Жыць не страшна
Барыс Пятровіч
Выдавец: Медысонт
Памер: 256с.
Мінск 2008
Я стаў спінай да касы, каб пе перашкаджаць хадзіць людзям, якіх было ў ЦУМе ў той дзень нешта вельмі шмат. Рыжы хлопец (ці мужчына — пе падбяру слова пават, як пазваць яго, каб было дакладііа), загарадзіў сабою праход і мы засталіся нібы сам-насам. Якім чынам яму, такому ж певысокаму ды шчупламу, як і я, удалося зрабіць гэта — не ведаю, але бачыў я тады толькі яго. А ён сказаў:
— Ты ведаеш, што з гарадзенскай турмы на гэтым тыдпі ўцякло восем зэкаў?
Я пра гэта чуў, але то быў час, калі пра такое гаварылі цішком, перадавалі, як чуткі, а не так, як цяпер... Горад, ды што горад — рэспубліка, замерла ў жаху, а радыё ды тэле маўчалі. Чуў, аднак, калі перад мною журііаліст, то варта было добра падумаць, перш чым прызнацца яму, што ведаеш нешта афіцыйпа ііеаб'яўлепае, а зпачыць — забароненае... Я маўчаў.
— Дык вось, — працягваў мужчыпа (цяпер я ўжо капчаткова вызначыўся: у параўнанпі са мною, шчаўлікам, быў ён, вядома ж, мужчыпам), правілыіа зразумеўшы маё маўчаппе, — япы зараз у Менску... Ты іх не бачыў?
— He, — хуценька адказаў я. I гэта было чыстай праўдай.
— Яііы тут, у ЦУМе, — яшчэ ўдакладпіў-канкрэтызаваў мужчына і адразу ж перайшоў да галоўнага: — Ты хочаш жыць?
Я моўчкі зглыпуў сліну, хоць у роце было суха.
— Калі хочаш жыць — давай усе грошы, што маеш, мпе...
Да такога павароту размовы я, яшчэ трохі ўзрушапы, а можа, і шчаслівы пакупкай, гатовы не быў. Твар мой выцягнуўся ў здзіўленні, вочы шырока расплюшчыліся і... анямелі.
Мужчыпа тым часам, каб я не сумняваўся ў сур'ёзнасці ягоных памераў, дастаў з кішэні руку і ў ёй бліснуў нож з адпаліравапым, люстраным лязом. Мужчына ўмела схаваў нож у рукаве, а лязо лёгенька прыставіў да майго боку, туды, дзе бывае апендыцыт.
— Ну што заціх, — прамовіў ён рашуча, — давай хутчэй грошы. Мне няма калі з табою цацкацца! Гані грошы — іначай... — і я адчуў, як нешта тупое і разам вострае ўперлася мне ў бок.
— Я студэнт... — нарэшце загаварыў я, — у мяне няма грошай. Толькі вось засталося... — і я паказаў дзве змятыя, змакрэлыя ў далоні траячкі.
У гэты момант да нас падышоў высачэзны, галавы ііа дзве вышэйшы за мяпе ды і за майго рабаўніка, мужчына. Рыжы і ён пераглянуліся і рыжы матлянуў галавою, маўляў, усё ў парадку. Высачэзны адышоў.
— Ты не прыдурвайся, а па-харошаму аддавай усё, што маеш, — сказаў рыжы і паварушыў нажом.
— Я студэнт. У мяне было сто дваццаць рублёў. Я купіў паліто за сто чатырнаццаць. Засталося толькі шэсць рублёў... Рэшта... А да стыпендыі яшчэ два тыдні...
— Давай грошы, — сказаў мужчына і я адчуў у ягоным голасе пя тое, каб нейкае расчараванне, і не тое, каб спачуванне, а проста пейкі надлом. Інтуітыўна адчуў. Але грошы яму падаў. Усе шэсць рублёў.
Мужчына схаваў іх і нож у кішэню, але не адышоў адразу ад мяне, а стаяў побач, нібы яшчэ чагосьці чакаў. I тут я асмялеў раптам і пачаў казаць пра тое,
37 Жыйь не страшна
38 Барыс ПЯТРОВІЧ
іпто жыць мпе цяпер пяма як, што бацькі жывуць у вёсцы, што да стыпендыі яшчэ два тыдні... Ён пе адыходзіў, слухаў. Потым сказаў:
— He ный. На табе тваю траячку. Адну.
Аддаў і пайшоў. 1 Іотым вярпуўся.
— Давай траячку назад. A то пават на пляшку гарэлкі ня хопіць. На табе два рублі...
Я аддаў яму траячку, а ён даў мне два рублі, і мы разыйшліся...
Такое вось дзіўнае абрабавашіе здарылася. I Іазней, колькі я пі расказваў пра гэта хлопцам, яны мне пе верылі: як так, спачатку іюж пад бок, а потым — два рублі рэшты... Што за злачыпец такі чуллівы?
3 часам я й сам стаў успрымаць зусім па-іншаму тое, што адбылося. Асабліва, калі пазнаў свайго рабаўніка ў адпым... кінаакцёры. Быў ён падта падобны знешпе, аж да рудога рабацішія па шчоках і ўжо добра акрэслепай, хоць і маладой, лысінкі пад ілбом. Больш за тое, у тым фільме іграў ён злачьшца і фільм здымаўся якраз у Менску, і прыблізна ў той самы час, у тую восепь. Падабенства было пастолькі блізкім, што з часам я сам сябе пераканаў: «абрабаваў» мяііе ў той дзепь акцёр, які ў ЦУМе ўваходзіў у ролю — рэпетаваў, ужываўся ў вобраз, гіравяраў сябе. Бо надта ж іптэлігентна для злачынца ён сябе паводзіў. А грошы ўзяў, як гапарар за страчаны час, каб недзе ў гатэльпым пумары выпіць з сябрамі пляшку «Сталічпай» і пасмяяцца з нягеглага студэнціка, які ўсё ж асмеліўся пешта заікаючыся пярэчыць, чым «заслужыў» два рублі да стыпендыі... Мпе пават стала здавацца, што і іюж, і высачэзнага вурку я прыдумаў, што было ўсё ад пачатку пе сур'ёзпа і зусім не страшпа, а так...
Мажліва, гэта яшчэ болып сорамііа і прыкра, але я супакоіўся: ці мала што ў жыцці бывае, ці мала калі праяўляем мы слабасць, ці мала калі апынаемся ў няёмкім становішчы і выглядаем бедпымі ды пяшчаспымі.
I вось — сустрэча на рынку.
He, гэта быў не акцёр. Тут я ўжо ні хвілі не сумняваўся. Гэта быў ужо сталы, трохі стомлены жыццём чалавек, які, адчувалася па гэтай стоме, адсядзеў сваё і цяпер, мяркуючы па цяжкіх валёпках, па ўсёй паставе, зарабляе на хлеб чэсна. Чэспа? Гэта, мусіць, падумаў я з-за таго, што пад гэтым чалавекам для мяне яшчэ «лунае» аўра акцёра. Ёп і сапраўды выглядаў звычайным для рынку гандляром, але ці не такія ствараюць «таўкучкі» і «пробкі» ў вузкіх месцах і шныпараць па кішэпях ды кайстрах няўважлівых пакупнікоў? Якраз такія, непрыкметныя...
Але — позіркі нашыя сустрэліся і разбегліся. Ён пайшоў сваёй дарогай, я сваёй. Адзінае, што засталося ў мяне ад гэтай сустрэчы — пачуццё трывогі ды неспакою. Быццам зачапіў нехта за струну, яна азвалася і вось трымціць, спыніцца не можа. Нічога пе адбылося, можна сказаць, ні тады, ні тым болей цяпер, аднак чамусьці неспакойна, і рука цягнецца да асадкі, асадка да паперы... Нехта кажа пра натхненне, як першаштуршок творчасці. Гэта так, але не заўсёды. Бо ці можна назваць натхненнем тую нашую сустрэчу праз гады, якая вымусіла мяпе накідаць гэтыя радкі?.. Хай спрачаюцца тэарэтыкі, а мне стала трохі лягчэй. He ведаю чаму, але палягчэла, нібы раніцай, пасля таго, як расказаў жонцы страшны начны сон...
А падарупак сябру я ўсё-ткі ў той дзень набыў. I, дзякуй Богу, на гэты раз абышлося без прыгодаў. Хоць і чакаў я — шчыра прызнаюся — чакаў, што праз хвілю-другую, праз дзесяць-пятнаццаць хвілінаў мяне дагопіць той рыжы мужчына, альбо нехта з ягоных суполыіікаў, і ў дробязях паўторыцца дваццацігадовай даўпіпы дзень — нож, жах і шэпт:
— Пару словаў для прэсы: чуў, з менскай турмы трое крыміпалыіікаў уцякло, дык гапі грошы...
39 Жыць не страшна
Карчмапрыдарозе
hlSOdlKU OF
Сяргею Дубаўцу, заместп абяцаных уюноў...
Блукаючы па Беларусі ў часе, я адпойчы забрыў у карчму каля ііевялікага мястэчка на цяперашняй Гарадзепшчыпе. Па маіх падліках я трапіў у 1790 год ці педзе блізка да яго. У карчме было душна, сыта пахла смажапінай і стаяў ціхі гоман — бы шапацеіше лесу пад ветрыкам. Хоць быў сопечны дзепь, певялікія акенцы слаба асвятлялі залу і, увайшоўшы са святла ў прыцемкі, я амаль пічога і нікога не ўбачыў з паведпікаў, а толькі карчмара за прыстолкам, бо з правай рукі ягонай стаяла свечка і святло яе, шугапуўшы ад скразпяку адчынепых дзвярэй, зрабіла ягоны твар роўпа-жоўтым, воскавым, як у пежывога. Карчмар пе варухпуўся, пе зірпуў на мяне, не прывітаў, як прынята, і я падумаў, што нешта парушыў у правілах перамяшчэння, а таму патрапіў у нерухомы свет. Такое бывала не адпойчы, але... Але вецер, пахі, гомап... перакаііалі мяне, што жыццё тут не спыпілася, што я памыляюся ў першых сваіх меркавапнях. Я сеў за бліжэйшы ад уваходу драўляпы стол і, шаркпуўшы рукою па шурпатай столыііцы, адразу ж адчуў, што загпаў у далаіпо скабку з негабляванае дошкі.
Карчмар ажыў, выйшаў з-за свайго прыстолку, вы-ціраючы рукі аб брудны хвартух паволыіа падыйшоў да мяпе:
— Пан не памыліўся, выбраўшы маю карчму, — рыпучым голасам прастуджапага чалавека сказаў ёп, — лепшых клёцак і мядовае бражкі вы пя зпойдзеце
підзе. А калі пажадаеце поўгадзіпы і пайлепшая свіпая галёпка будзе гатовая для вас.
Я папрасіў куфаль піва і метку сушаных уюноў, якіх у нашым стагоддзі ўжо пе зпойдзеш, а я палюбіў іх смакаваць, вандруючы ў мінулым. Шчыра скажу пічога смачнейшага да піва, я пе еў. О, сушапыя ўюны! 3 выгляду пепрывабпыя чорна-брупатныя скурчапыя карэпьчыкі. А смак! Бярэш за галаву і адкусваеш з хваста, запіваеш півам. Семкі, арэшкі еў бы і еў без капца...
— А бражку? перапытаў карчмар.
Ад бражкі я адмовіўся рашуча. Як людзі п’юць гэтае саладжавае смярдзючае пойла, хай і з прысмакам мёду, я не ведаю. Мажліва, за стагоддзі пашыя густы памяняліся, бо большасць у карчме пілі якраз бражку, пры гэтым піколькі не заўважалі яе брыдкага, гнілога паху, які перасядае ў горле і пічым яго не прапаласнуць. А калі адрыгпецца, а бражка любіць адрыгацца... Бр-р-р!..
Ранейшыя людзі не ўмелі хаваць сваіх эмоцыяў і я ўбачыў, што маё з’яўленне не проста ўзрушыла карчмара, а пават спалохала. Ведаць, а тым болей пазнаць мяне ён пе мог. Значыць, прыпяў за кагосьці са знаёмых далёкіх зпаёмых. Рэдка бачаных, а можа, і не бачаных, а проста чутых: маўляў, ёсць такі пап, пра якога кажуць, што... Што кажуць я не гіаспеў дадумаць, бо карчмар прыпёс піва і ўюноў.
— Можа, пап застапецца пачаваць? Дык у нас і забава яму знойдзецца... — ці то спытаў, ці то прапанаваў карчмар. Слова «забава» ён сказаў працяжна: «за-ба-ва», пры гэтым падмірпіуў, каб я зразумеў, што размова ідзе пра жапчыпу.
Планаў пэўных у мяне пе было. Я пе ведаў яшчэ застапуся тут ці да вечару вярпуся дамоў. Шчыра сказаць, вяртацца не хацелася, але і заставацца тут па ноч... таксама жадання не было. Я ўяўляў, што можа прапапаваць гэты карчмар ложак з брудпай
41 Жыць не страшна
Барыс ПЯТРОВІЧ
посцілкай і саламяным матрацам, поўным блох ды клапоў... а «забаваю» будзе, хутчэй за ўсё ягоная тоўстая ды потная... жонка. Я прыблізна ведаў гэта. Адііак яшчэ не прыпяў рашэнпе, заставацца ці сыходзіць, няўцямпа хітнуў галавою і рух той, пры жаданні, можна было палічыць і як згоду, і як адмову.
Карчмар у відочным задуменні адыйшоў. Ён не зразумеў «так» ці «не» азначае тое маё хітанне галавою, але перапытаць пе адважыўся.
Я грыз уіоны і запіваў півам, калі аднекуль з бакавухі, з дзвярэй, завешапых нават з выгляду цяжкай, насычапай вільгаццю і пахамі карчмы апучай-параванам, да прыстолка выйшла дзяўчына. Твар яе нібы заспаны, нечым незадаволепы, але ад таго яшчэ больш прыгожы і прывабны, што бывае толькі ў вельмі маладых жанчыпак. Валасы заплеценыя ў тугую касу, якая ляжала між грудзей і кончык яе дзяўчына церабіла, быццам даплятала, і тым яшчэ больш акрэслівала сваю... трывогу. Карчмар глянуў на мяпе і, ўбачыўшы, што я пазіраю за дзяўчынай і не магу адарваць ад яе позірк, задаволена пасміхпуўся ў рэдзенькія, але доўгія вусы. «Не, гэта не жопка, — падумаў я, — і мусіць, не дачка...»
КНІГІ ОНЛАЙН
