поесць не найдзёца слізганула да маіх вушэй і праляцела далей, у лес, згубілася між дрэваў пя рэхам, стогнам...
я ішоў са школы, у кайстры-шапьцы ляжалі толькі стомленыя падручпікі, па якіх мяпе штодня пераконваюць, як добра жывецца нам у «страпе саветаў», і больш нічога; рапіцай там былі яшчэ і два яблыкі дзённік дагэтуль пахпе імі, але яблыкі я з’еў не дайшоўшы да школы, педзе тут, па гэтым павароце дарогі;
171 Жыць не страшна
hlBOdllfU ondvq
вочы свідруюць мяне голадам большым, чымсьці я калі-небудзь бачыў, клацае затвор аўтамата... хле-е-ба!..
я прынясу... абяцаю я, хоць і не ведаю, дзе вазьму, бо дома пяма ні скарыначкі... прынясу, толькі адпусціце...
глядзі, я ведаю, дзе жывеш ужо па-беларуску кажа чалавек буду сачыць...
ён кажа праўду: ёп даўно сочыць за мною тры апошпія дні я адчуваў ягоны позірк на мне, прынамсі, калі ішоў сюдою ў школу і са школы мяне калаціла невядомым холадам у жылах, і хацелася пасікаць, але я подбегам кідаўся наперад цяпер разумею чаму, a адбегшы, азіраўся ўсё чакаючы, што з-за кустоў выскачыць воўк і накінецца на мяне...
я ведаў як бараніцца: засунуць руку па плячо ваўку ў пашчу, наваліцца ўсім целам і душыць яго, чуючы як раздзірае ён сваімі кіпцюрамі маё цела інакш яго не адужаеш загрызе...
але з кустоўя выйшаў не воўк яму ў пашчу руку не ўсунеш, ён хлеба хоча, а дзе яго ўзяць? ён вёску цэлую бяззбройную можа перабіць, а не тое, што...
прынясу, што-небудзь прынясу... недзе і бацька мой галадае на фронце ці ў лагеры, а, можа, і не галадае ўжо, адгаладаў сваё... прынясу, знайду;
чалавек мпе паверыў і вочы сталі добрымі, наклееная суровасць патухла... памажы, сынок...
і я зноў згадаў бацьку, бо больш ніхто з мужчынаў ніколі так мяне не называў, толькі мама казала сынок, сыночак, толькі мама з болем і радасцю тады незразумелымі мне, і за гэтае слова з вуснаў незнаёмца я гатовы быў слугаваць яму, бо адчуў у поглядзе ягоным і ласку, і дабро, і боль, і самоту да мяме, але і да сябе самога, за сябе самога, гаротнага і зпямоглага галоднага сцярпелага за што? і да мяне бязбацькавіча, а ён, я думаю, адразу зразумеў гэта, але не згуляў на маіх пачуццях, а шчыра пас-
пачуваў мпе і я яму паверыў, не спалохаўся зброі (хоць і пазайздросціў, што яна ў яго ёсць можа, потым, і пастраляць дасць?), не пашкадаваў галодпага, аброслага, пямытага, а проста паверыў яму як мыш удаву настолькі моцным было ягопае жаданне ўнушыць мне веру, а не страх...
і я пайшоў дахаты цвёрда ўпэўнены, што не пройдзе і гадзіны, як вярнуся сюды з не ведаю пакуль дзе здабытай ежай...
ён еў моўчкі, крыху па-сабачы зыркаючы з-пад броваў на мяне і схіленая галава, і гэтыя позіркі разпораз, выдавалі ў ім звера загнанага...
вас шукаюць сказаў я...
ніводзіп мускул не здрыгануўся ў яго, не сцяўся ад страху, жаху ці нечаканасці ён ведаў гэта: не маглі пе шукаць;
у школе казалі, каб піхто пе дапамагаў яму, будуць лічыць саўдзелыіікам, а калі хто пабачыць трэба паведаміць у сельсавет;
ён падпяў вочы ад ежы на мяне, угледзеўся стомлена і ўжо трохі сыта-лена: яму хацелася спаць, a тут я са сваімі словамі, ды чалавечае ў ім перамагло звярынае, ён адклаў ежу і спытаўся:
што, і мейсца называлі, дзе я хаваюся?
не, казалі пра ўвесь раёп, у лясах, казалі «скрываецца» ўзброепы бандыт, гатовы на ўсё...
я не бапдыт...
я ведаю...
адкуль ты ведаеш?..
бандыты рабуюць і забіваюць за грошы, а вы... я не мог знайсці патрэбнае слова, я ведаў, што забіваў ёп толькі камупістаў прыслапых з усходу за тое, што яны камуністы робяць тут, але як гэта назваць... словаў «супраціў», «ідэя» я тады яшчэ не чуў, а тым болей незалежпасць, бацькаўшчыпа, беларушчыпа...
Барыс ПЯТРОВІЧ
еп адчуу гэта і сказау мне:
я непавіджу прыхадпяў, што прынеслі няшчасці на маю зямлю, ты падрасцеш і зразумееш, што зрабілі яны з пашым краем... а яшчэ я помшчу за сваіх сяброў, за сваю сям’ю, якую прыхадпі выпішчылі... ім, значыцца, можна, а нам і агрызнуцца пельга, япы ў нашым краі гаспадары і героі, а мы на сваёй зямлі бандыты... нічога, ты падрасцеш і зразумееш, хто герой, а хто бандыт...
ён замоўк, і я ўбачыў у ягопых вачах слёзы слёзы ня роспачы, а глыбокай веры ў тое, што ён кажа, я міжволі зазірнуў яму ў вочы і пібыта прачытаў ягоііыя патаемпыя думкі: ёп ужо далёка адгэтуль, у будучыпі, якая пават у самыя змрочныя часы здаецца светлай...
я складаю вершы, сказаў ён, хочаш пачытаю...
хачу...
не, раптам засаромеўся ён сваёй печаканай шчырасьці, не варта, пасля, пазпей...
але ці будзе тое пазпей не ведаем пі я, ні ён, а я бачу раптам, што ён пе нашмат старэй за мяне пу, гадоў на сем-восем, вось падрасту я, вырасту, стане мне дваццаць, і будзем мы амаль роўнымі... аднак да таго часу яшчэ дажыць трэба, а як дажыць? мне прасцей — пайду дамоў да мамкі, а яму куды? — усюды ён чужы, усюды ён вораг...
майго брата старэйшага забілі немцы, кажу я, ён быў падпольшчыкам, у нас застаўся ягоны камсамольскі білет, ты такога ж узросту, як ён, і вельмі падобпы да яго, я табе білет прынясу будзе ў цябе дакумепт, а з дакумептам ты ў горад зможаш пайсці...
ён ківае добра, і кажа:
я з нашага атраду адзіп застаўся, пад Свіслаччу даватарцы ўсіх перасеклі без разбору, а я прыкінуўся забітым: сябар без галавы на мяне ўпаў і ўсяго крывёю заліў, яны падумалі і я пасечаны, нагою
штурхнулі гідліва, селі на коней і паехалі, а мне цяпер няма куды ні йсці, ні ехаць...
яны далёка, кажу я, і вайна цяпер далёка, жыць трэба...
трэба, пагаджаецца ён, каб помсціць...
заўтра я прынясу яму братаў камсамольскі білет і трохі ежы і мы з ім больш ніколі не ўбачымся, і не ведаю я дасюль загінуў ён ці прыстаў дзе да жыцця, але прозвішча сваё рэдкае потым чуў я колькі разоў у чужых, далёкіх мясціпах, і кожны раз думаў: а мо то след ягоны, пакінуты мне як напамін...
эх, калінка-малінка мая, у садзе ягада-малінка расла...
175 Жыць не страшна
hldOdlKU
«Калабаранты»
школа нашая стаіць на папялішчы школкі, спаленай партызапамі падчас нямецкай акупацыі, і на хваёвых сцепах яе, кожнаю сонечнаю вясіюю выступаюць і павольна сцякаюць уніз кроплі смалы мне здаюцца яны слязьмі спаленых разам са школаю трох ііастаўнікаў-«калабарантаў»: васемпаццацігадовай Наталлі Янаўны, шасцідзесяцітрохгадовага дырэктара Яна Сымонавіча, пяцідзесяціпяцігадовай Зінаіды Фрыдрыхаўны дачкі, бацькі і маці, якія на другім годзе вайны саступілі просьбам вяскоўцам і пачалі вучыць іхніх дзяцей роднай мове, ліку і проста чытаць меншых, фізіцы, геаметрыі ды геаграфіі старэйшых;
усяго сабралася чатыры дзесяткі вучпяў, якіх падзялілі на тры класы: 1-3, 4-6 і 7-8, малодшых вучыла Зінаіда Фрыдрыхаўна, сярэдпіх Натальля Янаўна, старэйшых Яп Сымонавіч;
падзел быў такі, бо і пакояў у школцы было толькі тры і падчас перапыпкаў настаўнікі выходзілі разам з дзецьмі ў двор, каб адпачыць настаўпіцкай у іх не было і так атрымлівалася, што ўрокі нібыта працягваліся і тут, бо дырэктар, няўрымслівы як хлапчук Ян Сымонавіч, заўсёды знаходзіў нейкую прычыну, каб спытацца ў дзяцей пра штосьці звязанае з наваколлем хмаркаю, дрэвам, снегам, мурашом, збітым пальцам на босай назе першакласніцы, шчабятлівай птушкаю, раптоўным чыімсьці словам, спрэчкаю, спытацца і распавесці найцікавейшую гісторыю, пра што ён спытаў; і так атрымлівалася ў яго,
што ўсё, пра што ён расказваў, было невыпадковым, не прыдуманым, а жыццёвым, таму запаміпалыіым назаўсёды, а калі з’явіўся ў іх мячык, дык дырэктар з дзецьмі і ў футбол паспяваў пагуляць, прытым не на варотах, а ў «нападзеіші»...
і дзеці, ведама, дзеці гатовыя былі свайго дырэктара па руках пасіць, а ў школу хадзіць палюбілі так, што плакалі, калі маці па пейкай хатняй патрэбе бульбу перабіраць, бульбу палоць, бульбу капаць ці яшчэ па якой, пакідалі іх дома;
Зінаіда Фрыдрыхаўна выглядала больш строгай, яна нават галаву трымала так, што здавалася ідзе пад ногі ня гледзячы, але строгасць яе была зпешняй, a ў душы япа кожпага са сваіх вучпяў люляла і дзеці адчувалі гэта, а ўжо Наталля Янаўна і на ўроках і пасля была ледзь не роўняю-сяброўкаю хлопчыкаў і дзяўчынак
дзеці вучыліся з ахвотаю, а што ж больш ніякога інтарэсу жыць тады не было, хоць і вайна вакол, аднак гэтую прылясную вёсачку яна піяк пе зачапіла, хіба ўцяклі напачатку старшыпя калгасу камуніст ды камупіст жа старшыня сельсавету дык без іх лягчэй дыхаць стала, а на зямлі як працавалі, што ў калгасе, што без яго, так і працавалі, і немцаў тых ні разу не бачылі, хоць і баяліся, з райцэнтру было неяк прыязджаў бургамістр, дый той не пемец, а паліцаі з ім і ўвогуле знаёмыя хлопцы, якія да дзевак у клуб перад вайною не раз прыязджалі, а адзіп дык і ажаніўся з Нінкай Цімаховай з нашай вёскі;
КНІГІ ОНЛАЙН
