Жыць не страшна
Барыс Пятровіч
Выдавец: Медысонт
Памер: 256с.
Мінск 2008
аднак да пары да часу чапаць пе адважваліся, і толькі калі пачалі ствараць калгас, ды і сабралі ўжо, камсамольская ячэйка вырашыла разбурыць царкву, a з бёрпаў яе памасціць грэблю праз алёс, што аддразаў вёску, можпа сказаць, ад усяго свету праз яго амаль ні ў восепь, ііі ў весну, ні ў мокрае лета пераехаць немагчыма было, каб у райцэнтр патрапіць
ламаць пачыпалі свята зрабілі, камсамольцы апрануліся ў лепшае, Сцяпап выступаў, бабы плакалі, праклёны слалі, але камсамольцаў нішто не спыпіла праз тыдзень ад царквы толькі падмурак застаўся ды трэскі...
казалі тады, што Сцяпан, зрываючы іконы (бабуля казала віконы), Маці Божай вочы выкалаў... абраз вынес і ўсім паказаў во, бачыце Бога пяма...
грэбля тая, з царквы памошчаная, мо зіму толь-
кі і выстаяла, а вясною сплыла з паводкаю, як і не было яе...
а Сцяпан, як пачалася вайна, пайшоў на фронт і вярпуўся адразу пасля вызвалепня, у 1943 годзе сляпым, інвалідам; казалі, што і не ваяваў ён, у першым жа баі, першым жа снарадам, што выбухнуў побач, асколкам, выбіла яму вочы,
і толькі вочы больш нішто не зачапіла...
і адваяваўся «ветэран»
203 Жыць не страшна
204 Барыс ПЯТРОВІЧ
«Цемра»
жытам мы ішлі бяззорпаю ноччу
сцежка бачылася лёгка: вясковыя вочы прывыклыя да цемры;
ты раптам сказаў: добра-а-а-а!..
чаму?
мпе было сыра і золка: бр-р-р-р!..
а ты кажаш: добра-а-а! ізпоў
метраў праз сто мы пачулі далёка паперадзе шэпт: жапчына казала: хопіць! хопіць... х-о-п-і-ц-ь... і стагнала сьцішана, у такт: а-а-а, а-а-а, а-а-а... мы адразу здагадаліся, што там дзеецца, хоць самі яшчэ падобпага не зведалі;
мужчыпа маўчаў так, там павінеіі быў быць мужчыііа, бо каму ж іпачай жанчыпа шаптала сваю ўмольную просьбу?
мы сцішыліся і пачалі падкрадацца да іх дужа цікава было: што там і як...
падыйшлі зусім блізка, чуем амаль пад нагамі цяжкае дыхаіше: працягпі руку і дакрапешся да голага (потпага, бр-р-р!)... нябачнага на чорпай зямлі мужчыны,
але перад намі пе відаць пічога, нават жыта зліваецца ў адпастайную шызую шэрань;
ха-а! выдыхнуў мужчына пад пашымі пагамі: нібы птушка спалохапая знянацку выляцела, мы адскочылі ў жаху, шаргапуўшы ў жыце...
мужчына пас не пачуў, ды пачула жапчына:
— пехта тут ёсць! хто тут! гэй, хто тут? устрывожылася яна
мы маўчалі, зацялі дыханне і баяліся з нагі па нагу пераступіць
— не бойся, нікога тут пяма, — па голасе мы пазпалі адразу разам! мужчыпу, і ціха-ціха пайшлі сцежкаю далей да вёскі
мой сябар маўчаў
маўчаў і я
голас ягонага бацькі мы не зблыталі б з нічыім, але жаіючы голас, не быў голасам маці
ягопай,
па шчасце, — і не маёй...
205 НКыць не страшна
hisodiKii
«Лірнік»
o, беларуская пракаветпая вёска! я заспеў яшчэ твае адгалоскі, я памятаю цябе не заасфальтавапай, з саламяпымі і чаротавымі стрэхамі, з прысыпанымі пяском прызбамі, з халодпымі, цёмнымі сенцамі... і захавацца ўсё гэта да гадоў майго дзяціпства магло толькі па Палессі, у адарвапай ад цывілізацыі, адгароджапай балотамі, вёсцы;
я памятаю яшчэ тваіх, о, вёска!, пезвычайных населыіікаў, і памятаю тых, хто жыў з такой вёскі, з такіх вёсак...
і першая мая згадка лірнік, ці як звалі яго ў пашых краях старац...
здаецца, было гэта ў пазапрамінулым стагоддзі, у часы калі пе Багушэвіча дык Купалы і Коласа, аднак, не: я бачыў і запомніў жабрака, старца з ліраю, у маёй вёсцы Вялікі Бор у...
вось тут памяць падводзіць мяпе...
дакладпа пе скажу, у якім годзе тое было; у школу я яшчэ не хадзіў, і не збіраўся нават, сястры Люды, якая нарадзілася ў 1966 годзе, яшчэ не было... зпачыць, то мог быць 1962-1963 год... а, можа, і ранейшы, бо я памятаю тыя галодпыя хрушчоўскія гады, калі людзям і сапраўды не было чаго есці, і па паляшуцкіх вёсках зноў пайшлі жабракі з торбамі,
але той старац з ліраю быў асаблівым, паколькі я разумею цяпер, то быў прафесійпы жабрак: ён хадзіў здаўна, кожную...
а вось зіюў тут прабел у памяці...
О CN
ня ведаю: кожную восепь ці кожную вясну хадзіў ён; а, можа, і кожную восень, і кожную вясну... памятаю яго пад вакном пашае хаты, апранутага ў цёплую адзежу, якая магла быць і позневосеньскай і ранневеснавой, бо бачу за ім голыя дрэвы (ужо ці яшчэ?) і шэры, глыбока пахмурны дзень такія дні бывалі ў нас толькі ўвосепь ці ўвеспу; лета і зімы зяленіва альбо белі снегу за ягонай спінай, не памятаю,
хадзіў ён пе адзін, а з жаіічыпкаю-бабуляю, казалі ягонай жонкаю;
так, не адзін, бо быў сляпым і жонка яго вадзіла, сляпым таму і “прафесійпым” жабраком, якому дазвалялася крыху больш, чым іпшым,
вёска нашая выцягнулася кіламетры на чатыры ўздоўж (між) двух балотаў, заходзіў ён (напісаў “ён” і імгненна ўва мпе спрацаваў "рэдактар" я захацеў выправіць “ён” на “жабрак”, але адразу ж згадаў, што ў нас яго ніхто жабраком ііе пазываў, яго звалі “старац” і, адпаведпа, казалі не “жабраваць”, а “старцаваць”, як мпе падаецца, слова “старац” болып ашчаднае для чалавека і менш крыўднае, чым “жабрак”, але “жабраваць” і “старцаваць”, між тым, словы роўныя па значэнні);
дык вось, вёска была па-палеску доўгаю і заходзіў старац звычайна ў яе з боку Хойнікаў, хоць і казалі, што жыў ён недзе ў Васілевічах,
дарэчы, адтуль, з хойпіцкага боку, у вёску прыязджалі на сваіх вазах і “жыды” каравачпікі (пра іх асобная размова), якія мянялі розныя дробязі цікавыя дзятве (гліііяііыя свістулькі, гумавыя шарыкі), а таксама жанчыпам (“зялёнка”, каб дадаваць у крэйду, калі хату бяліць, атрута для мышэй і г. д.) мянялі на апучы, курыныя яйкі...
іх, каравачнікаў, вельмі любілі мы, дзеці, бо за яйка, узятае з кубельца, япічэ цёплае, толькі знесенае, з пезасохлым гавепцам і крывёю па шурпатай шкарлупцы, можна было выменяць цудоўпы шарык:
207 Жыць не страшна
208 Барыс ПЯТРОВІЧ
зялёпы, чырвоны, сіні... “жыд” браў яйка, заціскаў у далоні, падносіў да вуха і трос: правяраў ці не “баўтун”...
габрэяў сярод каравачнікаў даўно не было, прынамсі, у той пасляваешіы час, аднак іх па-ранейшаму называлі ’’жыдамі”, а каравачнікамі клікалі таму, што, уязджаючы ў вёску і едучы па ёй, каб прыцягпуць увагу да сябе, яны гучна крычалі: “караўкі! караўкі!”,
тут, пэўна, варта патлумачыць, што такое “караўкі”, бо слова тое, мусіць, даўно забытае;
караўкі гэта старое, вынашанае адзенне: поддзеўкі, кухвайкі, кажухі, жакеткі, паліто, пінжакі, лапсердакі, кофты, сукенкі, кашулі, штаны і г. д., “жыды” іх збіралі, скуплялі на вагу за капейкі і адпраўлялі па перапрацоўку; не ведаю дакладна, але казалі, што з гэтых каравак, а і сапраўды, каравак: закарэлых, падгнілых да сівое цвілі ні на што не патрэбных апучаў, рабілі паперу для школыіых сшыткаў і падручнікаў...
ага, у сувязі са словам “жыд”, згадваецца мне яшчэ адна каларытпая фігура, што час ад часу заяўлялася ў нашую вёску таксама з боку Хойнікаў рывін,
думаю, што, можа быць, гэта зпаляшучанае “рабін” ці “равін”, бо пе ведаю паходжашія самога слова; рывінам у нас палохалі малых дзяцей, калі яны ня слухаліся бацькоў, варта было дзіцяці закапрызаваць (пачаць мазіцца), як маці казала: “зноў упіры прыляцелі (што такое “упіры” “упыры”?, “вампіры”? па-сучаснаму думаецца, але, мусіць, не...) вунь рывін ідзе, я цябе зараз яму аддам...” і дзіцё замаўкала ў страху...
рывіна ведалі ўсе, гэта быў сухенькі дзядок-габрэй, які хадзіў па вёсцы са звычайнай гаспадарчай сеткай, у якой ляжалі дзве-тры жывыя куры са звязанымі шнурком нагамі і крыллем, чаму ён хадзіў, што хацеў не ведаю, трэба распытаць пра тое старэйшых за
мяне, але памятаю, як заціхалі мае малодшыя сёстры, калі мама казала: “а ну перастаньце ныць і мазіцца... вунь рывін ідзе... я...” далей можна было не працягваць: у хаце ўсталёўвалася цішыня;
сам я ня памятаю ўжо ці баяўся рывіна, але тое, што не любіў яго, помню дакладна,
дык вось, старац з ліраю ўваходзіў у вёску з боку Хойнікаў, а нашая хата стаяла ў адваротпым канцы, і, памятаю, пакуль лірнік, не мінаючы ніводпага двара, дабрыдаў да нашага (можа, ужо назаўтра ці паслязаўтра, начуючы ў таго гаспадара, дзе заспяваў яго вечар), усе ўжо даўно ведалі, што ён “старцуе” і чакалі яго, загадзя рыхтуючы нейкі пачастунак,
давалі, хто што мог: сухары найчасцей, яйкі, a той-сёй і дробныя грошы; старац нічым пе грэбаваў, браў усё, складваў у вялікую торбу-шапьку, што вісела на баку, ці перадаваў сваёй жопцы, якая ўся была абчапляная торбамі ды торбачкамі; я дзіўлюся цяпер, здаецца, воза ніякога ў іх не было, і як япы насілі ўсё сабранае ў вялікай, хатаў па пяцьсот, вёсцы, не ведаю, бо да нас у той дзень яны пабывалі ўжо мо ў сотні селішчаў... але старац заходзіў у наш двор, спыняўся перад апошнім ад вуліцы вакпом хаты... я разглядваў яго з-за фіранкі: гэта быў даволі высокі і мажны мужчына ў пе старым яшчэ зашмальцавапым кажуху, без шапкі, даўгія, даўно ня мытыя валасы збіліся ў рэдкія пасмы і зліпліся так цесна, што нават вецер не мог іх паварушыць, галава ягоная, як і ва ўсіх сляпых, горда трымалася на шыі гэткую уяўную годнасць давала яе відочная маларухомасць і... непатрэбпасць той рухомасці... вочы былі заплюшчаныя, a калі павекі падымаліся, то пад імі былі відаць страшныя, зацягпутыя белым туманам, вочпыя яблыкі без зрэнак... рукі з шырока растапыранымі пальцамі, шукалі ліру, што вісела на жываце: вось грабае правая рука па ручцы інструмепту, чапляецца-знаходзіць яе і пачыпае круціць... гучыць дзіўная, аднастайная
209 Жыць не страшна
210 Барыс ПЯТРОВІЧ
тужлівая мелодыя цягуча-плакучая, жаласная, як крык журавоў увосень, як развітанне з жыццём, як голас з магілы... і тут старац-лірнік раптам пачыпае спяваць сваім прастуджаным, скрыпучым, сарваным, старэчым мужчынскім голасам... кроў ледзянее ў жылах, дзеці ціснуцца да бацькоў (пе ведаю, што адчувалі пры гэтым дарослыя), мая бабуля, так, звычайна, бабуля, а не маці, спяшаючыся, ці не таму, каб хутчэй абарваць гэтую замагільную песню, хуценька выбягае з хаты і, чапляючы ў цёмных сенцах нейкае вядро (пранізлівы металёвы грукат дапаўняе жахам музыку і песню), выходзіць на гапак і падае старчысе (невысокай, шырокай у поясе бабе з певыразным, незапаміналыіым тварам-маскаю) тое, што даўно, яшчэ ўчора, падрыхтавана... старчыха кланяецца і адначасова спрактыкаваным рухам засоўвае ў торбу дарунак, потым кладзе руку на плячо старцу ліра замаўкае, абрываецца па паўслове песня, старац і старчыха павольна паварочваюцца і марудна-марудна, гэтаксама, як уваходзілі ў двор, рушаць-рухаюцца да кворткі, ідуць доўга-доўга і, нарэшце, усе ў хаце выдыхваюць сьцятае ў грудзях паветра выйшлі... весела пераглядаюцца: галоўная за гэты восеньскі (вясновы) дзень падзея адбылася; і хоць у саміх не дужа багаты стол, але яны, бачыш, могуць дапамагчы іншаму чалавеку, які і гэтага не мае... так думалася ўсім спакойна і добра, хоць і ведалі людзі перадаваліся чуткі з вёскі ў вёску стоепым паўшэптам што гэты старац-лірнік ці не самы багаты на той час у паваколлі чалавек, і ён заўсёды, нават у самы вялікі голад, мае што паставіць на стол, у адрозненне ад тых, хто аддаваў яму мо і апошняе... казалі, што ў яго дома стаіць некалькі цэбраў, напоўненых меднымі (жоўтымі) і асобпа срэбнымі (белымі) капейкамі-манетамі...
КНІГІ ОНЛАЙН
